آداب و رسوم تاجیک‌های چین در عید نوروز

21 مارس امسال مصادف با عید نوروز است. این عید در کشورهای آسیای میانه، خاورمیانه، بالکان، قفقاز و منطقه شین‌جیانگ چین بیش از دو هزار سال قدمت دارد. ایران به عنوان مبدا عید نوروز تلقی می شود. در چین نیز تاجیک‌ها به عنوان قوم چین که به زبان ایرانی شرقی صحبت می‎کنند نیز این عید مهم را جشن می‎گیرند. در برنامه امشب مرادعلی قدم یکی از زبان‌شناسان تاجیک از منطقه شین‎جیانگ چین آداب و رسوم تاجیک‌های چین در عید نوروز را برای شما معرفی می‎کند.

تاجیک‌ها یکی از سیزده قوم منطقه خودگردان شین‌جیانگ چین هستند و عمدتا در بخش خودگردان تاجیک تاشکورگان شهر کاشغر این منطقه زندگی می‎کنند. تاجیک‌ها یک از اقوام فرامرزی هستند و عمدتا در تاجیکستان، افغانستان، ازبکستان و ایران زندگی می‌کنند. به تاجیک‌هایی ساکن فلات پامیر و رشته کوه هندوکش، تاجیک‌های کوهستان می‎گویند و نماد آنان عقاب است و از همین رو این قوم به «عقاب پامیر» معروف است.

آقای مرادعلی قدم کارمند ادارات دولتی بخش تاشکورگان است و به ترجمه اشتغال دارد و بر زبان‌های چینی، اویغوری و تاجیکی تسلط دارد. به علاوه، او در زمینه زبان‌های انگلیسی و فارسی پهلوی نیز تحصیل کرده است. او اغلب به عنوان راهنما با گروه‌های باستان‌شناسی یا پژوهشی سایر کشورها که به تاشکورگان می آیند همکاری می‌کند و در اوقات فراغت نیز به مطالعه فرهنگ تاجیک‌های چین می‎پردازد.

او در استانه عید نوروز در گفتگو با رادیو بین‎المللی چین گفت:

«در روز نوروز مدت روز و شب مساوی است. از این رو، روزها طولانی‌تر می شود و همه گونه‌های زیستی حیات جدید پیدا می کنند و به همین سبب، این روز آغاز سال نو تلقی می‌شود. تاشکورگان به مناسبت نوروز سه تا پنج روز تعطیل است و در این مدت، برنامه‌های فرهنگی و هنری خاصی برای جشن عید از جمله مسابقات اسب‌سواری، بزکشی و تیراندازی سوار بر اسب، برگزار می‎شود. در کنار نوروز از جمله دیگر رویدادهای مهم تاجیک‌ها می‎توان به آیین‌های آبیاری، کاشت محصول و جشن آب اشاره کرد که پس از نوروز برگزار می‌شود.»

در آستانه عید نوروز تاجیک‌ها به خانه‌تکانی می‎پردازند. بسیاری نیز به امید خوشبختی در سال نو، نمادهای خوش‎یمنی رای روی دیوار خانه می کشند و روی آن آرد گندم می‎پاشند. زنان نیز همزمان غذای خاصی به نام آرزک (نوعی غذای سرخ کردنی است که با گندم می‎پزند) و نان درست می‌کنند. در روز اول عید، مردان و خردسالان به دید و بازدید می‎روند و زنان برای پذیرایی از مهمانان در خانه می‎مانند. از آن پس، نوبت به زنان می‎رسد. عروسان پس از دیدن قوم و خویشان و دوستان باید با نان روغنی به خانه برگردند.

به گفته آقای مرادعلی قدم، نوروز در میان تاجیک‌ها به نام عید شاگون بهار نیز معروف است. شاگون به رهبر گروه برای دید و بازدید قوم و خویشان و دوستان در عید اشاره می شود. در مدت عید، شاگون که توسط گروه انتخاب می‌شود، در راس گروه به بازدید تک تک خانوارها می رود. مهمانان به محض ورود به خانه میزبان کلام‌های تبریک‌آمیز می گویند و میزبان نیز در پاسخ "انشاالله" می‎گوید. سپس، میزبان آرد را روی بدن مهمانان می پاشند و مهمانان را داخل خانه راهنمایی می کند. قبل از شروع مهمانی، شاگون نان را تکه تکه می کند و با گفتن نام‌های « رحمان و رحیم» نخستین لقمه نان را می خورد و از آن پس، ضیافت به طور رسمی شروع می‎شود. در این نوع روش دید و بازدید عید، گروه تحت رهبری شاگون باید به ده‌ها خانواده سر بزند تا دوستی و پیوند میان خانوارهای محله افزایش یابد.

فرهنگ تاجیک‌های چین تا حد زیادی تحت تأثیر فرهنگ ایرانی است. مثلا، افسانه رستم در تاشکورگان بسیار رایج است و رباعی نیز محبوب‌ترین قالب شعر آن‎هاست. اشعار و آثار خیام نشابوری، فردوسی، نظامی گنجوی، سعدی و حافظ شیرازی نیز برای هزاران سال در میان مردم این محله خوانده می‎شود.

مرادعلی قدم در گفتگو با رادیو بین‎المللی چین یکی از اشعار سعدی درباره نوروز را می‎خواند:

نوروز شد و لاله خوشرنگ برآمد

بلبل به تماشای دف و چنگ برآمد

گلهاره به شش قطار در فصل بهار

دنیا ره به یک قرار کی می بینم

نوروز در سال 2009 در فهرست میراث فرهنگی ناملموس یونسکو قرار گرفت و در سال 2010، مجمع عمومی سازمان ملل 21 مارس هر سال را به عنوان روز جهانی نوروز تعیین کرد.

مرادعلی قدم در آخر گفت‎وگو به زبان فارسی و به همه ایرانیان شنونده رادیو بین‎المللی چین فرا رسیدن عید را تبریک گفت:

"سال نو، ماه نو، روز نو، شائوگون بهار آمد... هر روز نوروز می‎باشد، خوش بگذار!"