یک کمربند یک جاده طرحی حیاتی برای آسیا-- گفت و گو با دکتر محمد صادق عزتی کارشناس اقتصاد

\

گفت و گو با دکتر محمد صادق عزتی، کارشناس اقتصاد یک کمربند یک جاده طرحی حیاتی برای آسیا

روز پنجم مارس، لی که چیانگ، نخست وزیر چین در گزارش کاری دولت عنوان کرد، باید به طور عملی ساخت "یک کمربند- یک جاده" را به پیش سوق داده و ضمن پایبندی بر اصول رایزنی مشترک، ساخت مشترک و بهره برداری مشترک، راهبرد "یک کمربند- یک جاده" را به پیوند صلح و دوستی و راه شکوفایی مشترک تبدیل کرد.

این در حالیست که افکار عمومی غرب نسبت به پیشنهاد راهبرد "یک کمربند- یک جاده" دچار سوءتفاهم شده است. به طور مثال، آن ها هدف از این پیشنهاد را ربودن منابع خوانده اند. در واقع، اصطلاح یک کمربند- یک جاده خلاصه کمربند اقتصادی جاده ابریشم و جاده ابریشم دریایی قرن 21 است. این دو جاده باستانی ابریشم در سال های گذشته شکل گرفته و همواره راهی مهم برای تجارت زمینی و دریایی که شرق و غرب را به یکدیگر متصل می کند، محسوب شده است. همچنین، سمبل تبادلات فرهنگی چین و کشورهای دیگر است.

با توجه به صحبت های نخست وزیر کشور و همچنین نگاه غرب به این طرح، رادیو بین المللی چین، با دکتر محمد صادق عزتی تحصیل کرده دکترای اقتصاد وتجارت بین الملل در دانشگاه اقتصاد پکن، گفت و گویی انجام داد.

رادیو بین المللی چین، نخست نظر دکتر عزتی را درباره علت توجه گسترده جامعه جهانی به ویژه کشورهای مربوط نسبت به طرح "یک کمربند- یک جاده" به عنوان راهبرد مهم چین، سوال می کند، این کارشناس، پیش از هر چیز، تاریخچه ای از گذشته این طرح مطرح کرده و می گوید: "می دانیم که جاده ابریشم به عنوان بزرگ ترین و مطرح ترین جاده طول تاریخ بشریت که قدمت آن به بیش ازدو هزار سال برمی گردد، از چین شروع می شود و تا اروپا ادامه دارد. عده ای علت نام گذاری ابریشم را برای این جاده، به سبب تجارت ابریشم، عنوان می کنند. اما به نظر می رسد طولانی بودن جاده هم بی تاثیر نبوده است که همچون نخ ابریشم درازا داشته، هفت تا هشت هزار کیلومتر امتداد دارد."

وی به سه مسیر باستانی نیز اشاره کرده و ادامه می دهد: "مسیر اول از شی ان شروع می شد، وارد ترکستان شده، بعد سمرقند، ترکیه، بخارا، مرو، نیشاپور، ری، قزوین و تبریز، ایروان و بعد وارد اروپای آن دوره می شد وتا رم ومادرید ادامه داشت، مسیر دوم از کاشغر وارد فرغانه می شد، بعد جیحون، مرو، سرخس، نیشابور، ساوه و همدان، بیستون، بغداد و دوباره به سمت اروپا می رفت. سومین هم مسیر دریایی بود که چین را وصل می کرد به کشورهای منطقه که الان می توان گفت، حوزه خلیج فارس و یا شمال آفریقا و بعد اروپا، در طرح جدیدی که سال 2013 آقای شی جین پینگ رییس جمهوری خلق چین مطرح کردند، جمله ای معروف دارند که "همسایه ی نزدیک بهتر از فامیل دور است" یعنی کل مساله را در این ضرب المثل چینی خلاصه کرده است. چین برای این طرح، چهل میلیارد دلار تصویب کرد و جالب این است که بدانیم هفته ی قبل هم در کنگره ی حزب کمونیست برای برنامه پنج ساله ی آینده، این طرح تا 2020 تصویب نهایی شد و حتما جزو الویت های چین خواهد بود."

