هنر سفالگری و چینی سازی در ایران و چین

در زمان اشکانیان، مراوده تجاری و بازرگانی میان ایران و چین رو به توسعه و فزونی گذاشت و پیش از هخامنشیان، هنر سفالگری از ایران به چین رفت و چینیان در این نفر که به آن عشق می ورزیدند سرآمد شدند، خاصه آنکه سفالگران چینی با کشف خاک مرغوب و ورز طولانی، توفیق یافتد برای سفال خمیری بسازند که سفید رنگ و ظریف و نازک باشد و پس از پختن، شبه بلور از کار در آید و به همین مناسبت سرامیک مرغوب و ساخته شده با سفال چین را نام چینی خواندند.

چنانکه از شواهد پیداست، بیشتر سفال های ساخته شده در چین را که برای دستگاه شاهنشاهان چین ساخته می شد، با نقش و نگارهای رنگین از جمله پیرایی شاه، شکار رپندگان و یا افراد خاندان سلطنتی می آراستند.

پادشاهان چینی از زمان اشکانیان برای پادشاهان ایرانی جز پارچه های ابریشمین ارغوانی، ظروف سفالی اختصاص سلطنتی را هم به عنوان هدیه و ارمغان ارسال می داشتند. ای ظروف سفالی که روی آنها، نگاره های پادشاهان چین بود، به نام سفال های بغپوری نامیده شد و در میان ایرانیان معروف گردید.

در خصوص ورود قلم مو و همچنین نقاشی روی ظروف به چین، "سه ئی چی شی مومیز" دانشمند شهیر چینی عقیده دارد که رواج استفاده از فلم مو در چین برابر با زمانی که فن ساختن ظروف منقوش از ایران به چین رفته است.

به طوری که در تاریخ آمده است اختراع سفالگری در ایران به وسیله قومی به نام "کاشی ش" انجام گرفته و فلم مو نخستین بار همراه با هنر سفالگری و نفاشی بر روی سفال از ایران به چین رفته است. تقلید سفالینه های چین از روی اثار نقره ای ساسانی، هنر چینی این دوره را متحول ساخت.

در قرون شانزدهم و هفدهم میلادی، هنر سفالگری چین به طور گسترده بر هنر ایرا تاثیر گذاشت. شاه عباس از دودمان صفوی، صنعت چینی سازی را بی نهایت پیشرفت داد و صدها نفر چینی سازی را با خانواده شان از چین به ایران منتقل ساخت که در شهر اصفهان سکونت گزیدند. آنها شیوه چینی سازی را به کارگران هم پیشه خود نیز آموختند.

شاه عباس در بنای بزرگی واقع در"آدابیر" غرفه ای اختصاص داده و در آن ظروف چینی را به معرض نمایش گذاشت تا هموطنانش آنها را تماشا کنند و مورد ارزیابی و بررسی قرار دهند.

درمدت زمان نسبتا طولانی، کارگران ایرانی توانستند ظروف چینی را به رنگ آبی و سفید بسازند. منتهی ظروف آنها متمایل به رنگ بنفش بود و کمی کلفت به نظر می رسید. پس از مدتی صنعتگران چینی ساز ایرانی بر حسب سلیقه هنرمندانه خویش و به اقتضای عصر خود، به طرو خلاقانه و به تریج چنان ظروف چینی را ساختند که دارای سبک ملی و ویژگی های هنری ایران شد و نیاز های ملت را هم بر آورده ساخت.

رفت و آمد دوستانه و تبادل محصولات بین ملل چین و ایران، منجر به تاثیرات متقابل در هنر سفالگری چین و ایران شد. از کشفیات منطقه ای موسوم به ساماریا ثابت شده که در قرن نهم میلادی، سفال چین به منطقه بین النهرین وارد شده و بر صنعت سفالگری ساماریا تاثیراتی گذاشته است. سفال چینی نیز که جزو کشفیات آنجا بود شامل ظروف چینی آبی و سفید رنگ، ظروف سفالین زرد و سفید و سفال لعابی آبی و زرد رنگ بوده است.

سفالگران ساماریا به استثنای ظروف آبی رنگ، می توانستند بقیه رنگ ها را هم بسازند. سفالسازی چینی نیز تا حدودی تحت تاثیرات ایران قرار گرفته است. برای مثال در ایران، گویا شیوه زرد مینا در لعاب زودتر از چین به کار رفته بود. شیوه ترسیم گل آبی رنگ با" کوبالتر" نیز اول در ساماریا ابداع گردید. کوبالتر در قرن پانزدهم میلادی در سفال سازی و لعاب کاری چین به کار می رفت که مقداری از آن از ایران وارد می شد.

همانطور که می دانیم، از نظر فرم سفالینه ها و نقوش و نقاشی های مینیاتوری در دوره اسلامی، دو کشور چین و ایران مستقیما از یکدیگر تاثیر پذیرفتند.در زمان صفوی، هنرمندان این دوره اقتباس بسیار زیبا از نظر شکل و نقوش روی چینی ها سر زمین چین کرده اند، به طوری که در حفاری های اخیر در جزیره هرمز، شاهد پیدا شدند مقادیر زیادی از ظروف چینی ساخت دوره صفوی در ایران بودیم که همراه با قطعات ظروف چینی ساخت چین به دست آمد. نوعی دیگری از ظروف سفید یک رنگ نیز وجود دارد که تقلید و اقتباس ایران از چین را نشان می دهد که متعلق به دوران تانگ چین است.