همکاری چین و ایران در سازندگی مشترک یک کمربند-یک جاده

روز 25 می (4 خرداد) پژوهشگاه آسیای غربی و قاره آفریقا وابسته به آکادمی علوم اجتماعی چین و هیات نمایندگان ایران به ریاست محمد حسن شیخ اسلام رییس پژوهشگاه روابط بین المللی ایران، سمیناری برگزار کردند. پژوهشگران دو کشور درباره توسعه روابط چین و ایران، بین المللی شدن و مسایل خاورمیانه تبادل نظر کردند. یانگ گوانگ، رییس پژوهشگاه آسیای غربی و قاره آفریقا ریاست این سمینار را برعهده گرفت.

روز چهارشنبه ابراهیم رحیم‌پور معاون وزیر خارجه ایران که در پکن به سر می برد و علی اصغر خاجی، سفیر جمهوری اسلامی ایران در چین، از آکادمی علوم اجتماعی چین بازدیدکرده و با کارشناسان و پژوهشگران چین درباره مسایلی چون تقویت همکاری دو کشور در چارچوب یک کمربند- یک جاده در ابعاد مختلف بحث و مشورت کردند.

لو جین ایران شناس معروف چین در این سمینار درباره همکاری چین و ایران در سازندگی مشترک یک کمربند- یک جاده سخنرانی کرد. متن کامل سخنان خانم لو به شرح زیر است:

خانمها، آقایان:

صبح بخیر! مایه خرسندی من است که می توانم در این سمینار شرکت کنم. موضوع سخنرانی من، همکاری چین و ایران در ساخت مشترک یک کمربند- یک جاده است. با آن که بیشتر حاضران در این سمینار چینی هستند، اما برای احترام و استقبال از دوستان ایرانی و کاهش فاصله بین ما، من در این جا به زبان فارسی صحبت می کنم.

چند روز پیش، حسن روحانی در دوازدهمین انتخابات ریاست جمهوری بار دیگر پیروز شد. شی جین پینگ رییس جمهوری خلق چین پیام تبریک خود را به ایشان ارسال کرد و در عین حال عنوان کرد که مایل است به همراه آقای حسن روحانی روابط مشارکتی و راهبردی همه جانبه چین و ایران را به پیش سوق دهد. بنده نیز صادقانه امیدوارم در دوره دوم ریاست جمهوری آقای روحانی، توسعه همه جانبه و شکوفایی اقتصادی ایران تحقق یابد.

یادم است سال 2013 کمی بعد از انتخاب آقای حسن روحانی به ریاست جمهوری اسلامی ایران، ما در همین جا با هیات ایران به ریاست آقای محمد رضا دهشیری جلسه ای برگزار کردیم. در آن جلسه بنده درخصوص ضرورت تسریع توسعه صنعت توریستی ایران، جلب توریست های چینی و مشکلات موجود سخنی ایراد کردم. به اعتقاد بنده، غربی ها با خبیث نشان دادن ایران و کیفیت محصولات چین تاثیرات منفی جدی بر آشنایی بین دو کشور گذاشتند. ایران می تواند با جلب توریست های چینی، ضمن چشم پوشی از تحریم غربی ها و افزایش ارز، آشنایی مردم چین با ایران را افزایش دهد. امروز، شاهد تحولات مثبت در این زمینه ها هستیم، ایران به مسافران چینی ویزای هنگام ورود می دهد. بیشتر مسافران چینی از طریق صفحات مجازی و دیده ها و شنیده ها، احساسات خود را درباره ایران شرح می دهند. بیشتر مردم چین نیز با ایران واقعی که با توضیحات غربی ها فرق می کند، آشنا شده اند. براساس آمار، سال 2016 میلادی، تعداد توریست های چینی که به ایران سفر کردند، به 150 هزار نفر رسیده است. البته این تعداد با 2 میلیون و 500 هزار نفر فاصله بسیار دارد که دولت ایران برای تحقق آن برنامه ریزی کرده است، اما همه ما برای تحقق این هدف حرکت کرده ایم و اطمینان تحقق آن را داریم. چرا که همگام با راه اندازی مشترک پیشنهاد "یک کمربند- یک جاده"، تبادلات انسانی بین دو کشور به طور بارز افزایش خواهد یافت.

