تئورى پنج عنصر در طب چينی

هر يك از اين عناصر داراى مشخصاتى هستند كه با مشاهده و بررسى اين مشخصات در ديگر اشيا و پديده ها ميتوان به ارتباط آنها با اين عناصر پى برد . در زير با بعضى از اين خصوصيات آشنا ميشويم .

چوب : خميده ، پيچ دار و كشيده است . از اينرو هر شى يا پديده اى كه داراى صفات و خصوصياتى چون حيات و سرزندگى ، رشد و بالا روندگى ، گسترش ، كشش و صافى و هموارى باشد با اين عنصر ارتباط دارد .

آتش : گرم و بالارونده است . از اينرو هر شى يا پديده اى كه داراى صفات و خصوصياتى چون گرما ، روشنايى ، بالا رفتن و صعود باشد با اين عنصر ارتباط دارد .

خاك : پذيرنده بذر و محصول دهنده است . از اينرو هر شى يا پديده اى كه داراى صفات و خصوصياتى چون تولد ، تبديل ، حمل كنندگى و پذيرندگی باشد با اين عنصر ارتباط دارد .

فلز : پيرو ، دنباله رو و تغيير دهنده است . از اينرو هر شى يا پديده اى كه داراى صفات و خصوصياتى چون پژمردگی و خزان ، انقباض و گرفتگی و پائين آمدن باشد با اين عنصر ارتباط دارد .

آب : مرطوب و پائين رونده است . از اينرو هر شى يا پديده اى كه داراى صفات و خصوصياتى چون رطوبت ، خنكي و سرما ، انسداد و پنهان شدن باشد با اين عنصر ارتباط دارد .

اين تئورى در طب چينى در حوزه هاى مختلف از جمله توضيح درباره عملكرد اعضاى بدن ، روند پيشرفت و تغييرات بيمارى و تشخيص و درمان بيمارى كاربرد دارد . در زير جدول ارتباط اين عناصر با پديده هاى طبيعى و بدن انسان آورده شده است .

حال اين سوال پيش مى آيد كه آيا اين عناصر ارتباطى هم با يكديگر دارند ؟ اگر چنين است اين ارتباط چگونه و از چه نوعى

است ؟ در زير با بعضى از اين ارتباطات آشنا ميشويم :

١- بوجود آوردن : هر يك از اين ٥ عنصر به ترتيب چوب ، آتش ، خاك ، فلز و آب يكديگر را بوجود آورده و به رشد يكديگر كمك ميكنند . اين تولد حلقه وار بدين صورت است : چوب آتش را ، آتش خاك را ، خاك فلز را ، فلز آب را و آب چوب را بوجود مى آورد . در اين رابطه هر عنصر ، يك مادر و يك فرزند دارد . براى مثال مادر آتش چوب و فرزند چوب آتش است .

٢- محدود كردن : هر يك از پنج عنصر بصورت يكى در ميان يكديگر را محدود ميكنند . يعنى چوب ، خاك را ، آتش فلز را ، خاك ، آب را ، فلز ، چوب را و آب ، آتش را محدود ميكند . در اين رابطه هر عنصر يك محدود كننده و يك محدود شونده دارد ، به عنصرى كه توسط عنصر ديگر محدود ميشود مغلوب و به عنصرى كه عنصر ديگر را محدود ميكند غالب نيز ميگويند . براى مثال چوب بر خاك غالب و مغلوب شده توسط فلز ، آتش بر فلز غالب و مغلوب شده توسط آب است .

براى حفظ تعادل در اين چرخه و جلوگيرى از حالت ازدياد در عناصر ، رابطه بوجود آوردن و محدود كردن از يكديگر جداناپذير هستند ، يعنى تولد بدون محدود شدن و محدود شدن بدون تولد هيچكدام به تنهايی امكان پذير نيستند . اين رابطه بدين شكل خواهد شد :

چوب آتش را بوجود مى آورد ، آتش خاك را بوجود مى آورد ، چوب خاك را محدود ميكند ،

آتش خاك را بوجود مى آورد ، خاك فلز را بوجود مى آورد ، آتش فلز را محدود ميكند ،

خاك فلز را بوجود مى آورد ، فلز آب را بوجود مى آورد ، خاك آب را محدود ميكند ،

فلز آب را بوجود مى آورد ، آب چوب را بوجود مى آورد ، آب آتش را محدود ميكند .

نويسنده : احسان دوست محمدى ( فارغ التحصيل رشته پزشكى سنتى از دانشگاه طب سنتى چين شاندونگ و دانشجوى فوق ليسانس رشته طب چينی در دانشگاه طب سنتى چين شاندونگ )