هنر سفالگری و چینی سازی در ایران و چین

در زمان اشکانیان، مراوده تجاری و بازرگانی میان ایران و چین رو به توسعه و فزونی گذاشت و چنانکه گفتیم پیش از هخامنشیان، هنر سفالگری از ایران به چین رفت و چینیان در این هنر که به آن عشق می ورزیدند سر آمد شدند، خاصه آنکه صفالگران چینی با کشف خاک مرغوب و ورز طولانی، توفیق یافتند برای سفال خمیری بسازند که سفید رنگ و ظریف و نازک باشد و پس از پختن، شبه بلور از کار درآید و به همین مناسبت سرامیک مرغوب و ساخته شده با سفال چین را به نام چینی خواندن.

چنانکه از شواهد پیدا است، بیشتر سفال های ساخته شده در چین را که برای دستگاه شاهنشاهان چین ساخته ساخته می شد، با نقش و نگارهای رنگین از جمله پذیرایی شاه، شکار پرندگان و یا افراد خاندان سلطنتی می آراستند.

پادشاهان چین از زمان اشکانیان برای پادشاهان ایران جز پارچه های ابریشمین ارغونی، ظروف سفالی اختصاص سلطنتی را هم به عنوان هدیه و ارمغان ارسال می داشتند. این ظروف سفالی که روی آنها نگاره های پادشاهان چین بود، به نام سفال های بغپوری نامیده شد و در میان ایرانیان معروف گردید.

در خصوص رود قلم مو و همچنین نقاشی روی ظروف به چین، سه ئی چی شی مومیز دانشمند شهیر چینی عقیده دارد رواج استفاده از قلم مو در چین برابر با زمانی که فن ساختن ظروف منقوش از ایران به چین رفته است.

به طوری که در تاریخ آمده است اختراع سفالگری درایران به وسیله قومی به نام کاشی شی انجام گرفته و قلم مو نخستین بار همراه با هنر سفالگری و نقاشی بر روی سفال از ایران به چین رفته است. تقلید سفالینه های چینی از روی آثر نقره ای ساسانی، هنرچینی این دوره را متحول ساخت.

 

در قرون شانزدهم و هفدهم میلادی، هنر سفالگری چین به طور گسترده بر هنر ایران تاثیر گذاشت. شاه عباس از دودمان صفویف صنعت چینی سازی را بی نهایت پیشرفت داد و صد ها نفر چینی ساز را با خانواده شان از چین به ایران منتقل ساخت که در شهر اصفهان سکونت گزیدند. آنها شیوه چینی سازی را به کارگران هم پیشه خود نیز آموختند.

شاه عباس در بنای بزرگی واقع در آدابیر غرفه ای اختصاص داده و در آن ظروف چینی را به معرض نمایش گذاشت تا هموطنانش آنها را تماشا کنند و مورد ارزیابی و بررسی قرار دهند.

در مدت زمان نسبتا طولانی، کارگران ایرانی توانستند ظروف چینی را به رنگ آبی و سفید بسازند. منتهی ظروف آنها متمایل به رنگ بنفش بود و کمی کلفت به نظر می رسید. پس از مدتی صنعتگران چینی ساز ایرانی بر حسب سلیقه هنرمندانه خویش و به اقتضای عصر خودف به طور خلاقانه و به تدریج، چنان ظروف چینی را ساختند که دارای سبک ملی و ویژگی های هنری ایران شد و نیاز های ملت را هم بر آورده ساخت.

رفت و آمد دوستانه و تبادل محصولات بین ملل چین و ایران منجر به تاثیرات متقابل در هنر سفالگری چین و ایران شد. از کشفیات منطقه ای موسوم به ساماریا ثابت شده که در قرن نهم میلادی، سفال چین به منطقه بین النهرین وارد شد و بر صنعت سفالگری ساماریا تاثیراتی گذاشته است. سفال چینی نیز که جزو کشفیات آنجا بود، شامل ظروف چینی آبی و سفید رنگ،؛ ظروف سفالین زرد و سفید و سفال لغابی آبی و زرد رنگ بوده است.

سفالگران ساماریا به استثنای ظروف آبی رنگ، می توانستند قیقه رنگ ها را هم بسازند. سفال سازی چین نیز تا حدودی تحت تاثیرات ایران قرار گرفته است. برای مثال، در یران، گویا شیوه زرد مینا در لعاب زودتر از چین به کار رفته بود. شیوه ترسیم گل آبی رنگ با کوبالتر نیز اول در ساماریا ابداع گردید. کوبالتر در قرن پانزدهم میلادی در سفال سازی و لعاب کاری چین به کار می رفت که مقداری از آن از ایران وارد می شد.

باید خاطر نشان کرد که دردوره صفویه به هنرهای ظریفه از جمله هنر سفالگری بسیار اهمیت می دادند و همچنان ارتباط فرهنگ و هنری بین ایران و چین برقرار بود،اما به گستردگی زمان تیموریان نمی رسید. در خصوص رشد و بالندگی هنر سفالگری و ظروف مینایی در عصر صفوی و مقایسه آن با صنایع دستی دیگر در چین، شوالیه شاردن می نویسد:

اغلب اوقات ممکن است ظروف مینایی ایران را کاملا با محصولات کشور چین اشتباه کرد و نمی توان مصنوعات دو مملکت را از یکدیگر تشخیص داد. حتی بعضی اوقات ظروف چینی متعلق به ایران را از لحاظ زیبایی، جلا و آبداری، برتر و بهتر از نوع چین خواهید رفت.

در همین زمینه نویسندگان شوروی می نویسند:

مصنوعات سفالین شهر کرمان که بالتمام با لعاب براق فیروزه فام پوشده شده بود، در سراسر جهان شهرت داشت. در کاشی های ظریف و زیبای ایران در قرن هفدهم به طور مشهود از نمونه های چینی تقلید به عمل می آمد ، ولی ظروف کرمانی کمتر از ظروف دیگر لعابی، تقلید از چین دیده می شود.

همان طور که می دانیم، از نظر فرم سفالینه ها و نقوش و نقاشی های مینیاتوری در دوره اسلامی، دو کشور مستقیما از یکدیگر تاثیر پذیرفتند. در زمان صفوی، هنرمندان این دوره اقتباس بسیار زیبایی از نظر شکل و نقوش روی چینی های سرزمین چین کرده اند، به طور که در حفاری های اخیر در جزیره هرمز، شاهد پیدا شدن مقادیر زیادی ظروف چینی ساخت دوره صفوی در ایران بودیم که همراه با قطعات ظروف چینی ساخت چین به دست آمد. نوعی دیگری از ظروف سفید یک رنگ نیز وجود دارد که تقلید و اقتباس ایران از چین را نشان می دهد که متعلق به دوره تانگ چین است.