بازسازی مکان‎های تاریخی با کمک چین

همکاری بین کشورها کلید اصلی موفقیت است.

شهریور شاید بهترین ماه سال برای رفتن به منطقه باستانی آنگکور در شمال کامبوج نباشد، چرا که با آغاز فصل بارش همه جا پوشیده از مه است اما یوان منگ‎شی، پژوهشگر فرهنگستان میراث فرهنگی با وجود این‎که پیش از این بیش از ده بار به آنگکور سفر کرده، ماه پیش هیجان‎انگیز سفرش را به این منطقه انجام داد.

کار مرمت معبد تا کئو متعلق به قرن دهم و یازدهم میلادی در این سفر تمام شد.

یوان می‎گوید: این کار بسیار سخت و طاقت‎فرسا بود اما وقتی مردم منطقه به خصوص سالخوردگان و کودکان را می‎دیدیم که هنوز در معبد مشغول عبادت خدایان خود هستند برای ما معنی پیدا می‎کرد.

پارک باستان‎شناسی اصلی‎ترین جاذبه گردشگری آنگکور وات است که هر سال گردشگران بسیاری از سراسر جهان به آن سفر می‎‏کنند.

اما در سال 1992 و درست همان زمانی که مجموعه آنگکور وارد فهرست میراث جهانی یونسکو شد، به خاطر عدم پایداری سازه‎های معماری و آسیب‎های که در طول زمان بر اثر جنگ دیده بود، لقب "در خطر" نیز گرفت.

بسیاری از بخش‎های معابد این منطقه فرو ریخته بود و بازسازی پایه‎های بنا برای کارگران بسیار خطرناک بود.

به همین خاطر در سال 1993 کمیته‎ای به نام کمیته بین‎المللی هماهنگی برای حفاظت و توسعه منطقه تاریخی آنگکور (آی سی سی آنگکور) زیر نظر یونسکو تشکیل شد که چین نیز یکی از اعضای آن بود.

یوان برای بازدید از کارهای فرهنگستان در زمینه مرمت این منطقه از سال 2010 تا کنون به آنجا سفر کرده بود.

او می‎گوید: شاید این بهترین راه برای جشن گرفتن بیست و پنجمین سال تشکیل کمیته آی سی سی آنگکور و همین طور شصتمین سال برقراری روابط سیاسی بین چین و کامبوج بود.

ساخته شدن معبد «ملی» تا کئو در زمان پادشاهی جایاوارمان پنجم از دودمان خمر (802-1431) آغاز شد و با در بر گرفتن محوطه‎ای به وسعت 46 هزار متر مربع یکی از مهم‎ترین معبدهای کوهستانی آنگکور به شمار می‎رود.

اصطلاح معبد کوهستانی به سبک معماری معابد ملی در دوران دودمان پادشاهی خمر نیز اشاره دارد که از سبک معماری معابد هندی تأثیر گرفته بود.

یوان می‎گوید: این یک مدرک مهم برای نشان دادن روند تغییر سبک‎های معماری از بخش‎های مربوط به دوره‎های نخستین آنگکور به شیوه معمول معابد هندو در هند و بعد از آن نیز ویژگی معابد بودایی است.

همچنین این باور وجود دارد که تا کئو نخستین معبد دوران دودمان خمر است که به طور کامل با ماسه‎سنگ ساخته شده است.

هنگامی که فرهنگستان کار مرمت و بازسازی این معبد را آغاز کرد، کارشناسان مجبور بودند از میان هزاران قطعه سنگ و دیوارها و باروهایی که فروریخته بود بگذرند.

یوان می‎گوید: ما باید در این آشفته بازار سنگ‎های درست را پیدا می‎کردیم و سر جای‎شان می‎گذاشتیم. همه چیز باید به صورت فشرده انجام می‎شد اما مرمت تنها به گذاشتن سنگ‎های که افتاده سر جای‎شان نیست. بخش اصلی کار به جزئیات و بررسی‎های مربوط است که پیش از کارهای اجرایی آغاز می‎شود.

