عوامل چینی و ایرانی در جاده ابریشم باستانی

چین سرآغاز جاده ابریشم باستانی است و سرزمین پارس کهن نیز یکی از کشورهای مهم در مسیر این جاده به‌‎شمار می‌رود. کارشناسان در مجمع تحقیقات جامع کونلون و جاده ابریشم اظهار داشتند، چین در شکوفایی جاده ابریشم باستان از جایگاه بسیار مهمی برخوردار است. امپراتوری پارس نیز به‌عنوان بزرگ‌ترین شریک تجاری چین باستان، در پیشبرد مبادلات اقتصادی و انسانی در مسیر جاده ابریشم نقش به‌‎سزایی ایفا کرده است.

جیائو تسونگ جیانگ رییس پژوهشگاه تاریخی آکادمی اجتماعی شین جیانگ در این مورد گفت: جاده ابریشم بدون چین باستان به وجود نمی‌آمد، زیرا که عمده‎ترین کالاهایی که از طریق جاده ابریشم باستانی داد و ستد می‎شد، ابریشم و چای بود و کالای عمده در راه ابریشم دریایی نیز، ظروف چینی بود. این کالاها در دوران باستان تنها در چین تولید می‎شد و مرغوبیت آن‎ها باعث گسترش جاده ابریشم به سوی غرب شد؛ چرا که این کالاها بسیار کمیاب و با ارزش بود و همه کشورهای جهان به آن‎ها نیاز داشتند.

به نظر جیائو تسونگ جیان، عوامل امنیتی نیز بر توسعه جاده ابریشم تاثیر مهمی داشت. چین به عنوان یک کشور واحد چند ملیتی، از آرامش اجتماعی برخوردار بود و از نظر نظامی بر جاده ابریشم در شرق قله پامیر کنترل کامل داشت. دولت آن زمان چین جاده ابریشم را به عنوان جاده دولتی تلقی می‌کرد و این جاده را به امن‎ترین و آسان‎ترین مسیر برای تجارت تبدیل کرده بود؛ از سوی دیگر، تداوم جاده ابریشم به عنوان یک مسیر تجاری در طول زمان، سودآوری بالای آن بود. علت وجود سود بالا در تجارت از طریق جاده ابریشم، سیاست‎های امپراتوری‎های چین بود. دولت چین در آن زمان در قبال هدیه‎هایی که از فرستادگان کشورهای دیگر و اقلیت‎های قومی ساکن در مناطق دوردست کشور دریافت می‎کرد، کالاهایی هم‎ارزش و یا حتی با‌‎ارزش‎تر به آن‌ها اهدا می‎کرد، از همین رو سود بالایی نصیب کاروان‎های بازرگانی خارجی می‎شد.

چین از طریق جاده ابریشم، کالاهایی مانند ابریشم، چای، کاغذ و ظروف جینی را به غرب می‌فرستاد. لیو گوان مینگ رییس شورای مرکز توسعه فرهنگ جاده ابریشم شین جیانگ گفت: از میان کالاهای جاده ابریشم، ابریشم اهمیتی نمادین دارد. بر اساس یک افسانه، ابریشم نخستین بار از طریق پرچمی که در جنگ هند و کشورهای غربی مشاهده شد. به دلیل اینکه ابریشم نور خورشید را منعکس می کرد، ارتش رغیب تصور کردند که این‎ها سربازان خدایان هستند. از آن زمان بود که مردم شروع به ستایش ابریشم کردند؛ چرا که نورانی بودن پرچم‎های سربازان به دلیل جنس ابریشمی آن بود.

بر اساس یک یاداشت تاریخی، مردم روم باستان ابریشم چینی را خیلی دوست داشتند و قیصر و گروهی از اشراف زادگان روم و کلئوپاترا ملکه مصر، شیفته ابریشم چین بودند، تا این حد که ارزش ابریشم هر پوند ابریشم در بازار روم برابر با 12 پوند طلا بود.

