رقص قلم بر کاغذ

در میان مردم چین هنرمندانی که با زبان یا تاریخچه کشور ارتباط نزدیکی دارند، نسبت به سایر هنرمندان دارای ارج و منزلت بیشتری هستند. این حقیقتی است که کسانیکه با هنر ارتباط نزدیک تر و دغدغه های فرهنگی بیشتری دارند، به آن باور دارند. شاید بسیاری از هنرمندان موسیقی پاپ یا بازیگران شناخته شده تر از دیگر هنرمندان باشند اما هنگام آشنایی با شخصی که معروف نیست اما همتی بسیار برای هنر و فرهنگ خود گمارده است، این احترام و علاقه به سنت و تاریخ است که پیشی گرفته و جایگاه دست نیافتنی خود را در میان مردم حفظ کرده است. هنر خوشنویس در چین یکی از این هنرهاست که حتی مردم عادی هنرمند خوشنویس را به زبان و فرهنگ باستانی و اصیل چینی نزدیک تر می بینند و هنر خوشنویسی را به نوعی نگهبان زبان و اندیشه های فلسفی و فرهنگی کشور می دانند. هر چند امروزه تعداد طرفداران بازیگران کره ای و عمل های زیبایی بسیار بیشتر از کسانی است که با نوشتار به سبک قدیمی و هنرهای بومی آشنا هستند، اما حمایت های دولت مرکزی برای ادامه حیات این هنرها راه را بر فراموشی این هنرها و صنایع بسته است.

هنگام مقایسه خوشنویسی ایرانی با خوشنویسی چینی، شباهت های میان این دو مورد توجه قرار می گیرد. یکی از این شباهت ها، نزدیکی و ارتباط مستقیم آن با زبان و فرهنگ است. هنرمند خوشنویس چه در چین و چه در ایران فردیست که با ادبیات دوره های مختلف آشنایی دارد و برای برگزیدن جملات و اشعار پر محتوا باید مطالعات فراوانی داشته باشد. همانطور که سبک های ادبی در دوران مختلف دستخوش تغییر شده است، نحوه نگارش و تکنیک های خوشنویسی نیز برای هر دو کشور با تغییراتی روبرو شده است. هنرمندان دوره های مختلف آثار ادیبان و شاعران و حتی فیلسوفان زمانه خود را به تحریر درآورده و از آنها آثاری بسیار زیبا و گران بها خلق کرده اند. همانطور که در ایران اشعار حافظ، سعدی و مولانا و آیات قرآنی به زیباترین شکل ممکن خوشنویسی می شوند در چین نیز دستمایه خلق آثار هنری جملات قصار بزرگان و پند و اندرزهای ادیبانه و حکیمانه است. جملاتی حکیمانه برای نشان دادن راه صحیحی زندگی و یا عبارتی در مدح ویژگی های فردی والا و ارزشمند.

از این دیدگاه، هنرمند خوشنویس صاحب هنری است که پلی ارتباطی میان شاعران، ادیبان، مردم عادی و تاریخچه و زبان یک کشور برقرار می کند. خواندن کاراکترهای پیچیده چینی که در گذشته مورد استفاده قرا می گرفتند برای کسانی ممکن خواهد بود که دانشی از تاریخ و زبان چینی داشته باشند و درک اشعار زیبای حافظ و مولانا از عهده کسانی بر می آید که با ادبیات فارسی و ایرانی رابطه ای دیرینه داشته باشند. هنرمندان خوشنویس درایران و چین دراین موارد نقاط مشترک فراوانی دارند. اما یکی از تفاوت های بسیار مهم میان این دو هنر برجسته تکنیک خوشنویسی است. در چین از قلم مو استفاده می شود که بسته به نوع موی استفاده شده در قلم و طول موی قلم، دسته بندی شده و در ابعاد مختلف تولید می شوند. در خوشنویسی چینی از آب و مرکب استفاده می شود که از مرکب در غلظت های متفاوتی استفاده شده تا بتوان رنگ بندی و لایه های مختلف را ایجاد کرد. خوشنویسی چینی از نظر تکنیک اجرایی بسیار به نقاشی آب مرکب که در چین بسیار طرفدار دارد، نزدیک است. مرکب ها اغلب به رنگ سیاه هستند و نوع مرکب و کیفیت در گردش قلم روی کاغذ بسیار مهم است. اما در خوشنویسی ایرانی از قلم نی برای نگارش استفاده می شود که البته هنرمند خوشنویس از انواع قلم نی درابعاد مختلف استفاده می کند. مرکب ایرانی دارای رنگ های مختلفی است که پرمصرف ترین آنها رنگ سیاه و انواع ترکیب های رنگی قرمز و قهوه ای است و ماد اولیه ساخت این رنگ ها طبیعی هستند.

 

یکی از مهمترین موارد در خوشنویسی ایرانی تراش قلم است. زاویه برش نی و ایجاد منحنی های متوازن در دو سوی نی مهارتی است که پس از تمرین و تکرار فراوان به دست می آید و برخی از استادان بنام ایرانی تعییراتی در نحوه برش نیز ایجاد کرده اند که به میزان نگه داشتن مرکب روی نوک قلم و در گردش ها و کشش ها به روانی قلم کمک کرده است. شایان ذکر است که در سبک های مختلف خوشنویسی ایرانی نوع تراش و برش قلم متفاوت است.

برخلاف خوشنویسی چینی که از کاغذهای نازک و خشک استفاده می شود، لازمه خوشنویسی ایرانی برگه های به نسبت ضخیم بوده که لایه های شفاف و روغنی روی آنها کشیده شده است. سطح صاف و لغزنده برگه های گلاسه موجب روانی حرکت قلم روی کاغذ شده و گردش های قلم و همراهی مرکب با نوک قلم را آسانتر می کند. خوشنویسی ایرانی با هنری با نام نگارگری و تذهیب هم آمیخته است که هنرمند خوشنویس آثار زیبای خوشنویسی خود را به دستان هنرمند نگارگر سپرده تا با افزودن طرح ها و نقش های اصیل ایرانی و برگرفته از فرهنگ غنی ایرانی، زیبایی آن را دوچندان کند.

در هر دو نوع خوشنویسی چینی و ایرانی کیفیت کاغذ، مرکب و قلم در خلق اثری هنری و ماندگار نقش بسزایی دارند که می توان گفت تجهیزات و وسایل مورد نیاز برای هنرمند خوشنویس در درجه اول قرار دارد.

دلیل ماندگاری هنرهایی از قبیل خوشنویسی را که ریشه ای تاریخی و فرهنگی و در برخی موارد سیاسی دارند، می توان در ایجاد انگیزه در نسل های جوان و عشق به هنر خلاصه کرد. خوشنویسان اغلب افرادی هستند که به دور از هر نوع تاثیر سیاسی یا اجتماعی به پاسداری از هنری پرداخته اند که بدون آن حلقه ارتباطی امروز با سالیان دور و گذشته از بین می رود. این هنرمندان با تلاش و تمرین بسیار در سالیان پیوسته به مهارتی دست یافته اند که با عشق و صبر آمیخته بوده و با سخاوت و دست و دلبازی به نسل بعدی منتقل شده است. هنر خوشنویسی علاوه سختی هایی که در روند فراگیری دارد با دشواری های فراوانی نیز در زمینه آموزش روبروست زیرا این هنر فقط قلم بدست گرفتن و نوشتن نیست، ارتباطی ست بسیار عمیق میان میزان درک از ادبیات و فرهنگ و تاریخ.