تا کائو نخستین بخش از مجموعه آنگکور نیست که کار مرمت آن توسط چینی‎ها انجام می‎شود. از سال 1998 تا سال 2008 فرهنگستان کار مرمت یک معبد کوچک‎تر به نام چائو سای تِوودا را نیز انجام داده بود که مساحت آن هزار و 600 متر مربع است اما در تای کئو برای نخستین بار چین در یک کمیته هماهنگی بین‎المللی برای حفظ میراث فرهنگی شرکت می‎کرد.

چای شیائومینگ، رئیس فرهنگستان می‎گوید چین در آن زمان تجربه کافی برای انجام پروژه‎ای به بزرگی تا کئو را نداشت. ریاست کمیته آی سی سی آنگکور بر عهده ژاپن و فرانسه بود و هر دو کشور مشغول اجرای چندین پروژه بزرگ مرمت در منطقه بودند؛ همین‎طور دیگر کشورهای غربی نظیر آلمان و آمریکا نیز حضور داشتند.

چای می‎گوید: پروژه چائو سای توودا بیشتر یک کار مهندسی بود و در آن ما با محکم کردن شالوده ساختمان معبد از فرو ریختن آن جلوگیری کردیم.

در این پروژه تنها یک پژوهش باستان‎شناسی کوچک انجام شد تا اطمینان حاصل شود که موقعیت بنایی که مرمت می‎شود درست باشد.

چای می‎گوید: با این وجود، به همان اندازه که تجربه ما در دو دهه گذشته افزایش پیدا کرده بود، پژوهشی که برای تا کئو انجام شد نیز بسیار جامع‎تر بود. چنین پروژه‎ای قابل مقایسه با تعمیر یک خانه نیست و ما باید موارد بسیاری را رعایت می‎کردیم.

پس از انجام یک پژوهش دقیق، بازسازی معبد به 24 پروژه مجزا تقسیم شد که هر کدام یک بخش از بنا را در بر می‎گرفت.

جدای از مرمت بنا، بهبود وضعیت محیط نیز نقشی مهم داشت چرا که آسیب ناشی از سامانه فاضلاب ضعیف و رشد فزاینده گیاهان مشکلاتی را در زمینه ایمنی ایجاد می‎کرد.

هر کشور ایده‎هایی متفاوت در رابطه با بازسازی آثار تاریخی دارد. جلسه‎های کمیته آی‎سی‎سی آنگکور به صورت سالانه برگزار می‎شد و با توجه به آن‎که هر یک از طرح‎های مرمت در مجموعه تاریخی آنگکور باید در کمیته بین‎المللی مورد بررسی قرار می‎گرفت، گاهی بحث میان کشورهای مختلف خیلی داغ می‎شود.

به عنوان مثال، کارشناسان کشورهای دیگر اغلب تمایل دارند برای ثابت کردن سنگ‎ها در جای خود از مواد شیمیایی استفاده کنند چرا پیدا کردن سنگ‎هایی که در جای خود حرکت می‎کنند با چشم کار ساده‎ای نیست اما کارشناسان چینی ترجیح می‎دهند از مواد سنتی و به صورت دستی این کار را انجام دهند.

چای می‎گوید: ما وظیفه داریم به گردشگران بگوییم که بعضی از قسمت‎های معبد مورد مرمت قرار گرفته است. همچنین مهم است که با پرهیز از روش‎های غیرمطمئن از رساندن آسیب بیشتر به بنا جلوگیری کنیم. ما برنامه‎های را به طور کامل تشریح کردیم تا دیگران به خوبی بتوانند متوجه همه ابعاد آن بشوند.

برای یوان نیز هماهنگی با کشورهای دیگر یک بخش روزانه از کار گروهش بوده است.

