ارتش سفالین تنها گوشه ای از یک مقبره زیر زمینی

ارتش سفالین واقع در شهر "شی آن" استان "شان شی" کشور چین، معروف به هشتمین معجزه جهان، جزو اماکن مورد علاقه گردشگران خارجی در چین است. تندیس سربازان، اسب ها و سلاح هایی که در عوض یک انسان واقعی، همراه با جنازه "چین شی هوانگ" نخستین امپراتور چین دفن شدند، همه ساله تعداد بی شمار گردشگران را به خود جلب می کند. اما افراد کم تر می دانند که ارتش سفالین فقط گوشه ای از مقبره "چین شی هوانگ" است.

چین شی هوانگ در نوامبر یا دسامبر ۲۶۰ تا۱۰ سپتامبر۲۱۰ (پیش از میلاد) می زیسته، او نخستین پادشاه دودمان چین در میان سال‌های ۲۴۷ تا ۲۲۱ (پیش از میلاد) بوده است.

او نخستین امپراتوری بود که چین را یکپارچه کرد و از ۲۲۱ پیش از میلاد تا سال مرگش بر آن سامان فرمان‌ راند.

مقبره چین شی هوانگ در 1.5 کیلومتری غرب ارتش سفالین قرار دارد. محلی که تابوت چین شی هوانگ با همه متعلقاتش در آن دفن شده است.

کاوش این مقبره در سال 1962 آغاز شد، اما این کاوش مشروط بر آن بود که مقبره گشوده نشود.

با توجه به رخدادهای تلخ در تاریخچه باستان شناسی چین، دولت چین سیاست "اولویت نگه داری و حفاظت در برابر حفاری" را در امر باستان شناسی تعیین کرده است. در چندین مورد کاوش باستان شناسی، از جمله کاوش مقبره "ما وانگ دوی" شهر "چانگ شا"، مقبره "دینگ لینگ" مقبره سیزدهمین پادشاه سلسله "مینگ" و کاوش ارتش سفالین شهر شی ان، به دلیل کمبود تدابیر پیش گیرانه، آثار تاریخی یا اجساد دوران باستان پس از آن که در معرض هوا قرار گرفتند، به زودی شکل و فرم صدها یا هزاران ساله خود را از دست داده و تخریب شدند. به طور مثال، مجسمه های ارتش سفالین در ابتدای باز شدن گودال ها، دارای رنگ بودند، اما پس از چند دقیقه، رنگ آن ها محو شد.

در مورد کاوش مقبره دو هزار ساله "ما وانگ دوی" در شهر چانگ شا، یک میوه ی هلو تازه دو هزار ساله در کنار تابوت جسد بانو "شین جوی"، پس از باز شدن مقبره، ظرف یک دقیقه به حالت خمیر در آمد. با توجه به همین تجربیات تلخ و محدودیت های فنی کنونی برای حفاظت از آثار تاریخی در جریان حفاری، دولت چین این سیاست را تعیین کرده است، به این معنا که در صورتی که نسبت به حفاظت از آثار تاریخی اطمینان صد درصد حاصل نشده باشد، اجازه حفاری آثار تاریخی صادر نمی شود، مگر آن که مقبره ها یا آثار زیر زمینی قبلا به سرقت رفته باشد.

از این رو، گرچه کاوش مقبره امپراتور "چین شی هوانگ" سال 1962 آغاز شده است، اما هرگز سعی برای باز شدن آن نشده و همه تلاش های کاوشگران تا امروز بر تشخیص ابعاد، ساختار داخلی و سازه های این مقبره زیرزمینی متمرکز بوده است.

براساس نتایج به دست آمده، ما می دانیم که مساحت این مقبره به 56 کیلومتر مربع می رسد، چیزی حدود وسعت یک صد میدان آزادی تهران. می توان گفت این بزرگ ترین مقبره دنیا است.

مرکز یا مهم ترین قسمت مقبره، "کاخ زیرزمینی" یا به چینی "دی گونگ" نام دارد، جایی که تابوت چین شی هوانگ و متعلقاتش در آنجا دفن شده است. "کاخ زیرزمینی" مقبره ای به ابعاد 170 در 145 متر، با عمق 35 متر است. کاوش های انجام شده نشان می دهد این قسمت از مقبره چین شی هوانگ هرگز مورد سرقت قرار نگرفته و به خوبی حفظ شده است.

به دلیل این که طبق سیاست کنونی دولت چین، گشودن کاخ زیرزمینی مقبره چین شی هوانگ میسر نیست و نمی توان ساختار و سازه های داخلی آن را تشخیص داد، اما بازهم می توان جزییات داخلی آن را از کتاب های باستانی کشور حدس زد.

"سی ما چیان" مورخ معروف چین باستان ( 145 – 90 ق م) در درخشان ترین اثرش به عنوان "یادداشت های تاریخی" یا به چینی "شی جی" درباره کاخ زیرزمینی مقبره چین شی هوانگ این گونه نوشت: چین شی هوانگ در ابتدای رسیدن به قدرت، آغاز به احداث مقبره خود کرده و پس از آن که چین را یکپارچه کرد. وی هفتصد هزار نفر را برای احداث این مقبره به کار گرفت. تابوت از جنس برنز است و مملو از متعلقات و اشیای ارزشمند بوده و در عمق بسیار زیاد دفن شده است. در اطراف تابوت تیر و کمان خودکار نصب شده است که در صورت نزدیک شدن افراد به تابوت، آغاز به تیراندازی می کنند. با استفاده از جیوه، رودخانه ها و دریاها شبیه سازی شده، همچنین نقش سقف کاخ زیرزمینی مقبره نیز به شکل نقشه نجومی شبیه سازی شده است. با چربی نهنگ نیز چراغ ها روشن نگه داشته می شود.

طبیعی است که هنوز نمی توان نسبت به صحت این اطلاعات اطمینان صددرصد داشت. اما آزمایشات معاصر نشان می دهد میزان جیوه در سطح زمین بالای مقبره زیرزمینی چین شی هوانگ آشکارا بسیار بیشتر از زمین اطراف آن است. با توجه به این نکته و این که جیوه نوعی ماده فرار است، احتمالا می توان صحت یاداشت سی ما چیان مبنی بر این که در مقبره چین شی هوانگ با استفاده جیوه، رودخانه و دریا شبیه سازی شده است را به اثبات رساند.

این توافق تاریخ شناسان کنونی چین است که با وجود این همه کنجکاوی و ابهامات درباره مقبره چین شی هوانگ، همچنان تا پیش از اطمینان کامل و صددرصد نسبت به حفاظت بقایای آثار داخلی مقبره پس از باز کردن آن، حاصل نشود، مقبره گشوده نخواهد شد. از این روی، از لحاظ گردشگری، در واقع، پارک "مقبره چین شی هوانگ" جذابیت کم تر نسبت به ارتش سفالین دارد و تنها با داشتن بلیت ورودی ارتش سفالین، می توان به طور رایگان، از پارک "مقبره چین شی هوانگ" نیز بازدید کرد.