اما چرا این طرح باعث پیشواز رفتن کشورهایی شد که تمایل دارند به این طرح بپیوندند و چین را کمک کنند، دکتر عزتی در این باره می گوید: "اگر اهداف این طرح را عنوان کنیم به جواب این سوال می رسیم. اولین مقوله ارتباط اقتصادی بین دو نفر، دو شرکت و یا دو کشور است. ارتباط اقتصادی حتما روابط اجتماعی وسیاسی را نیز به بار می آورد و مشکلات را کم تر می کند. به طور مثال چون بین ایران و ترکیه روابط اقتصادی بسیار و گسترده داریم، به آن خاطر روابط اجتماعی وفرهنگی زیادی هم داریم، ولی اگر ما با یک کشوری روابط اقتصادی کمی داشته باشیم، بالطبع مشکلاتی در روابط سیاسی هم به دنبال آن خواهیم داشت، مشکلات اجتماعی هم پدیدار خواهد شد. اولین مورد این است که این کمربند باعث می شود کشورهای آسیایی به همدیگر مرتبط شوند، چیزی که تا الان ما متاسفانه در آسیا نداشته ایم. الان آسیا نسبت به اروپا یک مشکل اساسی دارد که به خاطر عدم داشتن جاده و مسیری است که این ها را به هم متصل کند. اروپا یک اتحادیه ای است که همه کشورها به هم مرتبطند از راه دریایی، هوایی، ریلی و جاده ای. ولی در آسیا این اتفاق تا حالا نیفتاده است، تقریبا کشورها، مخصوصا این وسط بعد از چین تا اروپا، خلائی وجود دارد که این ارتباط را کاملا بی اثر گذاشته و کشورها مجبورهستند به تمامی از مسیر دریایی استفاده کنند تا به اروپا و آمریکا دسترسی داشته باشند."

این کارشناس اقتصادی اهداف طرح را این گونه برمی شمارد: "یکی، گشایش اقتصادی چین است، برای آینده ای ده تا بیست سال بعد، نه یکی دو سال بعد. ده سال بعد این طرح برای به دست گرفتن بازاری که حدود سه میلیارد نفر در آسیا و اروپا زندگی می کنند خود را نشان می دهد. مخصوصا شمال آفریقا و کل آفریقا. به دست گرفتن این بازار برای چین حیاتی است. مورد بعدی که می توانیم بگوییم، گشایش فرهنگیست. چین تا قبل از ده- پانزده سال گذشته، به خاطر داشتن زبان چینی و یا نوشتار چینی و یا فرهنگ بسته چینی، مشکلاتی داشت که الان به فکر باز کردن این مشکلات افتاده است. به طور مثال، من ایده ام را این گونه مطرح می کنم، به فرض شما یک تور توریستی ریلی را ایجاد کنید هفت تا پانزده روزه که هر دو روز در یکی از کشورهای چین،ازبکستان و ایران، ترکیه یا کشورهای مشترک المنافع متوقف شود. اگر پانصد نفر در این قطار باشند، فضایی را ایجاد می کند برای رساندن فرهنگ چینی ودیگرکشورهابه دیگر مناطق. گسترش فرهنگ همیشه با گسترش اقتصادی همسان است که همیشه با هم ورود می کنند، مثال کوچکش، شهر آبادان ایران است، ورود انگلیسی ها به شهر آبادان باعث شد که شهروندان آن جا انگلیسی یاد بگیرند، پوشش آن ها غربی شود، حتی خوراکشان تغییر کند و دیدگاهشان نسبت به جهان، به نسبت بقیه شهروندان ایرانی عوض شود، این مقوله ایست که همیشه، کارخانه، تجارت، اقتصاد یا هر چیزی دیگر که اسمش را بگذاریم، با خودش فرهنگ را هم می آورد، این یک بعد از قضیه است. مساله بعدی هم این است که تمامی طرح های اقتصادی و تجاری باعث پیوند کشورها و کاهش تنش می شود، وقتی کشوری در کشوری دیگر ده میلیارد دلار سرمایه گذاری می کند و کارخانه ای ایجاد می کند، هیچ وقت به دنبال آن نیست که تنش ایجاد شود و کارخانه وثروتش را از دست بدهد. همین مساله، باعث تحکیم روابط سیاسی و فرهنگی می شود. به خاطر همین، کشورهای این منطقه مثلا قرقیزستان، ازبکستان، تاجیکستان، ترکمنستان یا کشورهای افغانستان و پاکستان که دارای اقتصاد قوی نیستند، اگر کشوری بخواهد در این کشورها سرمایه گذاری کند، ریل راه آهن، جاده یا کارخانه ایجاد کند، آن ها منطقا حمایت می کنند. بنابراین، دلیل حمایت کشورها هم از این طرح به خاطر سرمایه گذاری چین در این کشورهاست. "

