کارشناس چینی: یافته‌های ما احتمالا تاریخ دین زرتشتی را دگرگون می‌کند

گروهی از باستان‌شناسان در یک سفر علمی به کوه کونلون چهارم سپتامبر خود را به بخش تاشکورگان واقع در غرب فلات پامیر رسانده و مطالعاتی میدانی را در ویرانه‌های 2500 ساله مربوط به دین زرتشتی در این منطقه انجام دادند. اعضای این گروه می گویند ارتباط آثار یافته شده در این ویرانه‌ها با سرچشمه دین زرتشت، احتمالاً تاریخ این دین را دگرگون خواهد کرد و جزو یافته‌های بزرگ باستانشناسی جهان به شمار می رود. آنها تاکید کردند این ویرانه‌ها این نکته را به اثبات رسانده است که شین جیانگ به عنوان تقاطع تمدن‌های باستان، در برقراری و حفظ ارتباطات میان تمدن‌های اوراسیا نقش جایگزینی‌ناپذیری ایفا کرده است.

دین زرتشت از پارس باستان ظهور کرد و سپس به کشورهای آسیای میانه و منطقه امروزی شین جیانگ در چین گسترش یافت و تا پیش از ظهور ادیان بودایی، یهودی و مسیحیت یکی از بزرگترین ادیان به شمار می‌رفت و تاثیرات دیرپایی بر سایر ادیان گذاشت. دانشمندان با توجه به این تاثیرات، دین زرتشتی را پنجمین دین بزرگ دنیا می‌نامند.

ویرانه‌های «آرامگاه سنگ‌های باریک سفید و سیاه» در روستای «قوشمان» دهستان «تیزناپ» بخش «تاشکورگان» یکی از کشفیات باستان‌شناسی شش‌گانه مناطق مرزی چین در سال 2013 بود. تیم باستان‌شناسی منطقه خودگردان شین جیانگ پس از انجام پژوهش‌های بسیار در این منطقه به این نتیجه رسیدند که قدمت این آرامگاه به 2500 سال پیش بر می گردد و آثار یافته شده در آن مربوط به دین زرتشتی است.

این ویرانه‌ها در سال 2007 توسط تیم باستان‌شناسی شین جیانگ متعلق به آکادمی علوم اجتماعی چین به سرپرستی دکتر وو شین هوا پیدا شد. دکتر وو با اشاره به کشف اتفاقی این ویرانه‌ها می‎گوید گفت:

«سیزده سال است که مشغول به مطالعات میدانی در فلات پامیر هستم و مطالعات بسیاری در زمینه کشف راه‌ها و ویرانه‌های دوران باستان در این منطقه انجام داده‌ام اما به دلیل آنکه این منطقه از قدیم جزو مناطق محروم بوده است، ویرانه‌های مورد نظر را پیدا نکرده بودم. تا اینکه سال 2005 یا 2007، یکی از اهالی محلی به من گفت یک مکان جالب در این منطقه هست که پر از سنگ‌های سفید و سیاه است. من هم به آنجا رفتم و آنجا را دیدم و پی بردم که باید جای خیلی ویژه‎ای باشد اما در آن زمان تصور نمی‎کردم که این ویرانه‌های ربطی با دین زرتشتی داشته باشد. در آن زمان به خود گفتم این سنگ‌های باریک فقط دو رنگ سیاه و سفید دارد و به شکل شعاعی چیده شده است که احتمالا به خاطر نور خورشید به این شکل در آمدند. لذا، این ویرانه‌ها احتمالا ربطی با خورشیدپرستی داشته دارد.

دکتر وو شین هوا پس از مطالعه این ویرانه‌ها بر اساس تجربیات خود قدمت آن را 2500 تا 3000 برآورد کرده است. تست کربن 14 که بعدها انجام گرفته بود، نیز صحت این برآورد را به اثبات رسیده و نشانگر قدمت 2500 ساله این ویرانه‌ها بود. با این حال، دکتر اطمینان بیشتری برای حفاری این آثار پیدا کرده است.

پس از شش هفت سال تدارکات، حفاری این ویرانه‌ها در سال 2013 آغاز شده و دو سال به طول انجامیده است. تا سال 2015، حفاری به پایان رسید. علاوه بر ویرانه‌های سطحی، صدها عتیقه از زیر زمین حفاری شده است که مهم‌ترین آنها آتشدان‌های چوبی و سنگی است. از کشفیات مهم دیگر در این ویرانه‌ها می توان به گلوله‌های سیاه-سفید، محراب و استخوان جمجمه شاهین که همه مربوط به دین زرتشتی است، اشاره کرد.