«درست است که کارشناسان از کشورهای مختلف بودند اما همه ما برای حفظ آثار تاریخی آنگکور اینجا جمع شده بودیم و اغلب بهم کمک می‎کردیم.»

او می‎گوید تمام سنگ‎های مورد نیاز برای مرمت آثار تاریخی آنگکور را باید از تنها یک معدن مشخص تهیه می‎کردند و مسائلی مثل کمبود کارگر و همین‎طور شرایط بد آب و هوایی در فصل بارش این کار را بسیار سخت می‎کرده است.

«به همین خاطر مجبور بودیم از گروه‎های کشورهای دیگر سنگ قرض بگیریم و ممکن بود دفعه بعد آن‎ها از ما سنگ قرض بگیرند.»

به گفته چای با توجه به پژوهش‎های گسترده و دقیق که فرانسوی‎ها از قرن 19 در این منطقه انجام داده بودند، ارتباط میان پژوهشگران کشورهای مختلف عضو کمیته یک امر ضروری بود.

«ما نمی‎توانستیم در را به روی خودمان ببندیم و پژوهشی که پیش از این دیگران انجام داده بودند را یک بار دیگر انجام دهیم. خوشبختانه در آنگکور فضای همکاری بسیار خوب بود و کارشناسان فرانسوی اطلاعات با ارزش بسیاری را در اختیار ما قرار دادند.»

این پژوهش‎ها به روند مرمت کمک کرد.

در واقع معبد تا کئو هیچ گاه به طور کامل ساخته نشده بود. پژوهش‎های فرانسوی در دهه 50 نشان می‎دهد که پس از برخورد آذرخش کار ساخت آن متوقف شده بود چرا که حاکم آن زمان این حادثه را نشانه شوم‎بختی قلمداد کرده بود. کارشناسان چینی هم به احترام تاریخ و پیشینه معبد بخشی که از ابتدا کامل نشده بود را به همان شکل رها کردند.

کارشناسان چینی در طول این سال‎های پژوهش‎های بسیاری را در بخش‎های مختلف این منطقه تاریخی انجام داده‎اند. این پژوهش‎ها نشان می‎دهد که در سال 1296، یک سیاست‎مدار چینی به نام ژوئو داگوآن به شهر آنگکور، پایتخت آن زمان دودمان خمر سفر کرده و در طول یک سالی که در این شهر بوده، به ثبت سنت‎های مردم کامبوج و جزئیات اجتماعی دوران پادشاهی دودمان خمر پرداخته است.

در حال حاضر، فرهنگستان قصد دارد با استفاده از مدارکی که در مجموعه آنگکور پیدا شده و با توجه به نوشته‎های ژوئو پژوهشی را در مورد روابط چین و خمر در آن دوره انجام دهد.

در عین حال چای انتظار دارد که به زودی شاهد شکل گرفتن یک نظام پژوهشی درباره آنگکور از نگاه و زبان چین باشیم که پایه اساس آن تصاویر بودا، مجسمه‎های سنگی و دیگر آثار تاریخی خواهد بود.

او می‎گوید: از یک سو، ما به بازسازی آثار تاریخی آنگکور کمک کردیم و از سوی دیگر، توانستیم به میزان بسیار با یک فرهنگ دیگر آشنا شویم.

کارشناسان چینی با اثبات توانایی‎های خود در تا کئو به مرحله‎ای رسیده‎اند که از این پس استعداد خود را در عرصه‎های بزرگ‎تر به نمایش بگذارند.

بر اساس توافق صورت گرفته میان فرهنگستان و بدنه مدیریتی کامبوج، با دستور اداره مدیریت و حفاظت از آنگکور و منطقه سیِم ریپ، مرمت‎کاران چینی اجازه کار در ویرانه‎های کاخ پادشاهی آنگکور تام را نیز به دست آورده‎اند.