ده روزه دوم ماه جاری میلادی، چین با موفقیت مجمع سران همکاری بین المللی یک کمربند- یک جاده را برگزار کرد تا این طرح پیشنهادی عملی شود. اطمینان داریم در دوره دوم ریاست جمهوری حسن روحانی، سیاست درهای باز و جذب سرمایه خارجی نیز اجرایی شود. امروز می خواهم از نگاه یک پژوهشگر چینی دیدگاه شخصی خود را درباره شناخت مشترک و دستاوردها و ضعف ها در ساخت مشترک یک کمربند- یک جاده را تشریح کنم.

.

ایران حامی محکم این پیشنهاد است، چین ایران را به عنوان شریک مهم برای راه اندازی این پیشنهاد در خاورمیانه می داند. در بیش از سه سال گذشته همکاری ها و شناخت مشترک دو طرف در این زمینه به طور مستمر گسترش می یابد. با توجه به شناخت مشترک نسبت به جاده ابریشم این سمبل و روحیه تاریخی، دولت ایران بعد از طرح پیشنهاد مذکور از سوی شی جین پینگ رییس جمهوری خلق چین، بی درنگ نسبت به آن واکنش مثبت نشان داد. ایران نیز به نقش و جایگاه خود در این پیشنهاد بسیار اهمیت می دهد. همگام با انتشار سند مساعدت به دورنما و عملیاتی ساختن مشترک "کمربند اقتصادی جاده ابریشم و راه دریایی ابریشم در قرن 21" در چین، و پیشرفت در این زمینه ها، ایران نیز تلاش می کند تمایل مشارکت در این پروژه ها را به عملکرد تبدیل کند. ایران همچنین خواهان آن است که در چارچوب "یک کمربند- یک جاده" راهبرد توسعه و طرح سازندگی را با چین پیوند دهد. ایران انتظار دارد که در همکاری اقتصادی منطقه ای و برقراری ارتباطات قاره اروپا و آسیا نقش خود را همچون پل ارتباطی ایفا کند.

همکاری در ساخت و ساز مشترک "یک کمربند- یک جاده" به پل ارتباطی منافع مشترک چین و ایران تبدیل خواهد شد. در مدت طولانی تبادلات دوستانه، همراهی، اعتماد متقابل در زمینه سیاسی، مکمل اقتصادی بین دو کشور پایه محکم برای دوطرف ایجاد کرده است. در زمان تحریم آمریکا و اروپا علیه ایران، چین از جمله اندک کشورهاییست که روابط اقتصادی عادی خود را با ایران حفظ می کند. سالهاست چین جایگاه بزرگ ترین کشور شریک تجاری و بازار صادرات نفت خام ایران راحفظ کرده است. به این ترتیب، تاثیرات تحریم غربی ها علیه ایران کاهش یافت. چین نیز برای سال های متوالی بزرگ ترین شریک تجاری ایران و مقصد فروش نفت خام است. ماه ژانویه سال 2016 میلادی، شی جین پینگ رییس جمهوری خلق چین رسما از ایران دیدار کرد. روابط دو کشور به سطح راهبرد همه جانبه تبدیل شده است. دو کشور یادداشت تفاهم ساخت مشترک "یک کمربند- یک جاده " را امضا کردند. پایه تعمیق همکاری دو کشور در چارچوب "یک کمربند- یک جاده" نیز محکم تر شده است.

همکاری سازندگی مشترک "یک کمربند- یک جاده" نوعی همکاری برای تحقق منافع مشترک "برنده- برنده" و شکوفایی و توسعه مشترک است. چین و ایران در زمینه اقتصادی بسیار مکمل یکدیگرند. این اولویت برای آمیختگی عمیق بازارهای دو کشور فضای گسترده ایجاد کرد.