به گفته دکتر وو شین هوا درباره خاستگاه دین زرتشتی همیشه دو جریان فکری «پیدایش در ایران» و «پیدایش در آسیای میان» وجود دارد و کشف ویرانه‌های فوق مدرکی دال بر صحت دومی به شمار می رود. بر اساس این اکتشافات این احتمال وجود دارد که خاستگاه دین زرتشتی در حاشیه آبگیر تاریم یا فلات پامیر باشد او با اشاره به این دیدگاه بحث‌انگیز می‎گوید:

«ما پس از پایان حفاری مقبره‌های موجود در این ویرانه‌ها، چندین گزارش‌ علمی منتشر کردیم که ابتدا تعجب و تردید دانشمندان را در پی داشت اما با مرور زمان آنها با دیدگاه ما موافقت کردند. در واقع مطالعات ما بر زمان ابتدایی تاریخ دین زرتشتی متمرکز است، در حالی که پیش از ما، مدارک و اسناد متقاعدکننده‌ای درباره آن دوره وجود نداشت. البته مباحثات و تردیدها ادامه دارد اما به هر حال، مدارک ما همینجاست و هیچ کسی نمی تواند آن را نادیده بگیرد. این یک واقعیت است که زرتشت‌شناسی با تلاش دانشمندان چینی یک قدم بلندی به جلو برداشته است.»

دیگر باستان‌شناسان حاضر در حفاری ویرانه‌های فوق از کار دکتر وو شین هوا قدردانی می کنند. پرفسور شانگ یان بین از دانشکده تاریخ و ادبیات دانشگاه ملیت‌های چین معتقد است آثار به دست آمده از این مقبره‌ها مخصوصا آتشدان‌های چوبی مدارک مهمی برای مطالعه تاریخ دین زرتشتی در مناطق باستانی «شی یو» (کشورها و مناطق غرب چین در زمان باستان) به شمار می‌رود. او می‎گوید:

«بر همه مورخان معلوم است که طبق دیدگاه سنتی دین زرتشتی در پارس باستان به وجود آمده است اما در اسناد باستانی کشور ما نیز می‌توانیم یادداشت‌هایی درباره فعالیت زرتشتی‌ها در بسیاری از مناطق شین جیانگ امروز ببینیم. برای نمونه در کتاب «تاریخ سلسله لیانگ / ماجراهای قوچو» و برخی اسناد تاریخ‌شناسان سلسله سونگ، یادداشت‌هایی درباره فعالیت زرتشتی‌ها در منطقه تورفان شین جیانگ امروز وجود دارد. با این حال، این سؤال برای ما مطرح است که دین زرتشتی از پارس باستان به شین جیانگ راه یافته و یا در همان جا به وجود آمده و کدام یک خاستگاه ابتدایی این دین بوده‌اند؟ کشف دکتر وو شین هوا و مطالعات متعاقب آن پاسخ خوبی به این سؤال می‎دهد اما به هر حال برای پشتیبانی از دیدگاه او ما هنوز به اسناد و مدارک در رشته‌های مختلفی نیاز داریم.»

پرفسور لیو ون سوا از دانشکده تاریخ و ادبیات دانشگاه جونگ شان نیز معتقد است گرچه کشف مقبره‌های زرتشتی‌های روستای قوشمان مدرک ایده‌ال و خوبی برای مطالعه دوره ابتدایی تاریخ دین زرتشتی است اما نمی‎توان به این زودی به یک نتیجه قطعی رسید. او می‎گوید:

«به نظرم باید دین اصیل زرتشتی را با آن دینی که در ایران به نام «دین زرتشتی» و دینی که به نام «شیان جیائو» در قرون وسطی از آسیای میانه به چین راه یافت متمایز کنیم. این یک امر طبیعی است که دین زرتشتی همراه با گسترش تغییراتی نیز پیدا کرده باشد. هنوز یک نتیجه قطعی درباره زمان پیدایش و خاستگاه دقیق این دین وجود ندارد.»

اما به هر حال پرفسور لیو ون سوا پیدایش ویرانه‌های مقبره‌های زرتشتی در شین جیانگ امروز را رویدادی معنی‌دار می‎داند. او توضیح داد: پیش از ورود دین بودیسم به چین، در منطقه شین جیانگ امروز ادیان مختلفی وجود داشت و این پایه فرهنگ چندگانه امروز این منطقه بوده و به رفت‌‌و‌آمدهای میان قومیت‌ها و باز شدن جاده ابریشم باستان و شکل‌گیری این فرهنگ چندگانه کمک کرده است.

وو شین هوا در ویرانه دین زرتشت

مصاحبه لو لای آن خبرنگار رادیو بین المللی چین با  لیو ون سوئو 

ویرانه دین زرتشت

ویرانه دین زرتشست

ویرانه دین زرتشت