گفتگوی اختصاصی سی جی تی ان با مدیر پژوهشگاه ویروس وو هان

یادداشت سردبیر: پژوهشگاه ویروس شناسی ووهان از زمان شیوع کروناویروس جدید که بعداً کروناویروس 2019 نام گرفت، گرفتار طوفان توجهاتی شده که جهان را در بر گرفته است. ویروس این بیماری ناشناخته که تقریباً جایی از آن مصون نمانده، تا کنون بیش از 5 میلیون نفر را در سطح جهان آلوده کرده و بیش از 338000 را به کام مرگ فرستاده است. کشورهای جهان را وادار به تعطیلی و زمینگیر کردن اقتصادشان کرده که در عرض یک شب زندگیها را زیر و رو کرده است.

از زمان گزارش اولین مورد ابتلاء به بیماری در دسامبر گذشته، دانشمندان برای یافتن منشاء ویروس و تولید واکسن آن به تکاپو افتاده اند. همزمان یک بازی سرزنش در گرفته که از نظریه توطئه «نشت ویروس» از موسسه ویروس شناسی وو هان چین گرفته تا «پنهانکاری چین درباره اطلاعات مهم این بیماری»، برغم اعلام نظر مکرر دانشمندان مبنی بر طبیعی بودن ویروس، را شامل می شود

از خانم وان یان یی کارشناس سیستم ایمنی بدن و مدیر این پژوهشگاه در گفتگو با شبکه سی جی تی ان درباره این شایعات، نظر و مشاهداتش درباره شیوع بیماری و پیشرفت در همکاری با همتایان بین المللی خود پرسیده ایم.

سی جی تی ان: از زمان شیوع این بیماری، گمانه زنیهایی مبنی بر نشت کروناویروس 2019 از مؤسسه ویروس شناسی وو هان وجود داشته؛ واکنش شما به آن چیست؟

وانگ: این نظریه کاملاً ساختگی و بی پایه است. موسسه ما اولین بار در 30 دسامبر سال گذشته نمونه کلینیکی ذات الریه ناشناخته ای را دریافت کرد. پس از بررسی عامل بیماری زای موجود در نمونه، فهمیدیم حاوی یک کروناویروس جدید است که اکنون به آن سارس-کرونا-2 گفته می شود. ما قبل از آن هیچ دانشی درباره آن نداشتیم و هرگز این ویروس را ندیده بوده ایم و با آن برخورد نکرده بودیم، چه برسد به این که درباره اش تحقیق کنیم یا آن را نگهداری کنیم؛ ما حتی نمی دانستیم چنین ویروسی وجود دارد. چطور ممکن است از آزمایشگاه ما بیرون آمده باشد؟

سی جی تی ان: در مقاله ای که در آوریل سال 2018 در مجله طبیعت (نیچر) چاپ شده، از یک کروناویروس جدید که از خفاش نشأت می گیرد نام برده شده و این کروناویروس در آزمایشگاه شما بوده. آیا این همان ویروسیست که باعث همه گیری شده است؟

وانگ: در حقیقت بسیاری از کروناویروسها وقتی اولین بار کشف می شوند «جدید» نامیده می شوند، مانند مرس (نشاندگان حاد تنفسی خاورمیانه)، این مورد که شما ذکر کردید و سارس-کرونا-2. همه اینها ابتدا کروناویروس جدید نامیده شدند که حالا ممکن است باعث سردرگمی شود. در واقع ویروسی که در آن مقاله ذکر شده، سارس-کرونا-2 نبود. آن ویروس به طور عمده باعث بروز اسهال و مرگ و میر خوکها می شود که بعداً اس ای دی اس (SADS) نامگذاری شد. تنها 50 درصد توالی ژنوم SADS شبیه سارس-کرونا-2 است. این تفاوت نسبتاً بزرگ است.

سی جی تی ان: اما در ماه فوریه این موسسه مقاله دیگری در مجله طبیعت منتشر کرد که می گوید شما یک کروناویروس جدید دیگر از خفاشها پیدا کرده اید که شباهتش با سارس-کرونا-2 تا 96.2 درصد است که نسبتاً زیاد است. آیا این ویروس می تواند منشأ بیماری همه گیر کروناویروس 2019 باشد؟

وانگ: کروناویروس خفاشی که می گویید و دارای شباهت ژنومی 96.2 درصد با سارس-کرونا-2 است، ار ای تی جی-13 (RaTG-13) نامیده می شود. از دید بسیاری از افراد غیرحرفه ای، میزان شباهت 96.2 درصد، عدد بسیار بالایی است، اما در واقع کروناویروس یکی از ویروسهای ار ان ای است که وسیعترین ژنومها را دارد.

