فوتبال قدیمی چین

تنها رویداد ورزشی قابل مقایسه با بازی های المپیک می تواند جام جهانی فوتبال باشد. این رویداد ورزشی که هر چهار سال یک بار بین 32 تیم ملی برگزار می شود، از لحاظ آمار تعداد تماشاگران و درآمد به دست آمده، کم تر از بازی های المپیک نیست. حتی شبکه تلویزیونی "سی سی تی وی" چین درآمد جام جهانی را چهار برابر بازی های المپیک برآورد کرده است.

بیستمین دوره جام جهانی فوتبال تا چند ماه دیگر در برزیل برگزار می شود. برزیل پنج بار برنده جام جهانی بوده و صاحب همیشگی جام "ژول ریمه" است، چینی ها با توجه به قدرت بی نظیر برزیل در فوتبال، آن را سرزمین فوتبال نامیده و بیستمین دوره جام جهانی که در برزیل برگزار می شود را نیز دیدار بازگشت فوتبال از خانه می دانند.

قسمتی از نقاشی قدیمی "تفریح شاه شوان زونگ"

اما آن ها باید می دانستند جام جهانی که در چین برگزار می شد، باید دیدار برگشت فوتبال نامیده می شد، چرا که "سپ بلاتر" رییس فدراسیون بین المللی فوتبال، فیفا، در ماه فوریه سال 2004 به طور رسمی، سرچشمه فوتبال را در شهر قدیمی "لین زی" چین اعلام کرد.

حق با آقای بلاتر است. قدیمی ترین ورزش نزدیک به فوتبال واقعا در چین به وجود آمده است. اما این نوع ورزش موسوم به "تسو جیو" با فوتبال معاصر تفاوت های بسیار دارد و هنوز هیچ مدرکی به دست نیامده که نشان دهد تسو جیو بر پیدایش فوتبال کنونی تاثیر گذاشته است.

نظر شخصی من این است که همانند آن که چین و اروپا هر کدام به طور جداگانه تیر و کمان را اختراع کردند و این دو روند اختراع کاملا جدا از هم بوده و هیچ گونه الهام گیری بین دو طرف صورت نگرفته است، تسو جیو قدیمی چین و فوتبال معاصر نیز کاملا جدا از هم شکل گرفته اند.

بر همه آشکار است که فوتبال معاصر در اواسط قرن نوزدهم در انگستان سرچشمه گرفت. روز تاسیس انجمن فوتبال انگلستان یعنی بیست و ششم اکتبر 1863 نیز به عنوان تاریخ شکل گیری فوتبال معاصر شناخته می شود. همه مقررات و قوانین فوتبال معاصر امروز نیز بر اساس آیین نامه های انجمن فوتبال انگلستان به وجود آمده است.

اما، فوتبال قدیمی چین موسوم به "تسو جیو" از لحاظ هدف، تعداد شرکت کنندگان، مساحت میدان و دروازه، با فوتبال معاصر بسیار متفاوت بود.

حال ببینیم تسو جیو چه نوع ورزشی بود.

تسو جیو در عصر "ایالات جنگ جو" از تاریخ چین نوعی ورزش متداول بوده است. عصر "ایالات جنگ جو" به دوره ای از تاریخ چین اشاره می شود که از 403 پیش از میلاد آغاز و تا 221 پیش از میلاد ادامه یافت. چین در آن زمان به تعداد بسیاری از ایالات مستقل تقیسم

می شد و دولت مرکزی حاکمیتی قوی بر این ایالات نداشته و هر کدام از ایالت ها با

سلطه گری، با یکدیگر می جنگیدند. به همین سبب، این دوره از تاریخ چین دوره "ایالات جنگ جو" نامیده می شود. صاحب نظران در این دوره پر هرج و مرج نیز به منظور ترویج عقاید خود و همچنین قانع کردن فرماندهان، سفرهای بسیار بین ایالت ها انجام می دادند.

در یکی از روزها، یکی از صاحب نظران به نام "سو چین" به شهر "لین زی" مرکز ایالت "چی" سفر کرده و به دیدار "شیوان وان" فرمانده ایالت رفت. وی در تشریح سفر خود به شهر "لین زی" گفت: اهالی شهر لین زی زندگی مرفهی دارند، چراکه همه آن ها سرگرم نواختن سازهای "یو" و "سه" و بازی تسو جیو هستند. این گفته "سو چین" در کتاب های "حیله های ایالات جنگ جو" و "شی جی" (یادداشت تاریخی) به ثبت رسیده است. این یادداشت از جمله نخستین یادداشت های کتبی در باره تسو جیو به شمار می رود. از این نوشته می توان متوجه شد که در قرن چهار پیش از میلاد، تسو جیو یک ورزش بسیار متداول در چین بوده است.

حال به سلسله "هان" که ده ها سال پس از دوره "ایالات جنگ جو" شکل گرفتن نگاهی می اندازیم.