پیشنهاد ساخت مشترک یک کمربند- یک جاده مطرح شده از سوی چین برای کمک به همکاری صلح آمیز و توسعه مشترک جهان است، این پیشنهاد بر اصول مشورت مشترک، ساخت مشترک و بهره مندی مشترک تاکید دارد. چین تمایل دارد تجارب و دستاوردهای توسعه خود را با تمایل توسعه و اولویت کشورهای دیگر پیوند دهد تا منافع متقابل و برد- برد و شکوفایی و توسعه مشترک تحقق یابد. اقتصاد چین و ایران در مراحل توسعه متفاوت بوده و مکمل یکدیگر است. این مورد برای پیوند عمیق بازار دو کشور فضایی گسترده فراهم آورده است. از لحاظ همکاری اقتصادی، ایران در ساخت مشترک یک کمربند- یک جاده اولویت آشکار دارد.

ایران محور حمل و نقلی غرب و شرق است. بازارهای مناطق گسترده تحت پوشش این کشور است. علاوه بر این، منابع انرژی و معدنی غنی، نیروی کار با کیفیت بالا، بازارمصرف گسترده، وضعیت مطلوب امنیت داخلی و استقلال سیاست خارجی نیز از قبیل اولویت های ایران است. پس از دسترسی به برجام، محور کار دولت ایران سازندگی اقتصادی خواهد بود. حسن روحانی در دوره دوم ریاست جمهوری خود با تمام نیرو در توسعه تولید و رفع آسیب های داخلی، مانند کمبود سرمایه گذاری و اشتغال جوانان تلاش می کند.

اولویت های چین به شرح زیر است: اول این که در زمینه سازندگی تاسیسات زیربنایی، از توانایی بالا برخوردار است. دوم این که سپرده های ارز چین می تواند به سازندگی تاسیسات زیربنایی کمک کند. سوم این که چین وارد مرحله تبدیل شیوه توسعه اقتصادی شده است، این تغییرات می تواند فرصتی گران بها در صنعتی شدن کشورهای در حال رشد دیگر به همراه آورد.

اینجانب می خواهم تجربیات خود را از توسعه چین به دوستان ایرانی معرفی کنم. برخی کشورهای آفریقایی و نیز ویتنام، با استفاده از تجارب چین در توسعه اقتصادی به موفقیت رسیده اند. امیدوارم این تجارب برای ایران نیز ارزشمند باشد. در اوایل اجرای سیاست اصلاحات و درهای باز، چین یک کشور فقیر بود، نیروی کار بسیار غنی و ارزان بود. اما این کشور با مشکلات کمبود سرمایه رو به رو بود. از این رو، چین در توسعه صنایع با نیروی کار فشرده اولویت دارد. دولت چین برای توسعه این صنایع سیاست های جلب سرمایه گذاران خارجی را در پیش گرفت تا بتواند محصولات خود را سریع وارد بازارهای جهانی کند. علاوه بر این، تاسیس پارک های صنعتی، ساخت و ساز تاسیسات زیربنایی، ایجاد تسهیلات تجاری در پارک های صنعتی در راستای کاهش هزینه معاملات نیز از جمله تدابیر دولت چین است. امروز، چین سیستم صنعتی کامل در اختیار دارد، در برخی صنایع با سرمایه غنی نیز اولویت وجود دارد. از این رو، این کشور باید صنایع با کار فشرده را به کشورهای دیگر منتقل کند و از "چین تولید کننده" به " چین خلاق" تبدیل شود. فکر می کنم این برای ایران یک فرصت بسیار مهم در زمینه توسعه اقتصادی محسوب شود.

