کوه «ای شان»

کوه‌ها در اساطیر گویای ویژگی هوای منطقه‌اند. در افسانه‌ای موجودی به نام "فیی" به شکل موجودی كه كلاهی سفید بر سر و یك چشم دارد در کوه‌های تای شان زندگی می‌کند.

در این افسانه‌ها چشم فیی به شكل چشم گاو و او را دمی است كه به شكل دم مار است. فیی را پس از مرگ در کوه‌های "هوتای شان" مدفون می‌کنند و او را نباید با خدای باد فیی "لاین" اشتباه كرد. می‌گویند فیی موجودی بود كه با گام نهادن در رودها و مزارع، آن‌ها را می‌خشکانید و از این روایت پیداست كه در این جا نیز با خدای باد دیگری كه مقیم کوه‌های "تای شان" است سر و كار داریم.

در جهان شناسی باستانی چین، زمین دارای چهار كوه اصلی است كه با گذشت زمان پنجمین كوه در مركز زمین بر این مجموعه افزوده شده است. کوه‌های اصلی در اسطوره‌های چینی نقشی حساس دارند و گویی تلاش‌های انسان در درون مربعی انجام می‌گیرد كه چهار دیوار بلند آن را در میان گرفته است. فرمانروایان از حضور نمایندگان این چهار دیوار در دربار خویش و صعود بر این کوه‌ها سخن می‌گویند تا تسلط خود را بر چهار سوی زمین تثبیت كنند. از چهار قله اصلی این چهار كوه قله تای شان بیش از قلل دیگر مورد توجه است. از نظر اهمیت اسطوره‌ای نخست كوهساران شرق و قله آن تای شان و پس از آن كوهساران و بهشت غرب "كون – لون" مورد توجه قرار دارند. در روزگار هان مردم بر این باور بودند كه ارواح مردگان به منطقه‌ای در دامنه كوه تای شان باز می‌گردند و در این روایت گویی كوه داور مرگ و سرنوشت است. بدین سان حتی با آن كه جهان پس از مرگ آیین بودا مورد پذیرش چینیان بودایی قرار گرفته است هنوز هم اعتقاد به دوزخ و جهان مردگان تای شان در اسطوره فرقه‌های مختلف چینی وجود دارد.

در سده هفتم پیش از میلاد قربانی كردن و انجام مراسم مربوط بدان بر تای شان حق ویژه فرمانروا بود. نیز رسم قربانی دادن به كوه رسمی بود كه نخست نزد مردمان ساكن مناطق اطراف كوهستان رایج بود. در دفتر وقایع یا سالنامه بهار و خزان (چون چیو) از مراسم قربانی یاد شده است كه توسط امیر یكی از مناطق شمالی كوهستان انجام شده است.

پنج كوه تای شان منشا قدرت بود و شمشیر فرمانروایان از آهن استخراج شده از این کوه‌ها ساخته می‌شد و هم در این کوه‌ها شمشیرها را مخفی می‌کردند؛ و بودن خون قربانی بر شمشیر سبب تداوم قدرت جادویی این شمشیرها و تثبیت قدرت فرمانروایان بود. پنج كوه مقدس (چهار كوه در چهار جهت اصلی و كوه مركزی) پنج عنصر اصلی، همیشه با اسطوره‌های پر راز چینی پیوند دارند. این کوه‌ها در انجام مراسم دودمانی نقشی خاص داشت. "شیه‌هوانگ ‌دی"، نخستین خاقان سرزمین وحدت یافته چین پس از ضمیمه كردن قلمرو شرقی بر قلمرو فرمانروایی خود به انجام مراسم قربانی برای كوه می‌پردازد اما به علت توفان نمی‌تواند به قله كوه راه یابد. در این ماجرا شیه‌هوانگ ‌دی، فیی را مسوول توفان و انجام نشدن قربانی می‌خواند اما مفسران فرهیخته هان [و دشمنان این خاقان] را، عقیده بر آن بود كه تنها فرزانگان والامقام در انجام قربانی تای شان موفق می‌شوند و عدم موفقیت خاقان چین ناشی از ناشایستگی اوست.

