نگهبانان امپراتور

به رسم سنت از سلسه "هان" مجسمه‌های شیرهای نگهبان در مقابل کاخ، مقبره، ساختمان‌های دولتی، معابد و خانه دولتمردان و ثروتمندان امپراتوری چین قرار می‌گرفت. این شیرها نماد محافظ اسطوره‌ای قدرتمندی به شمار می‌رفتند. هنوز هم استفاده از یک جفت مجسه شیرهای نگهبان در مقابل در ورودی بسیاری از خانه‌ها، رستوران‌ها، هتل ها و در محله‌های چینی در سراسر دنیا به عنوان تزیین مرسوم است.

این شیرهای نگهبان معمولا به صورت جفت استفاده می‌شدند. شیر نر بر یک توپ تکیه زده که نماد برتری بر جهان است و شیر ماده‌ای که در حال مهار توله بازیگوشی است که بر پشت یا زیر پنجه او قرار گرفته و نماد تربیت است.

شیرهای نگهبان در فرهنگ‌های مختلف معانی گوناگونی دارند. با افزایش تجارت در سلسله "هان" و تبادلات فرهنگی از طریق جاده ابریشم، شیرها نیز به چین معرفی شدند. بسیاری معتقدند شیر از ایران به چین آمده است و اسم "شی" نیز از زبان فارسی "شیر" گرفته شده است و خیلی زود در فرهنگ باستان چین مورد استقبال قرار گرفت. در زبان انگلیسی و بسیاری از زبان‌های غربی دیگر، شیرهای نگهبان چینی "فو" خوانده می‌شوند که در لغت به دو معنای "بودا" یا "کامیابی" است.

مجسمه این شیرها به طور سنتی بر روی سنگ‌های تزیینی مانند مرمر یا گرانیت و یا فلزاتی مثل برنز یا آهن ساخته تراشیده می‌شدند. از آنجایی که تهیه مواد و جابجایی آن بسیار گران بود، تنها خانواده‌های ثروتمند یا نخبه از داشتن آن‌ها بهره‌مند می‌شدند. بنابراین جنس این مجسمه‌ها و اندازه آن‌ها راهی برای نشان دادن طبقه اجتماعی خانواده‌های متمول یا مقامات دولتی به شمار می‌رفت. اما امروز مجسمه‌های ارزان‌تر با تولید انبوه تقریبا در مقابل انواع خانه‌ها دیده می‌شود و دیگر به طبقه اجتماعی ارتباطی ندارد.

شیرهای نگهبان همیشه به صورت جفت در دو طرف در ورودی خانه ها قرار می گرفتند که نمادی از "یین و یانگ" هستند، شیر ماده نماد یین و شیر نر نماد یانگ محسوب می‌شود.

پنجه راست شیر نر بر روی یک توپی است که معمولا الگوی هندسی بر روی آن حک شده و همانطور که گفته شد نماد برتری و تسلط بر جهان است. شیر ماده نیز به راحتی قابل شناسایی است و یک توله زیر پنجه چپ او قرار دارد که نمایانگر گردش روزگار است. در واقع شیر ماده از درون خانه یا نیروهای درونی پاسداری می‌کند و شیر نر نیز وظیفه محافظت از بیرون خانه و نیروهای بیرونی را بر عهده دارد.

در برخی مجسمه‌ها دهان شیر ماده بسته و دهان شیر نر باز است که در حقیقت نماد بیان کلمه مقدس "اُم" "om" در دین بودا است. بر اساس قانون فنگ شویی محل درست قرار گرفتن شیرها بسیار مهم است تا تاثیر دلخواه بدست بیاید. مجسمه‌های شیرهای چینی منعکس‌کننده حیواناتی هستند که بر خلاف شیرهای واقعی به نظر می‌رسند. پنجه‌ها، دندان‌ها و چشم‌های شیرهای چینی تداعی کننده قدرتند.

یکی دیگر از استفاده‌هایی که از شیر در سنت چینی می‌شود و امروز نیز همچنان پرطرفدار است، رقص شیر یا "وو شی" رقص سنتی چینی است که با چند نفر با پوشندن صورت خود با ماسک به درون عروسک شیر می‌روند و حرکات شیر را تقلید می‌کنند. رقص شیر معمولا در مراسم عید بهار چینی یا مراسم سنتی یا مراسم مهمی مانند افتتاحیه‌ها، عروسی‌ها یا بزرگ‌داشت شخصیت‌ها اجرا می‌شود.

برخی رقص شیر را همان رقص اژدها می‌دانند، در حالی که دو رقص متفاوت هستند و رقص شیر در بسیاری از هنرهای رزمی دیده می‌شود. به هر حال رقص شیر هم مانند این حیوان بومی چین نیست و ممکن است ریشه آن در خارج از چین و در هند یا ایران باشد که به این کشور معرفی شده است.

نخستین بار کلمه شیر shizi درمتن های سلسله "هان" (که برابر با سلسله پارت‌ها در ایران) بود و روابط بسیار قوی با آسیای مرکزی داشت، استفاده شد. اما رقص شیر ممکن است به قرن سوم پس از میلاد باز گردد.

داستان‌های زیادی درباره رقص شیر وجود دارد که قدیمی‌ترین داستان می‌گوید رقص شیر در چین به بیرون کردن هیولایی افسانه‌ای به نام "نیان" باز می گردد که روستاییان با انجام حرکات شیر توانستند این هیولا را با پیروزی بیرون کنند، از آن پس رقص شیر به سنت چینی‌ها تبدیل شد.

بوداییان نیز شیر را نگهبان "دارما" می‌دانند و نقاشی‌های مذهبی مربوط به آن را می‌توان در قرن 208 پیش از میلاد یافت. پس از آن شیر به تدریج به نگهبان امپراتور تبدیل شد و در مقابل دروازه‌های کاخ امپراتوری قرار گرفت و رقص شیر نیز به یکی از سنت‌های چینی‌ها تبدیل شد که البته در طول تاریخ چین دست‌خوش تغییراتی شد اما حرکات استاندارد امروزی را از زمان سلسله‌‌های "مینگ و چینگ" در خود حفظ کرده است.