به باور استاد "لیو چوان مینگ"، علاوه بر ابریشم، انتقال کاغذ و فناوری کاغذ سازی به غرب نیز بسیار مهم است؛ زیرا که فرهنگ چین نیز همراه با این کالاها در غرب توسعه یافت. امپراتوری‎های اشکانی و ساسانی در سرزمین باستانی پارس نیز بسیار پهناور بودند و در دوران شکوفایی خود، مناطقی مانند ایران فعلی، افغانستان، عراق و سوریه را شامل می‎شدند و در شرق تا روخانه هند و قله پامیر امتداد داشتند.

در فعالیت تحقیقات جامع کونلون، بارها عوامل فرهنگ پارسی کشف شد که از آن میان می‎توان به کشف قدیمی‎ترین و مرتفع‎ترین ویرانه‎های مربوط به دین زرتشتی در قلعه پامیر و سنگ نوشته‎ای درباره عبور شاهزاده پارسی اشاره کرد. امپراتوری پارس با توجه به اتصال چین باستان، امپراتوری روم باستان و سرزمین‎های شمال آفریقا به یکدیگر، نقش مهمی در تجارت جاده ابریشم ایفا می‌‎کرد.

سنگ نوشته ای درباره عبور شاهزاده پارسی

"چی دونگ فانگ" استاد دانشگاه پکن و کارشناس ظروف ساخته شده از طلا، نقره‎ و شیشه، در مصاحبه با خبرنگاران گفت: مبادلات نزدیک بین سرزمین‌های چین و پارس باستان در اسناد تاریخی ثبت شده است. توسعه سریع فناوری تولید ظروف طلایی و نقره ای ارتباط نزدیکی با سرزمین پارس باستان داشت. تولید ظروف طلایی و نقره‎ای در سلسله تانگ به یکباره جهش سریعی داشت؛ زیرا که در آن زمان، ظروف طلایی و نقره‌ای از امپراتوری ساسانی وارد چین شدند. از سوی دیگر، فناوری تولید ظروف شیشه‎ای چین نیز عمیقاً تحت تاثیر سلسله ساسانی قرار گرفت و اکثر آثار شیشه‎ای کشف شده در چین به ایران باستان تعلق دارند. بهترین ظروفه شیشه‎ای امپراتوری ساسانی در چین پیدا شده است و حتی بهتر از نمونه‎هایی است که در ایران کشف شده‌اند، به این دلیل که اکثر ظروف شیشه‎ای کشف شده در ایران شکسته شده بودند اما تعدادی از ظروف کشف شده در چین سالم هستند. چرا ظروف شیشه‌ای در چین تا این حد حفاظت می‎شد؟ زیرا که ظروف شیشه‎ای در چین باستان بسیار گران بود و تنها در خانه‎های اشراف و معابد دیده می‌شد.

ظروف آبی و سفید

استاد "چی دونگ فانگ" بارها به ایران سفر کرده و چیزی که او را خیلی تحت تاثیر قرار داده است ظروف آبی و سفید موجود در موزه ایران باستان است، چرا که برخی از این ظروف حتی در چین نیز دیده نمی‎شود. جالب این است که در برخی از ظروف، اسم پادشاهان ایرانی حکاکی شده است. به باور وی، تولید ظروف ایرانی تحت تأثیر چین بوده است.

سال 651 میلادی، امپراطوری ساسانی که به مدت 400 سال در همجواری امپراتوری روم قرار داشت با حکومت اعراب جایگزین شد. سال 755 میلادی، پس از ظهور شورش "آن شی"، سلسله تانگ چین باستان نیز به تدریج از بین رفت و با تغییر اوضاع آسیای میانه، جاده ابریشم زمینی نیز روز به روز محو شد و راه ابریشم دریایی به جای جاده ابریشم زمینی به عمده‎ترین مسیر تجاری میان شرق و غرب تبدیل شد. شایان ذکر است که چین وایران هم‎چنان در راه ابریشم دریایی نیز نقش مهمی ایفا می‎کنند.

سال 2013 میلادی، شی جین پینگ رییس جمهوری چین راهبرد ایجاد مشترک یک کمربند و یک راه را مطرح کرد که مورد استقبال کشورهای واقع در مسیر جاده ابریشم قرار گرفت و در پی آن جاده ابریشم باستانی یک‌باردیگر توجه جهانیان را به خود جلب کرد.