به عنوان مثال سارس-کرونا-2 را در نظر بگیرید. کل ژنوم آن حدود 30000 پایه دارد. تفاوت 3.8 درصدی با آن به معنی اختلاف بیش از 1100 موقعیت نوکلئوتیدی است. در طبیعت، مدت بسیار طولانی لازم است تا ویروس در تکامل طبیعی خود جهش یافته و به سارس-کرونا-2 تبدیل شود.

اخیراً ما اظهارات ادوارد هولمز، ویروس شناس برجسته جهان را که به بررسی تکامل ویروسها پرداخته، شنیدیم. او معتقد است که حدود 50 سال طول می کشد تا ار ای تی جی-13 به طور طبیعی به سارس-کرونا-2 تبدیل شود. تفاوت بیش از 1100 موقعیت بسیار زیاد است. آنها باید یکی یکی و به ترتیب با نوکلئوتیدهای مربوط در ژنوم سارس-کرونا-2 مطابقت کنند؛ به این معنی که برای تبدیل شدن به سارس-کرونا-2 نیاز به بیش از 1100 جهش دقیق در همان موقعیتها نیاز است که احتمال بسیار بسیار کمیست.

بسیاری ممکن است دچار این سوء تفاهم شده باشند که از آنجا که پژوهشگاه ما شباهت ژنوم ار ای تی جی-13 را با سارس-کرونا-2 گزارش کرده، حتماً ویروس ار ای تی جی-13 را در آزمایشگاه خود داریم. در واقع اینطور نیست. ما وقتی ژنهای نمونه ویروس خفاش را مرتب می کردیم، توالی ژنوم ار ای تی جی-13 را به دست آوردیم، اما ویروس زنده ار ای تی جی-13 را به دست نیاوردیم. بنابراین احتمال نشت ار ای تی جی-13 از این پژوهشگاه وجود ندارد.

سی جی تی ان: شما گفتید که این پژوهشگاه ویروس سارس-کرونا-2 و ویروس زنده ار ای تی جی-13 ندارد. از آنجا که پژوهشگاه ویروس شناسی وو هان مشغول تحقیق درباره کروناویروسهاست، آیا هیچ ویروس زنده ای در اینجا ندارید؟ مرکز جمع آوری ویروس شما کجاست؟

وانگ: شما قبلاً درباره برخی تیمهای تحقیقاتی پژوهشگاه ویروس شناسی وو هان صحبت کردید. یکی از آنها به سرپرستی استاد شی جنگ لی در سال 2004 مطالعه روی کروناویروسهای خفاشی کرد. اما تحقیقات این تیم بر ردیابی منبع سارس متمرکز بوده است. آنها در تحقیقات خود چیزی که بیشتر بدان می پردازند، تحقیق بیشتر و سعی در تفکیک و به دست آوردن آن کروناویروسهاییست که به کروناویروس خفاشی شباهت دارند که موجب بیماری سارس شد.

می دانیم که تنها 80 درصد از کل ژنوم سارس-کرونا-2 به ژنوم ویروس سارس شباهت دارد. این یک تفاوت آشکار است. بنابراین، در تحقیقات گذشته استاد شی، این تیم به چنین ویروسهایی که کمتر به ویروس سارس شباهت دارند، توجهی نداشتند. به همین دلیل تلاشی هم برای تفکیک و به دست آوردن ار ای تی جی-13 نکردند، زیرا ژنوم آن فقط حدود 79 درصد شبیه ژنوم ویروس سارس است.

پروفسور شی و تیمش پس از سالها تحقیق برخی کروناویروسها را از خفاشها تفکیک کرده و به دست آورده اند. در حال حاضر ما سه گونه ویروس زنده داریم. یکی از آنها بالاترین شباهت یعنی 96 درصد به ویروس سارس شباهت دارد. اما بیشترین شباهت آنها به سارس-کرونا-2 فقط به 79.8 درصد می رسد.

سی جی تی ان: پژوهشگاه ویروس شناسی وو هان از زمان شیوع سارس به مطالعه کروناویروسها اختصاص داده شده و شما تلاش زیادی برای ردیابی ویروسها کرده اید. بعد از شروع شیوع کروناویروس 2019، از آنجا که ویروسی کاملاً جدید است، برای ردیابی منشاء آن چه کارهایی کرده اید؟

وانگ: اجماع فعلی جامعه دانشگاهی بین المللی این است که ویروس از حیوانات وحشی سرچشمه گرفته است. اما ما هنوز به روشنی نمی دانیم منشاء آن چه نوع ویروسهایی که هر کدام از گونه های مختلف وحشی در سراسر جهان حمل می کنند و کدام ویروسهای بسیار شبیه سارس-کرونا-2 هستند. به همین دلیل همکاری بین دانشمندان در سراسر جهان برای یافتن پاسخ این پرسشها ضروریست. بنابراین موضوع پیگیری منشاء ویروس در نهایت مسأله ای مربوط به علم است که دانشمندان را ملزم می کند بر اساس داده ها و حقایق علمی داوری کنند.