ستون سنگی " وو جه تیان " امپراتوری زنی چین

در مسجد " تسی ئن " در حومه جنوب شهر"شی آن " مرکز استان شن سی در شمال غرب چین برج " دا یان تا" قرار دارد. این معروف ترین برج باستانی در شی آن است . طبق یاد داشت های تاریخی، مسجد تسی ئن در سال 589 میلادی در سلسله "شو" ساخته شد .تا سلسله تانگ" شیان جوان" اولین رییس راهبان بودایی پس از بازگشت از هند مدارک بسیاری در باره آیین بودا را به همراه اورد .طبق خواست وی برای نگهداری این مدارک گرانبها برج " دایان تا " ساخته شد. بلندای این برج اجری به شکل کلاه فرنگی بیش از شصت و چهار متر و مساحت آن دو هزارو پنجاه متر مربع است. بیرون این برج دارای ساختار شبیه چوبی است و از درون برج به بالاراه یافته است .

برج جمعا هفت طبقه دارد و درهر طبقه چهار در نصب شده است که از طریق آنها می توان بیرون را نظاره کرد . مجسمه سازی در این بنا ساده و با شکوه است. در ابتدااین برج تنها پنج طبقه داشت و شکل آن شبیه برج های هندی بود .نمای بیرون آجری و درون آن خاکی بود و در هر طبقه کتب بودایی نگهداری می شد. پس از ساخت این برج صاحبنظران و شاعران ضمن ورود به برج اشعار خود را بر روی آن نوشتند. گردشگران ضمن دیدار از این برج در مسجد " تسی ئن " طبیعتا به یاد" شین جوان" سلسله تانگ می افتند زیرا وی نخستین رییس راهبان بودایی چین است وی اهل خه نن و مسافر و مترجم و بودایی شناس مشهور درتاریخ چین است .

وی از شهر "چان ان " یعنی شهر "شی ان" امروز حرکت کرد و بدون توجه به طولانی بودن راه و دشواریهای بیشماری وارد هند شد و تحت هدایت استاد مشهور آن کشور علم بودا را فرا گرفته و به میهن باز گشت. وی جمعا 657 کتاب بودایی را همراه خود اورد و به ترتیب در معابد "حون فو " " تسی ئن " و "یو خو" این کتاب ها را باقی گذاشت .پس از ترجمه جمعا 1335 کتاب برای چین باقی ماند . گذشته از این ، وی همچنین تاریخ رسوم و اعتقادات مذهبی وکوه ها و رودهای 28 کشور و منطقه را که وی ظرف 17 سال در سفر به هند با انها آشنایی پیدا کرده بود به کمک دستیاران خود به رشته تحریر در اورد که"یاد داشت سفر به نواحی غربی " نام دارد . نویسنده بنام " وو چن ئن " طبق یادداشت وی یک رمان نگاشت.

شین جوان نخستین رییس راهب بودایی برای نگهداری کتب بودایی به امپراتور "تان گاو زون " سلسله تانگ پیشنهاد کرد برج " دا یا تا " را بسا زد و سرانجام در سال 650 میلادی این برج ساخته شد و در تاریخ بارها مورد تعمیر و مرمت قرار گرفت و اکنون یکی از آثار باستانی کشوری محسوب می شود.

یک منظره دیگر ، شهر تورفان در شرق ناحیه خود مختار اویغور سینک کانک قرار دارد و روستای مهم تاریخی در جاده ابریشم محسوب می شود که آثار تاریخی برجای مانده ان فراوان است. غارهای هزار بودا حاکی از رنگیهای مذهبی ناحیه تورفان می باشد.

در گذشته اینجا فعالترین محل مذهبی در جهان شمرده می شد. اسناد باستانی معماریهای باستانی و نقاشیهای دیواری و کشفیات بسیاری که در تورفان کشف شده نمایانگر ان است که در اینجا نه تنها همه مذاهب جهانی :دین بودا – مسیحیت – دین اسلام بلکه دین سامن و دین دایویسم وغیره فعال بوده اند و نقاشیهای دیواری در غارهای هزار بودا شکوه و شکوفایی دین بودا در ان زمان در تورفان روایت شده است.فاصله غارهای مذکور با ناحیه شهر تورفان حدود 15 دقیقه است که در پرتگاه کوه آتشفشانی قرار دارد. گردشگران می توانند ضمن پیمودن پله ها وارد غارها شوند و آنها را تماشا کنند.

معنی غارهای هزار بودا حاکی از 80 غار است که اکنون بیش از 40 ان باقی مانده است و غارهای قابل دیدن تنها شش غار است.از همه زیباتر غار شماره بیست است و بخش اعظم آن مجموعه غارهای پس از قرن9 م میلادی و نیز چکیده تمامی نقاشیهای دیواری به شمار می رود. غارهای اینجا شامل غارهای عبادت – اتاق بوداییان و غارهای راهبان ممتاز می باشد مساحت نقاشی های دیواری بیش از 1200 متر مربع است.

نقاشی های دیواری در غارها نمایانگر زندگی راهبان است و چهره راهبان بسیار زنده به نظر می آید به گونه ای که راهبان اسیای شرقی قبای مشکی بر تن و صورتی چهار گوش با گوش بزرگ دارند،خوش قیافه هستند و ارام به نظر می رسند ضمن آنکه راهبان هند قبای قرمز رنگ بر تن و سبیل دارند.در نقاشی های دیواری همچنین پارسیان – اهالی اینجا ترسیم شده اند که کلاه همراه پر باز برسر دارند و موهای آنان قرمز رنگ و چشمان سبز و یا آبی دارند.در اواسط قرن 15م میلادی غارهای "بوزکریک " رو به اضمحلال رفت و اوایل قرن 20 میلادی کشفیات باستان شناسی دین بودا در منطقه تورفان با چپاول و غارت روبرو گشت و بسیاری نقاشی های ظریف وزیبای دیواری در غارهای هزار بودا ربوده و یا منهدم گردید.