تقویت ساخت و ساز تاسیسات زیربنایی، مساعدت به برقراری ارتباطات فرامرزی و اولویت راه اندازی پیشنهاد "یک کمربند- یک جاده" است. چین و ایران در تعمیق همکاری در زمینه های انرژی، ساخت و ساز تاسیسات زیربنایی حمل و نقلی پتانسیل بسیار دارند. علاوه بر این، پیشنهاد "یک کمربند- یک جاده" با ایده و راهبرد توسعه ایران مبنی بر گسترش حمل و نقل کالا و ایجاد شبکه انتقال برق و لوله گاز هماهنگ است. مساعدت به سازندگی جاده، راه آهن، بنادر، فرودگاه و مسکن با استفاده از سرمایه و فناوری چین امکان پذیر می شود در عین حال همکاری دو کشور در زمینه ظرفیت تولید و ارتقای سطح صنعتی، افزایش درآمد مالی و اشتغال زایی ایران و تامین منافع مردم دو کشور یاری رسان است.

همکاری در ساخت و ساز مشترک "یک کمربند- یک جاده" یک محصول عمومی چین برای جهان و یک سکوی همکاری جهانی باز و موثر به حساب می آید که از پشتیبانی بیش از 100کشور ، سازمان ملل و برخی سازمان های اقتصادی منطقه ای برخوردار است. برخی قطع نامه ها و اسناد از نشست عمومی سازمان ملل، شورای امنیت سازمان ملل، انجمن اقتصادی و اجتماعی آسیا و اقیانوس آرام سازمان ملل، سازمان همکاری اقتصادی آسیا و اقیانوس آرام و نشست آسیا و اروپا دارای مضمون پیشنهاد "یک کمربند- یک جاده" است. ایران عضو سازمان همکاری اقتصادی (اکو)، بلوک هشت کشور اسلامی در حال توسعه (8D)، اتحادیه کشورهای حاشیه اقیانوس هند و سازمان همکاری شانگهای است. کشورهای عضو سازمان های مذکور در آسیای شرقی، غربی، جنوبی، مرکزی، آفریقا و قاره اقیانوسیه پراکنده هستند، تقویت رفت و آمد اقتصادی با اعضای این سازمان ها برای ایران دارای اهمیت ویژه است.

ظرف دو سال اخیر، همکاری اقتصادی و تجاری چین و ایران در چارچوب "یک کمربند- یک جاده" به طور مستمر پیشرفت داشته است. خط آهن از شهر "ایوو" چین به ایران که از قزاقستان و ترکمنستان عبور می کند، راه اندازی شده است. اجرای پروژه بازسازی راه آهن تهران– مشهد که توسط چین و ایران امضا شد نیز آغاز شده است. موسسات نفت ایران و چین قراردادهایی جدید را امضا کردند که پروژه های اکتشاف و توسعه نفت و گاز، تولید تجهیزات مربوط، تصفیه و پتروشیمی و شیمیایی را شامل می شود. موسسات چین و ایران قرارداد تجاری بازسازی رآکتور آب سنگین اراک را امضا کردند. روابط و همکاری چین و ایران در زمینه دفاعی و نظامی نیز عمیق تر شده است. شایان ذکر است که همکاری دو طرف در قلمرو مالی نیز آغاز شده است. وزارت دارایی و اقتصادی ایران جداگانه با بانک صادرات و واردات چین، بانک توسعه ملی چین یادداشت تفاهم امضا کرد که به این ترتیب خدمات فایناس برای همه پروژه های اقتصادی و تجاری تامین می شود. بانک "کون لون" چین و اتاق بازرگانی چین و ایران یادداشت تفاهم مبنی بر همکاری صندوق همکاری ظرفیت تولید بین دو کشور را به امضا رساندند تا به همکاری صنعتی بین المللی دو کشور یاری شود. بعضی همکاری های مالی شروع به کار کرده است.

با آن که چین و ایران در همکاری در ساخت و ساز مشترک "یک کمربند- یک جاده" دارای شناخت مشترک و امکانات هستند، اما دو طرف از پیشرفت این پروژه ها راضی نیستند. دو کشور در برخی بخش ها حتی از همدیگر شکایت می کنند. به اعتقاد بنده، علاوه بر انتظارات غیرواقعی، همکاری های اقتصادی و تجاری چین و ایران با محدودیت هایی از قبیل سیاست های ژئوپولتیک بغرنج و محیط تجاری نامطلوب در ایران رو به روست.