غرب، به ویژه آمریکا معتقدند که طرح یک کمربند- یک جاده، "طرح مارشال چین" است و چالشی علیه توافق نامه همکاری اقیانوس آرام آمریکا است. در این باره دکتر عزتی، ابتدا به طرح های ترومن و مارشال اشاره می کند و می گوید: "لازم است اشاره ای به طرح های ترومن و مارشال شود که اصلا این طرح ها آیا بد بوده یا خوب و چرا طرح چین را می خواهند به آن نسبت دهند. جنگ جهانی دوم درسال 1945 تمام شد، وقتی تمام شد برلین دست شوروی افتاد، در این میان آمریکا با دو طرح ترومن و مارشال وارد جنگ قدرت شد. نخستین کشورهایی که دچار آسیب می شدند و فاصله شوروی را نسبت به اروپا کم می کردند، یونان و ترکیه بودند. ترومن گفت اگر این دو کشور آسیب اقتصادی ببینند، شوروی به سرعت خود را در اروپا مستقر می کند، بنابراین ما از این کشورها حمایت می کنیم و یک کمربند ایمنی درست می کنیم که شوروی نتواند به سمت اروپا بیاید، این طرح مورد تصویب قرار گرفت و حدود چهارصد میلیون دلار که در آن موقع پول کلانی بود به این دو کشور پرداخت شد، واقعا هم نتیجه داد. دومین طرح هم که طرح مارشال بود در سال 1947 توسط مارشال، این گونه پی ریزی ومطرح شد. تمامی کشورهای اروپایی که دچار جنگ جهانی دوم شده بودند، ویران شدند، مخصوصا آلمان، انگلستان، فرانسه. این طرح این گونه عنوان شد که اگر امروز به این ها کمک نکنیم این کشورها به دام شوروی آن موقع می افتند و اروپا را از دست می دهیم پس طرحی را تصویب کنیم و تمامی زیر ساخت های اروپا را به دست گیریم، پول بدهیم، وام بدهیم تا این ها از نظر اقتصادی به ما وابسته شوند و جلوی ورود شوروی را بگیریم که باز این طرح موفق شد. تنها اروپا هم نبود، به کره جنوبی و ژاپن هم چنین خدمتی کردند تا این ها را از نظر اقتصادی قوی تر کنند تا ارتباط بلوک شرق با این کشورها قطع شده و دردام ایدئولوژی شوروی قرار نگیرند."

