یگانه معبد دین مانوی

نام "جین جیانگ" شاید برای تاجران ایرانی چندان ناآشنا نباشد. این بخش که منطقه ای از شهر "چوان جو" است، از لحاظ قدرت اقتصادی، پنجمین بخش از میان همه بخش‌های کشور است که همه ساله تاجران سراسر جهان را برای تامین کالا، به سوی خود جلب می کند.

اما کم تر افراد با خبر هستند که این شهر مبدا راه دریایی ابریشم بوده و معروف به فرهنگ دیرینه و همزیستی مسالمت‌آمیز ادیان مختلف از جمله بودیسم، مسیحیت، اسلام، تائوئیسم و دین مردم محلی به نام "ما زو" است. این ادیان، جزو ادیان زنده جهان است اما فعالیت برخی ادیان منقرض شده در "جین جیانگ" نیز به اثبات رسیده است که از میان این نوع ادیان می توان به دین مانوی اشاره کرد. تنها اثر باقی مانده از آن نیز یگانه معبد دین مانوی در جهان، به نام معبد "تسائو آن" است.

معبد تسائو آن، واقع در دامنه جنوبی تپه "وان فنگ" جین جیانگ، یگانه معبد دین مانوی چین و حتی دنیا شناخته می شود. این معبد در فهرست آثار تاریخی اولویت‌دار حفاظت شده چین ثبت شده و یکی از مهم‌ترین اسناد برای پژوهش درمورد تاریخ ادیان، قیام‌ کشاورزان و راه دریایی ابریشم باستان به شمار می رود.

تسائو آن به زبان چینی به معنای معبد کاه گلی یعنی معبد بنا شده با کاه خشک است. به گفته "وو جین پینگ" رییس مرکز حفاظت آثار تاریخی بخش جین جیانگ، معبد تسائو آن در دوره "شائو شینگ" (1131 – 1162 میلادی) از "سلسله سونگ" با استفاده از کاهگل ساخته شد. این بنا تا سال 1399 میلادی برابر با زمان امپراتور "شون دی" از سلسله یوان، سلسله‌ای که مغول‌ها پس از غلبه بر چین در این کشور تاسیس کرده بودند، به همان شکل باقی مانده بود و سپس با استفاده از مصالح سنگی بازسازی شد. حالا این معبد سنگی به همین شکل تابه امروز باقی مانده است.

پیش از توضیح بیشتر درباره این معبد، بار دیگر دین مانوی را مرور می کنیم.

دین مانوی آیینی عرفانی و ترکیبی از ادیان مسیحی، زرتشتی، بودایی و گنوسی بود که مانی پسر فاتک همدانی آن را در سده سوم میلادی در ایران‌شهر بنیان گذارد. در این دین از مسیحیت ایده مسیح منجی وارد شده‌است و از دین زرتشتی یا زروانی اعتقاد دوگانه به نیکی و بدی. تاثیرپذیری دین مانی از مذهب بودایی نیز به صورت ورود اصل تناسخ به این مذهب مشهود و آشکار است. در مانویت جنگ میان دو دنیای تاریکی و نور منجر به نابودی ماده و رهایی روح می‌شود. دنیای مادی در دین مانوی نماد تاریکی و پلیدی است و انسان که موجودی دوگانه‌است (روح از دنیای روشنایی و جسم از دنیای تاریکی) می‌تواند به نیروهای روشنایی برای پیروزی نهایی کمک کند. این آیین در مدتی کوتاه بر پهنه وسیعی از جهان آن روزگار مانند خاورمیانه، اروپا، شمال آفریقا، هند، چین و آسیای میانه سایه گستراند.

(ماخذ: ویکی پدیا)

دین مانوی در سده‌های ششم و هفتم به منطقه شین جیانگ چین راه یافت و در آن منطقه فعالیت خود را آغاز کرد و تا سال 768 میلادی برابر با دوره "دا لی" سلسله "تانگ" جواز ایجاد معابد خود در چین را از امپراتور به دست آورد. اما نزدیک به یک صد سال پس از آن، یعنی تا سال 845 میلادی برابر با دوره "هوی چانگ" سلسله تانگ، در یک جنبش، به منظور انهدام دین بودیسم که به دلیل علاقه خاص امپراتور زمان، به دین تائویسم دین بومی چین راه‌اندازی شد، دین مانوی نیز به دلیل ارتباط نزدیک خود با دین بودیسم، مورد ظلم قرار گرفته و به طور مخفیانه، به فعالیت خود ادامه داد. از آن پس، دین مانوی که در اصل ترکیبی از ادیان بودیسم، مسیحیت و زرتشت بود، این روند ترکیب‌بندی را در چین ادامه داده و با دین بومی چین از جمله دین تائویسم آمیخته شده و به نام دین "مینگ" یعنی دین روشن، معروف شد. لازم به ذکر است سلسله جانشین سلسله "یوان" مغول‌ها، سلسله "مینگ" است که بنیان گذار آن پیرو دین مینگ بود.