نقاشی قدیمی "شاه سلسله سونگ در حال بازی تسو جیو"

پیش از سلسله "هان" تسو جیو تنها در میان مردم رواج داشت، اما از سلسله هان، به یک نوع تمرین نظامی تبدیل شده و در میان ارتش و سپس در میان طبقات اشرافی نیز رواج یافت.

این روال هم البته خود دارای داستانی است.

"لیو بانگ" بنیانگذار سلسله "هان" پس از تاسیس سلسله اش، پدر خود را از روستای محروم به شهر "چان آن" پایتخت سلسله تاسیس کرده خود آورد تا با هم زندگی کنند. اما پدر شاه به زندگی مرفه در پایتخت خو نگرفت، بلکه دلش برای روزگاری که با هم روستاییان خود جنگ خروس و تسو جیو بازی می کرد، تنگ شد. از این رو، شاه شهرکی شبیه روستا ایجاد کرده و روستاییان را به این شهرک منتقل کرد تا آن ها بتوانند با پدر خود به بازی جنگ خروس و تسو جیو ادامه دهند. این داستان در سند تاریخی "یادداشت های جامع در پایتخت غربی" رقم خورده است.

در باره تسو جیو یعنی فوتبال قدیمی چین غالب ترین سوال این است که بازیکنان چگونه بازی می کردند.؟

تسو جیو سه روش بازی دارد که عبارت است از: مقابله مستقیم، مقابله غیر مستقیم و بازی نمایشی.

روش مقابله مستقیم به فوتبال معاصر نزدیک تر است، در این بازی، دو تیم که هر کدام 12 عضو دارند، سعی می کنند تا توپ را با پا وارد حریم طرف مقابل کنند. در صورت ورود همگام توپ و بازیکن به حریم، یک امتیاز رقم می خورد. در این نوع بازی تماس فیزیکی مجاز است. می توان دید که این روش به فوتبال معاصر بسیار نزدیک است. حتی تعداد بازیکنان آن نیز تنها یک نفر بیشتر از فوتبال معاصر است.

بازی تسو جیو به روش مقابله مستقیم

روش مقابله غیر مستقیم بیشتر جنبه نمایشی دارد. روش بازی به این شرح است: در وسط میدان بازی یک دروازه بلند قرار داده می شود که دو تیم در صورتی که هیچ تماس بدنی با یکدیگر ندارند، توپ را با پا وارد دروازه می کنند و در صورت ورود توپ به دروازه، یک امتیاز رقم می خورد.

مقابله غیر مستقیم

در روش "نمایشی" همان طور که از عنوان آن مشخص است، بازی کاملا نمایشی است. در این بازی، میدان و یا دروازه وجود ندارد و بازیکنان تنها توپ را از راه های مختلف به حرکت درآورده و به بازیکن دیگر انتقال می دهند.

بازی نمایشی

می توان دید روش مقابله مستقیم با فوتبال معاصر نزدیک تر بوده است. این روش بازی نخستین بود اما با گسترش نفوذ نظرات کنفوسیوس در سراسر چین که روش های غیر نظامی را بر روش های ارتشی برای اداره کشور ترجیح می دهد، تسو جیو که در ابتدا جنبه آشکار رزمی داشت، کم کم به نوعی ورزش نمایشی تبدیل شد که از این نظر، می توان گفت این ورزش از دوران بسیار قدیم، گرایش نزولی خود را آغاز کرده بود.

اما به هر حال، علاقه مردم به تسو جیو در طول هزاران سال کاهش نیافته است. جز اینکه جنبه نمایشی تسو جیو نوعی رکود ورزشی محسوب می شود، دیگر جنبه های این ورزش همیشه در حال پیشرفت بود. ابتدا به فن آوری تولید توپ تسو جیو نگاه کنیم.

پیش از سلسله "تانگ" (618 الی 907 م)، توپ تسو جیو طوری بود که دورن دو تکه چرم حیوانی با موها پر و چرم ها دوخته می شد. اما تا سلسله "تانگ"، دو تکه چرم به هشت تکه چرم افزایش یافته و دورن آنها نیز با مناثه ای حیوانی باد کرده، پر می شد. این گونه توپ سبک تر بود. اما پیشرفت تا اینجا متوقف نشد. تا سلسله سونگ(960الی 1279 م)، توپ حتی با دوازده تکه چرم دوخته می شد. بر اساس سند تاریخی "تسو جیو پو" (کتابی حرفه ای تسو جیو)، تا سلسله سونگ، استانداردی برای تولید توپ تنظیم شد که طبق آن، تسو جیو با دوازده تکه چرم زاغ زده دوخته می شود و سرنخ نباید دیده شود و شکل توپ باید گرد و وزن آن دقیقا 468 گرم باشد. معلوم است تا آن زمان، توپ تسو جیو کیفیت بسیار بالایی داشت. همچنین، تا سلسله سونگ کارگاه تخصصی تولید توپ تسو جیو شکل گرفته و انوع توپ نیز آیه ای بیش از 40 سری پیدا کرده است. لازم به ذکر است توپ فوتبال امروز با 12 چرم پنج ضلعی سیاه و 20 چرم شش ضلعی سفید درست می شود و وزن آن از 450 گرم کمتر است.