اول، بالا بودن ریسک سرمایه گذاری در ایران. عناصر آمریکا از قبیل سیاست آمریکا در مورد خاورمیانه و ایران برای مدت طولانی بر بازارهای ایران تاثیر می گذارد و منجر به بالا بردن ریسک سرمایه گذاری در ایران می شود. با آن که توافق نامه همه جانبه هسته ای ایران به تصویب رسید، اما آمریکا تحریم یک جانبه علیه ایران را لغو نکرده است و مانع بزرگی برای تجارت چین و ایران ایجاد کرد. عدم وحدت نرخ ریال نیز ریسک مالی دیگری برای سرمایه گذاران به شمار می رود. برای نمونه، سود سرمایه گذاری از طریق بانک ایران قابل انتقال نیست، این برای سرمایه گذاران یک ریسک بزرگ است.

دوم این که بعد از برجام، موسسات چین در بازار ایران با رقابت جدی از موسسات غرب، کره جنوبی و ژاپن رو به روست. بسیاری از ایرانیان خواهان محصولات و تکنولوژی کشورهای غربی هستند و کالاهای تولید چین را نمی پسندند. علاوه بر این، سیاست های همکاری اقتصادی ایران در بازارهای ایران برای موسسات چین نابرابر است. اخذ وام از بانک های ملی چین برای برخی موسسات متوسط و کوچک سخت است و هزینه فاینانس برای این موسسات بالاست.

سوم این که، تشریفات بخش های اجرایی ایران بسیار بغرنج بوده و سیاست ها و قوانین مربوط مستمر نیست، ضعیف بودن قابلیت مدیریت و اجرای قراردادها، محدودیت قوانین و عناصر گوناگون دیگر موجب شده است که سرمایه گذاران خارجی نتوانند هزینه را کنترل کنند و سود بگیرند.

پیشنهاد "یک کمربند- یک جاده" تنها یک طرح سازندگی اقتصادی نیست، مساعدت به تعاملات انسانی دو کشور نیز موضوع مهم آن است. همکاری دو کشور در چارچوب "یک کمربند- یک جاده" تسهیلات و فرصت هایی برای تبادلات دوستانه بین مردم دو کشور و برگزاری برنامه های تجاری، فرهنگی، آموزشی و توریستی را فراهم می سازد. البته بسیاری از مشکلات نیز باید حل شود. این مساله برای آکادمی اجتماعی چین و دانشکده دیپلماتیک ایران یک حوزه مطالعاتی مشترک جدید ایجاد کرد. من باور دارم که ما در تاثیرگذاری بر تنظیم سیاست دولت ها و آشنایی مردم دو کشور از طریق سیستم گفتمان، پیشبرد عبرت پذیری از همدیگر، آمیختگی و نوآوری فرهنگ می توانیم کارهای بسیار انجام دهیم.

چین درمورد پیشنهاد یک کمربند- یک جاده توضیحات بسیار داده است، اما همچنان بسیاری از پژوهشگران ایرانی نسبت به هدف حقیقی چین تردید دارند. در چند سال گذشته، مشورت و رایزنی دولت و موسسات چین و ایران در ساخت مشترک یک کمربند- یک جاده پیوسته تقویت یافته است و دوطرف لیست تقاضای خود را به طرف متقابل ارایه می دهد تا مسایل مبرم و مورد توجه مشترک، مشخص شده و کارآمدی در روند حل مشکلات ارتقا یابد. برای نمونه، با وجود محدودیت نظام واردات چین، ورود زعفران ایران که شهرت جهانی دارد، به بازار چین از راه عادی سخت بود، ایران در مدت طولانی خواستار حل این مساله شد. حالا خوشبختانه شاهد آن هستیم که این مساله حل شده است. این یکی از نمونه رایزنی های موفق سیاسی دو کشور در راستای برداشتن موانع همکاری است.

به طور کلی، تنها از راه رایزنی شناخت متقابل افزایش می یابد و اشتباه ها تصریح می شود و همکاری های ما به نتیجه رضابت بخش می رسد.