خنجر همپیمان از پشت؛ آیا آمریکا قابل اعتماد است؟

زمانی که لیره واحد پول ترکیه به شدت سقوط کرده است، دونالد ترامپ رییس جمهور آمریکا 10 اوت در توئیتر خود فرمان دو برابر کردن تعرفه بر واردات فولاد و آلومینیوم از ترکیه را صادر کرد و به ترتیب به 50 و 20 درصد افزایش داد. پیش از این وزارت خزانه داری آمریکا از منجمد کردن دارایی وزرای دادگستری و کشور ترکیه در آمریکا خبر داده بود. پرسش این است که وقتی آمریکا حتی به ترکیه هم که همپیمانش است، خنجر می زند، با کشورهای دیگر چه خواهد کرد؟ آیا آمریکا هنوز عضو قابل اعتماد و مسؤول جامعۀ جهانی محسوب می شود؟

در حقیقت این پرسشی نیست که امروز مطرح شده باشد. سال گذشته آنگلا مرکل صدر اعظم آلمان بعد از نشست سران هفت در جزیرۀ سیسیل ایتالیا ناامیدی خود را ابراز کرد و گفت: «در چند روز گذشته احساس کردم زمانی که بتوان به شرکای خود اعتماد کامل داشت، گذشته است. ما اروپائیان باید سرنوشتمان را در دست خود بگیریم.»

هنری کیسینجر گفته بود: سیاست خارجی را نباید با امور تبلیغات مذهبی درآمیخت. پس سیاست خارجه آمریکا چگونه باید باشد؟ در سالهای اخیر سیاست «اول آمریکا» پاسخی روشن و مستقیم بوده است.

سیاست «اول آمریکا» به این معنی نیست که رئیس جمهور امریکا رهبر یک کشور دیگر را هل بدهد و خود در وسط بایستد و در عین حال از مسؤولیت شانه خالی کرده و عهد شکنی کند.ترامپ در چهارمین روز پس از تحلیفش در مقام ریاست جمهوری امریکا، از برنامۀ شرکای فرا آقیانوس آرام (تی پی پی) که پس از چندین سال تلاش بین 12 کشوربه دست آمده بود، خارج شد؛ همچنین توافقنامۀ پاریس دربارۀ مهار تغییرات اقلیمی را نیز کنار گذاشت. استدلال آمریکا که یکی از بزرگترین کشورهای تخلیه کنندۀ دی اکسید کربن است، این بود که پروتکل پاریس جلوی توسعۀ اقتصادیش را می گیرد. گروه 1+5 و ایران در ژوئیۀ سال 2015 پس از چندین سال مذاکره به توافق موسوم به برجام رسیدند؛ اما واشنگتن سه ماه پیش این توافقنامه را همچون کاغذ باطله ای پاره کرد. امریکا از سال گذشته از یونسکو و شورای حقوق بشر سازمان ملل نیز خارج شده است. کشوری که به میل خود تعهدات بین المللی را می شکند و از مسؤولیت بین المللیش شانه خالی می کند، آیا قابل احترام و اعتماد کشورهای دیگر خواهد بود؟ حتی رفتار چنین کشوری در روابط دو جانبه نیز بحث انگیز است. امریکا در ماه مۀ سال جاری با چین دربارۀ توقف موقت جنگ تجاری به توافق رسیده بود، اما چندی نگذشت که از وضع تعرفه بر کالاهای چینی خبر داد که نمونۀ دیگری از بی اعتباری امریکا است.

مناقشات میان ترکیه و امریکا در سالهای اخیر دلایل متفاوتی دارد، اما علت اصلی این است که آمریکا می خواهد از لحاظ سیاسی ترکیه را به شدت تحت انتقاد و مهار خود درآورد. از این رو امریکا بدون توجه به آنکه هر دو کشور همپیمان ناتو هستند، در کودتای نظامی ترکیه در سال 2016 مداخله و در سوریه از کردها پشتیبانی کرد. هنگامی که ترکیه آزاد کردن یک مبلغ مسیحی آمریکایی به جرم کمک به سازمانهای تروریستی را رد کرد، آمریکا به شیوه های اقتصادی از جمله افزایش تعرفه و منجمد کردن دارایی مقامات بلندپایۀ این کشور در خاک خود، به وارد کردن فشار بر ترکیه اقدام کرده است.

البته ترکیه تنها شریک آمریکا نیست که هدف وضع تعرفه واقع شده است. در مسئلۀ تجارت، آمریکا نظام تجارت چندجانبه را که محور آن سازمان تجارت جهانی است، کنار گذاشته و در صدد یکجانبه گرایی و مجازات شرکای تجاری با تعرفه و برحسب قوانین داخلی خود است. بنابراین واشنگتن به همپیمانان و شرکای تجاری مهم خود از جمله اتحادیه اروپا و کشورهایی مانند کانادا، مکزیک، روسیه ، چین ، ترکیه و هند، از پشت خنجر زده است. آیا چنین آمریکایی که مقررات بین المللی را نادیده می گیرد، قابل اعتماد است؟

آمریکا تنها ابرقدرت جهان است، اما مطلقاً به امنیت خود می اندیشد و اهمیتی به امنیت سایر کشورها نمی دهد. بودجۀ دفاعی امریکا در سال 2019 به 717 میلیارد دلار رسید که از مجموع بودجۀ دفاعی ده کشور پس از خود بیشتر است. اما گویا این هزینه هم نمی تواند امنیت آمریکا را تامین و تضمین کند؛ مایک پنس معاون رییس جمهور آمریکا چندی پیش از کنگره خواست 8 میلیارد دلار بیشتر برای تأسیس ارتش فضایی در سال 2020 اختصاص دهد تا آهنگ نظامی سازی فضا آغاز شود. اگر چنین جعبۀ پاندورایی باز شود، سایر کشورها مجبور خواهند شد برای حفظ امنیت ملی خود به رقابت تسلیحاتی بپردازند که این رقابت، خود، احتمالاً بار دیگر امنیت جهان را خواهد آشفت.

امروز ترکیه دچار چالش شده است، اما گزینه های دیگری نیز دارد. رجب طیب اردوغان رییس جمهور ترکیه چندی پیش در یک فقره سخنرانی عمومی گفت ترکیه رو به گزینه های دیگری از جمله ایران، روسیه و برخی کشورهای اروپایی خواهد آورد. در حقیقت وقتی رویدادهای سالهای اخیر را مرور کنیم، می بینیم که ترکیه زودتر از اینها گزینه های خود را در قبال عهدشکنیهای همپیمانان و شرکایش خود انتخاب کرده بود.

نظرسنجی «تیم تحقیقاتی انتخابات» آلمان که در ماه مه منتشر شد، نشان می دهد، 82 درصد آلمانیها معتقدند امریکا شریک قابل اعتمادی نیست، 36 درصد آلمانیها روسیه را قابل اعتمادتر می دانند. معلوم است فقط آلمانیها نیستند که چنین نظری دارند.