پژوهش‎های باستان‎شناسی مقدماتی با استفاده از فناوری‎‏های پیشرفته نظیر مدل‎سازی سه بعدی و عکس‎برداری هوایی با استفاده از پهپاد در این پایگاه 130 هزار متری انجام شده و هم‎اکنون در حال آماده‎سازی برای مرمت است.

چای با بیان اینکه در حدود 100 نفر از کارکنان فرهنگستان در برنامه مرمت آنگکور شرکت داشته‎اند می‎گوید: [مرمت]این بنای تاریخی عظیم یک قدم مهم دیگر برای ما خواهد بود.

با الهام از روش همکاری به کارگرفته شده در مرمت آنگکور، یک سازوکار همکاری بین‎المللی دیگر در منطقه پیریا ویهار در شمال کامبوج و در نزدیکی مرز تایلند به کار گرفته شد که یکی دیگر از مناطق ثبت‎شده در فهرست میراث جهانی یونسکو است.

ریاست کمیته بین‎المللی مرمت معبد پیریا ویهار که در سال 2014 شکل گرفت، هم‎اکنون بر عهده چین و هند است. فرهنگستان میراث فرهنگی چین در این منطقه نیز پژوهش‎های مقدماتی را آغاز کرده است.

در حال حاضر نقاط دیگری از آسیا نیز از تجربه فرهنگستان میراث فرهنگی چین استفاده می‎کنند.

در ماه آوریل سال 2015 یک زمین لرزه ویرانگر در نپال رخ داد و آثار تاریخی ثبت شده در فهرست میراث جهانی در این کشور را به خطر انداخت. بر اساس پژوهش‎های فرهنگستان میراث فرهنگی چین، 17 درصد از آثار معماری میدان دوربار کاتماندو، پایتخت نپال فرو ریخت و تخریب شد. زمانی که یونسکو از کشورهای مختلف برای پیوستن به روند بازسازی این بناهای تاریخی کمک خواست چین به سرعت به این درخواست پاسخ مثبت داد.

بازسازی برج 9 طبقه باسانتاپور که در سال 1770 ساخته شده از سال گذشته آغاز شد و قرار است تا پنج سال ادامه داشته باشد. وسعت این منطقه 5 هزار 600 متر مربع است و پیش از این کاخ پادشاهی در آن قرار داشته است. متأسفانه زمانی که یوان با آنجا رسید برج فرو ریخته بود.

او می‎گوید: این منطقه از نظر مذهبی، فرهنگی و سیاسی اهمیت بسیار دارد و تا کنون هر یک از مراحل نیازمند هماهنگی با مسئولان محلی و برقراری ارتباط نزدیک با فرهنگ مردم منطقه داشته است؛ اما در عین حال ما این فرصت بی‎نظیر را داشتیم که از بام یک کاخ نپالی رونمایی کنیم.

زائران هندو هنوز اجازه ورود به یکی از محوطه‎های کاخ را دارند و با وجود این‎که کارشناسان ما قصد داشتند کار مرمت این محوطه را نیز آغاز کنند، به احترام سنت‎های مردم این کار را انجام ندادند.

در هر کاری گاهی اختلاف نظر پیش می‎آید اما با گفت‎وگو بر هر مشکلی می‎توان غلبه کرد.

در قرن 20 به منظور بیشتر کردن استحکام بنا، یک تیر به سازه کاخ اضافه شده بود. مرمت‎کاران نپالی می‎خواستند این تیر را بردارند تا نمای اصلی دیده شود اما همکاران چینی آن‎ها می‎ترسیدند این کار به ساختمان کاخ آسیب برساند. برای حل این مشکل در ماه جولای از مسئولان این بنای تاریخی دعوت شد به سی‎چوان سفر کنند و نحوه بازسازی آثار تاریخی ون‎چوان که در سال 2008 تخریب‎شده بود را از نزدیک ببینند. چای می‎گوید: ما یک نشست بین‎المللی هم برگزار کردیم تا به بهترین نتیجه برسیم.