خاقان "وو" از خاقان های دودمان "هان" قربانی "فنگ و شان" را كه خاص آسمان و زمین است در قله تای شان انجام داد. وو برای انجام این مراسم از شمن ها و جادوگرانی یاری گرفت كه بیش از فرهیختگان پیرو كنفسیوس به سنت‌های بومی آشنایی داشتند و بدان وفادار مانده بودند.

كوه نماد خدای زمین و آلت نرینگی است و انجام قربانی برای كوه از جانب خاقانان تلاشی است در تثبیت فرمانروایی بر زمین و كوهستان. گفتنی است كه پیش از صعود خاقان وو به قله تای‌شان، یكی از فرماندگان او به نام "هوجو- پینگ" غلبه بر هشتادمین رهبر بربرها را با صعود به "لانگ – گو – سو" و "هو- ین" جشن گرفته و با قربانی فنگ و شان تسلط خود را بر قلمرو بربرها تثبیت كرده بود. مردم بر این باور بودند كه انجام مراسم قربانی تای شان توسط خاقان موجب تندرستی و قدرت اوست و برخی از مفسران مرگ زودرس شیه‌هوانگ‌دی را ناشی از انجام ندادن كامل مراسم قربانی دانسته‌اند (اگر چه شیه‌هوانگ‌دی، ده سال پس از عدم موفقیت صعود به تای شان درگذشت).

در 110 پیش از میلاد خاقان وو همراه با خادمان صمیمی به جانب تای شان حركت كرد و پس از رسیدن به دامنه، مراسم قربانی زمین را در پای كوه انجام داد و برای انجام مراسم قربانی به آسمان همراه با "هوشان" پسر فرمانده سپاهیان هوجو- پینگ عازم قله شد.

انجام مراسم قربانی بر قله تای شان و برای آسمان خاص خاقان بود كه به تنهایی باید آن را انجام دهد و همراهی هوشان با خاقان در یكی از این صعودها به سبب خویشاوندی نزدیك او با خاقان و همراهی خانواده مادر هوشان در پیروزی‌های خاقان بود. انجام مراسم قربانی همیشه با قربانی مقدماتی در حضور جمع در دامنه كوه آغاز می‌شد. این قربانی خاص زمین و شان بود و با قربانی كه در قله داده می‌شد پیوند داشت. این قربانی برای تثبیت قدرت فرمانروا بر خاک انجام می‌گرفت و شكل دیگر قربانی دادن برای زمین مراسمی بود كه با حضور زنان انجام می‌گرفت كه به طور احتمال با قربانی انسان در پایان مراسم همراه بود.

مراسم آیینی سال نو نیز با قربانی كردن انسان و قربانی چهارتن از گناه كاران در چهار دروازه شهر پایان می‌گرفت و چهار قربانی نماد تسلط بر چهار سوی فرمانروایی بود.

با گذشت زمان نیایش قله واقعی تای شان به نیایش قله اسطوره‌ای كون- لون در غرب بدل شد برای مردم چین این كوه افسانه‌ای خاستگاه "رود زرد" و بعد به گونه‌ای تصورات مربوط بدان از اعتقادات مردم هند متاثر شده است. چینی ها می‌پنداشتند سرچشمه چهار رودی كه به چهار سوی زمین جاری است از این كوه است و این بدان دلیل بود كه كون- لون را محاط در آب می‌دانستند، اما آبی كه كون لون را در میان گرفته از سوی دیگر بسیار كم عمق است! و به گونه‌ای است كه حتی پر مرغی نمی‌تواند بر آن شناور شود. در برخی از افسانه‌ها كون- لون را تنها از سه جانب آبی شنگرفی فام در میان گرفته و كسی كه از این آب بنوشد جاودانه می‌شود؛ و بدین سان كون- لون جای بهشت شناور دریای شرقی را گرفته است.