به گفته وو جین پنگ، دین مانوی یا دین مینگ به دلیل اعتقاد دوگانه آن و اعتقاد به پیروزی نور بر دنیای تاریکی، برای تحریک قیام‌ کشاورزان مورد استفاده قرار گرفت و به همین علت، مورد پسند درباریان قرار نداشت. از این رو، معبد تسائو آن، به منظور انزوای بیشتر و کم تر مورد توجه قرار گرفتن، با استفاده از کاه، یعنی نوعی مصالح بی ارزش بنا شد. این شکل بنا تا سلسله یوان باقی ماند، تا این که در این دوره از مصالح سنگی برای بازسازی و تحکیم بیشتر بنا استفاده شد.

سلسله یوان، یعنی سلسله ای که مغول‌ها پس از غلبه بر چین در آن کشور ایجاد کردند، به دوره‌ای در تاریخ چین معروف است که تبادلات تمدن‌ها و ملت های مختلف دنیا در چین رونق یافته و ادیان مختلف نیز از فضایی آزادتر برای فعالیت خود برخوردار بودند.

معبد تسائو آن، از سبک معماری محلی جین جیانگ برخوردار است. افرادی که در این باره چندان اطلاعات ندارند، به طور حتم آن را یکی از معابد دین بودیسم یا ادیان محلی می دانند. این معبد چندان بزرگ نیست و سه ساختمان دارد که ساختمان میانی اش، عبادتگاه است و به اندازه یک اتاق خواب معمولیست که در آن، باارزش ترین آثار تاریخی موجود درباره دین مانوی نگه داری می شود. از جمله؛ مجسمه "بودای نور مانی" که در این مکان است. شاید عجیب باشد که دین مانی اصولا دینی بدون نقش و نگار و تندیس است ومعبود آن نیز بودا نام ندارد؛ اما در این معبد، مجسمه‌ای با نام بودا وجود دارد. همان طور که اشاره شد، دین مانوی که خود ترکیبی از مسیحیت، بودیسم و زرتشت بود، پس از ورود به چین با همین ترکیب‌بندی ادامه داد. پیش از ورود دین مانوی به چین، دین بودیسم در چین پیروان زیادی داشت. ساخت مجسمه‌ برای بوداهای مختلف در دین بودیسم امری بسیار عادیست. دین مانوی پس از ورود به چین و آمیزش با برخی اصول و رسوم بودیست‌های چینی، به نوعی فرقه‌ تبدیل شد که ساخت تندیس و نامیدن معبود یا پیامبر با نام "بودا" برای آن مجاز شد.

این مجسمه 152 سانتی متر طول و 83 سانتی متر عرض دارد. در این مجسمه، بودای نور مانی با صورت آبی، دست‌های صورتی و پوشاک سفید، روی گل نیلوفر نشسته است. بودا صورتی گرد و پوشاکی ساده دارد و دست‌هایش طوری روی همه قرار گرفته که کف‌ آن رو به بالاست. با نگاه اول به آن غالبا آن را تنها یک مجسمه می دانیم، اما با توجه به جزییات آن از جمله موهای بلند بودا، می توان پی برد که آن مجسمه‌ متعلق به بودایی ها نیست، بلکه مربوط به ادیان دیگر است. بالای سر مجسمه نیز خطوطی روی تابلوهای سنگی حکاکی شده که نشان دهنده نام تامین کننده مالی بازسازی معبد تسائو آن و تاریخ بازسازی بنای کاهگلی به بنای سنگی با ذکر تاریخ است. این، سندی تاریخی و بسیار ارزشمند برای مطالعه تاریخ دین مانوی یا همان دین مینگ در چین تلقی می شود.

با وجود رونق دین مانوی در جین جیانگ، به هرحال امروزه خبری از این دین نیست. به گفته وو جین پنگ، رییس مرکز حفاظت از میراث تاریخی جین جیانگ، دین مانوی یا دین مینگ پس از سلسله چینگ منقرض شده و معبد تسائو آن، امروزه محلی برای عبادت و انجام مراسم مذهبی نیست، بلکه به عنوان اثر تاریخی باقی مانده براساس تشریفات دین بودیسم، تحت مدیریت و نگه داری قرار دارد.

به گفته وو جین پینگ، به هر حال، هنوز آثاری از دین مانوی در چین به چشم می خورد، چرا که معبود این دین به خدای حافظ یکی از روستاهای محلی تبدیل شده و مورد عبادت قرار دارد، اما به آن دیگر خدا یا بودای دین مانوی نمی گویند.