این به دلیل سبک شدن توپ بود که روش بازی "مقابله غیر مستقیم" اختراع شد. چون توپ سبک شد و می توان به ارتفاع زیاد پاس داد، دروازه نیز در ارتفاع زیادی گذاشته می شد. این دروازه به طور عمودی در ارتفاع زیاد در وسط میدان بازی برقرار می شود که دو تیم در صورتی که هیچ تماس بدنی ندارند، توپ را با پاها وارد دروازه مرتفع می کنند و در صورت ورود توپ به دروازه، یک امتیاز رقم می خورد. این موضوع را هم ما در برنامه پیشین اشاره کردیم.

با سبک شدن توپ، زنان نیز موفق به الحاق به بازیکنان تسو جیو شدند. زنان بیشتر با روش "نمایش خالص" تسو جیو را بازی می کردند که کاملا نمایشی بوده و به میدان یا دروازه نیاز ندارد و بازیکنان با پاهای خود، توپ را در صورتی که به زمین نخورد، از راه های مختلف به حرکت در می آورند یا بین بازیکنان، منتقل کنند. تسو جیو زنان در سلسله تانگ بسیار رایج بوده است. سلسله "تانگ" معروف به شاعران و شعرا معروف است و در شعری به عنوان "بازی همسر با توپ" آمده است: توپ داشت زمین می خورد، با پا آن را می گیرد. توپ داشت بالا می رفت، محکم به پایش می چسبد. رمان افسانه ای سلسله تانگ به عنوان "یادداشت اپراها" آمده است: در فصل بارانی بهار، دو سه دختران شانزده هجده ساله با کفش چوبی و لباس پاره زیر درخت آقاقیا با هم گپ می زدند. در میدانی نزدیک به آنها سربازان نوجوان تسو جیو بازی می کردند. دختران توپی که از طرف سربازان نوجوان به پای خود رسید، با دست گرفته و با پا آن را تا ارتفاع بیش از ده متر به سمت میدان، کتک زدند.

توپ "تسوی جیو" هشت تکه ای

توپ تسو جیو دوازده تکه ای

سلسله سونگ از همه لخاظ ها، زمان اوج گیری ورزش تسو جیو بود. علاوه بر تشریفات تولید توپ تسو جیو که اشاره شد، بسیاری نو آوری های ورزش تسو جیو نیز در این سلسله به وجود آمده است. مثلا، سازمان حرفه ای ورزش تسو جیو. این سازمان به عنوان "چی یون شه" (qi yun she) مسوولیت تشکیل و تبلیغ مسابقات بر عهده داشت و قدیمی ترین انجمن ورزشی یا باشگاه فوتبال جهان به شمار می رود.

به نخستین کتاب آموزش فوتبال جهان هم نگاه کنیم. تا سلسله هان غربی (202 پ م ال 9 م)، کتاب آموزش تسو جیو به نام "25 متن در باره تسو جیو" منتشر شد که می توان به آن قدیمی ترین کتابس آموزش فوتبال گفت.

همچنین، در طول تاریخ چین افرادی نیز به خاطر بازی تسو جیو جان خود را از دست داده اند. مرگ غیر مترقبه در مسابقات فوتبال امروز گاه به گاه مشاهده می شود. مورد اخیر در ماه ژوئن 2003 اتفاق افتاد. مارک ویوین فو ملی پوش تیم کامرون در جام کنفدراسیون ها در شهر لیون فرانسه در دیداری با تیم کلمبیا هنگام 72 دقیقه بازی بر اثر بیماری قلب فلج شده و پس از انتقال به بیمارستان فوت کرد. این نوع حادثه در این گونه بازی ورزشی هوشایند واقع دلخراش است. اما واجدان چینی ها نیز شاهد این نوع فاجعه بوده اند. بر اساس کتاب تاریخی "شی جی"، دکتر "چون یو ای" طبیب معروف سلسله "هان" هنگام معاینه به "شیانگ چو" توصیه کرد به ورزش شدید نپردازد. اما "شیانگ چو" که به تسو جیو علاقه فراوان داشت، توصیه دکتر را نادیده گرفته و به بازی تسو جیو ادامه داد که بلاخره، هنگام بازی، خون بالا آورد و مرد.

همان طور که اشاره کردیم، بازی تسو جیو تا سلسله "مینگ" ادامه یافت. پس از این سلسله، سلسله "چینگ" بود که حاکمان آن بازی تسو جیو را ممنوع اعلام کرده و در آخر سلسله "چینگ"، با ورود ورزش فوتبال غربی، تسو جیو کاملا از جامعه و زندگی مردم چین، ناپدید شد.