کارشناس ایرانی ادامه می دهد: "من می خواهم بگویم این طرح، طرحی موفق برای آمریکاست و بعدا هم نتیجه اش را گرفت. ولی چرا نمی شود این طرح را با طرح یک کمربند- یک جاده مقایسه کرد، برای این است که چین در این طرح می خواهد آسیا را متحد کند، که از چین شروع می شود تا اروپا و شمال آفریقا ادامه دارد؛ سرمایه گذاری ها به شکل سرمایه گذاری های مارشال و ترومن نیست، جاده ای ایجاد می شود که حدود پنجاه تا صد هزار طرح را چین می خواهد وارد کشورهای دیگر بکند که این ها از نظر اقتصادی رشد کنند. در سیاست اقتصادی ما چیزی به نام برداشت از منابع نداریم، معمولا بده و بستان است، شاید بشود گفت برد- برد یا بردکمتر، ولی بده و بستان است، به طور مثال اگر افغانستان را نام ببریم که از نظر اقتصادی جزو ضعیف ترین کشورهاست، اگر طرح چین باعث شود که افغانستان از آن بن بست خارج شود و سریع تر پیشرفت کند به نفع منطقه هم خواهد بود به همین خاطر زیاد نباید بپردازیم به طرح های 50 – 60 سال قبل که به خاطر جنگ بین دو بلوک شرق و غرب بود. به نظر می رسد که این جا بیشتر جنگ، جنگ ایدئولوژیکی نیست و اقتصادی خواهد بود."

دکتر عزتی در پایان نظر خود را پیرامون این مساله که آیا پیشنهاد یک کمربند- یک جاده به نفع کشورهای مسیر جاده ابریشم است یا خیر و آیا ایران در این زمینه تمایل همکاری بیشتر با چین دارد، این گونه مطرح می کند: "پاسخ این سوال را بیشتر به نقش ایران اختصاص می دهم، حدود دو ماه گذشته رییس جمهوری چین به ایران سفر کرد و یک قراداد بلند مدت 25 ساله با ایران بست، من فکر می کنم که اصلی ترین هدف این دیدار فقط و فقط اجرای این طرح است. دلیل اصلی جنجال غرب و آمریکا با این طرح هم به نظر می رسد فقط و بیشتر ایران باشد. در این طرح، برای ایران دو طرح جاده ای و راه آهنی پیش بینی شده است. یکی دقیقا منطبق بر همان طرح های قدیمی است که از ایران می گذرد، یکی هم که ایران را دور می زند و از شمال می رود، آمریکا از طرح دومی حمایت می کند و دوست ندارد این طرح باعث ورود به کشور ایران و قلب شدن ایران در این جاده باشد، چون ایران با 2000 کیلومتر درست وسط این جاده قرار می گیرد و خیلی نقش برجسته ای را پیدا می کند، به این خاطر باید سیاست های دولت ایران منطبق با این باشد که سریعا از این طرح حمایت کند و هر چه سریع تر به این طرح بپیوندد و این طرح اولی را اجرایی کند و مسیر را از ایران رد کنند، در این حالت صد در صد مفید خواهد بود شاید آرزومندانه قضاوت کنم ولی حداقل ده تا 50 میلیارد دلار برای ایران سودآوری ارزی در سال خواهد داشت و این تنها برای ترانزیت کالا و بقیه مقولاتی که این طرح برای ایران می تواند داشته باشد، است. به این خاطر وارد شدن به این طرح یکی از حیاتی ترین تصمیماتی است که دولتمردان ایران می توانند بگیرند، ولی چگونگی ورود به طرح را هم می توان به آن اضافه کرد."

این کارشناس اقتصاد عنوان می کند که، چین یک هدف اقتصادی بلند مدت دارد، اگر در این هدف قرار باشد کشور من هم سود ببرد و یا کشورهای افغانستان، قرقیزستان و بقیه کشورها در حد اروپا، ترکیه، اشکالی ندارد که به صورت اتحادیه، مثل اتحادیه اروپا این طرح را با یکدیگر پیش ببرند. چین به دنبال این است که یوان خود را با این طرح به بطن اجتماع اقتصادی دنیا وارد کند و تقریبا بعد از دلار، یوان دومین ارز خارجی باشد که در دنیا جریان دارد. دومین مساله هم سرمایه گذاری های بی حد و حصر چین است که شروع کرده و ایران و بقیه کشورها می توانند از این سرمایه گذاری ها به خاطر این طرح یک کمربند- یک جاده به نحو احسن استفاده کنند و ایران باید سریع تر آن را جذب کند که برای نیروی کار خود هم خوب است و هم از آن جهت که کشوری با منابع طبیعی بکر است و بیشتر خام فروشی می کند، این طرح ها می تواند حیاتی باشد.