با توجه به آن‎که در میدان دوربار کاتماندو فضای کافی برای راه انداختن عملیات ساخت و ساز جدید و ترمیم برج وجود ندارد، کارهای لازم را باید اول در موزه ملی نپال انجام بدهند و هر بخشی که ساخته شد را به میدان انتقال دهند.

یوان می‎گوید: جالب‎ترین بخش کار این است که مراحل مختلف کار ما مثل یک نمایش عمومی و زنده است. خیلی خوب است که مردم با روش بازسازی و مرمت آثار تاریخی آشنا بشوند.

شهر باستانی خیوه در استان خوارزم ازبکستان، بین قرن 17 تا 19 ساخته شده و امروز در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار دارد. این شهر یکی دیگر از نمونه‎های کار مرمت فرهنگستان میراث فرهنگی چین به شمار می‎رود. پروژه مرمت این شهر از سال 2016 آغاز شد و مدرسه امیر تورا و مسجد خسامراد از جمله نخستین آثاری بود که در این پروژه مرمت شدند.

شیه بینگ، اداره روابط بین‎الملل سازمان میراث فرهنگی چین می‎گوید چین تا پایان سال گذشته، به تنهایی 8 برنامه مرمت آثار تاریخی را در 6 کشور جهان انجام داده و در 15 برنامه دیگر نیز به طور مشترک با 12 کشور مختلف همکاری داشته است.

شیه می‎گوید: ما یک زنجیره به نسب کامل از برنامه‎های[مرمت] را در کشورهای همسایه ایجاد کرده‎ایم که می‎‎توانند به خوبی از همکاری‎های فرهنگی در چارچوب پیشنهاد کمربند و جاده پشتیبانی کنند. امروز میراث فرهنگی یک بخش مهم از روابط سیاسی به شمار می‎رود.

چای نیز موافق است که انجام چنین برنامه‎هایی بهترین راه برای نزدیک شدن روابط مردم چین و دیگر کشورها است.

او می‎گوید: این یک ارتباط مردمی واقعی از همان نوعی است که پیشنهاد کمربند و جاده برای ایجاد آن تلاش می‎کند و برای رسیدن به موفقیت در این راه نیازی به هزینه کردن پول زیاد هم نیست.

پروژه بازسازی چائو سای توودا حدود 2 میلیون یوان هزینه داشت و برای پروژه تا کئو نیز 40 میلیون (5.9 میلیون دلار) بودجه از سوی وزارت بازرگانی چین اختصاص داده شد.

چای می‎گوید: این هزینه تنها یک‎دهم بودجه مورد نیاز برای ساختن جاده در یک کشور دیگر خواهد بود اما باعث می‎شود که قلب مردم را بیشتر به دست بیاوریم چرا که با میراث فرهنگی خود یک رابطه عاطفی دارند.

«هر گاه اقدام به توسعه زیرساخت‎های یک کشور دیگر می‎کند، در میان برخی از غربی‎ها شاهد دیدگاه‎هایی درباره کلیشه‎های ایدئولوژیک هستیم اما در مورد کار ما این انتقادها را مطرح نمی‎کنند چرا که حفاظت از آثار تاریخی و فرهنگی در تمام تفکرات و ایدئولوژی‎های بشری پسندیده است.»

اداره مدیریت و حفاظت از آنگکور و منطقه سیِم ریپ یک دفتر سه طبقه دائمی برای اجرای پروژه‎های آنگکور در اختیار گروه کارشناسان چین قرار داده است و یوان از این موضوع خیلی خوشحال است. در عین حال بسیاری از کارشناسان فرهنگستان برای اقامت طولانی‎مدت از مردم منطقه اتاق اجاره می‎کنند.

یوان می‎گوید: با پایان یافتن مرحله مرمت کار ما تمام نمی‎شود. باید به بهبود وضعیت زندگی مردم این منطقه هم توجه داشته باشیم که یکی از مهم‎ترین راه‎های آن توسعه گردشگری خواهد بود.