روز طبیعت یا اعلان جنگ به طبیعت؟

سیزده به‌در به اسم، به عنوان "روز طبیعت" و انس گرفتن با محیط زیست سیزده شناخته شده اما در عمل آنچه در این روز رخ می دهد دست کمی از اعلان جنگ به طبیعت ندارد.

آمارها غیر رسمی و جسته گریخته‌اند اما مسئولان ایران در سال‌های قبل برآورد کردند که میزان آلودگی محیط زیست در روز سیزده به‌در ده برابر روزهای معمولی است.

این برآورد در شرایطی ارائه شد که مقامات شهرداری تهران گفتند در روز سیزده به‌در، تنها در مناطق حفاظت شده پایتخت، ۶ تن زباله در دامان طبیعت رها می‌شود. این رقم در کل استان تهران به ۱۰ هزار و ۳۰۰ تن زباله می رسد.

اوضاع در دیگر نقاط ایران بهتر نیست. چهار سال پیش مدیر کل محیط زیست استان لرستان از کارشناسان نقل کرد که ایرانیان در روز سیزده به‌در، طبیعت خود را معادل "۵۸ سال" در ژاپن تخریب می کنند.

هر چند این برآوردها شاید دقیق نباشند اما نگاهی به روایت های ایرانیان از سفرهای نوروزی و روز سیزده به‌در، گزارش های مطبوعات ایران در سال‌های گذشته و مطالب شبکه های اجتماعی همراه با عکس و ویدیو و داستان، نشان می دهد صحت چنین آماری چندان دور از ذهن نیست.

اشکال مختلف تخریب

تولید زباله بخشی از معضل آلودگی محیط زیست در روز سیزده به‌در است.

بسیاری از زباله ها، که به دور انداخته می شوند، مانند پلاستیک، تا صدها سال تجزیه نخواهند شد و دامان طبیعت را آلوده باقی می گذارند.

ایرانیان طبق عادات خود در روز سیزده به‌در، چوب ها و تنه های درختان اطراف را می برند تا آتشی بر افروزند و غذایی پخت و پز کنند. سپس نوبت به شستن ظرف ها می رسد

که با مواد شوینده در رودخانه ها و نهرها شستشو می شوند.

در این شرایط نیاز به قضای حاجت در طبیعت به آنچنان معضلی بدل شده که مسئولان بهداشتی ایران هشدار داده اند کسی از آب چشمه ها و برکه ها ننوشد چرا که آلودگی آب‌های آنها به مدفوع و ادرار می تواند احتمال ابتلا به هپاتیت آ را افزایش دهد.

کارشناسان می گویند تعداد زیادی از راننده های خودروها، روز سیزده به‌در روغن موتور خود را در طبیعت رها می کنند. این کار باعث رسوخ روغن موتور به داخل خاک و آلودگی حجم بزرگی از آب های زیر زمینی می شود. محصولات کشاورزی آلوده حاصل از این اقدام، می تواند زیان های جبران ناپذیری برای سلامت مردم به دنبال داشته باشد.

شکل دیگر آلودگی طبیعت در سیزده به‌در آلودگی هواست که به خاطر حجم سنگین راه بندان، این معضل را از شهرها به مناطق برون شهری می برد.

سیزده به‌در فصل جفت گیری پرندگان است. شکار گونه های جانوری در این روز ابعاد گسترده ای به خود می گیرد.

معصومه ابتکار، رئیس سازمان حفاظت از محیط زیست امسال از مردم خواست از حمل سلاح و تور صیادی برای شکار حیات وحش خودداری کنند.

آلودگی دریاها و رودخانه ها به خاطر انداختن انبوه سبزه های هفت سین و ماهی های قرمز نیز از جمله عادت هایی است که رفتارهای ایرانیان را در تخریب طبیعت تکمیل می کند.

فرهنگ سازی و سیاست های دولتی

بحث بر سر اینکه آیا مسبب این وضعیت مردمی هستند که یک رسم را از معنای خود تهی کرده‌اند یا دولت/حکومتی که نقش مشوق و مجری را دارد، گویا تمامی ندارند.

با روی کار آمدن دولت حسن روحانی فرهنگ سازی درباره حفظ محیط زیست جان تازه ای گرفت. نگرانی از تخریب طبیعت در ایام نوروزی حتی در پیام نوروزی سال ۹۳ رئیس جمهوری ابراز شد.

آقای روحانی برای نشان دادن توجه ویژه اش به محیط زیست مایل است همواره گوشزد کند که اولین دستور کار جلسه اول هیات دولتش نجات دریاچه ارومیه بود.

حالا که خشم طبیعت و معضلات زیست محیطی به بحران سلامت و حتی چالشی امنیتی بدل شده، زمینه کار برای فعالان محیط زیست هم بیشتر شده.

ناظران از این فعالیت ها در ایران با عنوان "نهضت یبداری زیست محیطی" یاد کرده اند.

جلوه هایی از این جنبش، تشکیل گروه های مردمی موسوم به "رفتگران طبیعت" است. کار این داوطلبان، جمع آوری زباله از دل جنگل ها و طبیعت در نقاط مختلف ایران است.

صدا و سیمای ایران نیز در پی وعده همکاری با سازمان حفاظت از محیط زیست، طی دو سال اخیر حجم زیادی از مطالب خود را به فرهنگ سازی و تشویق مردم به حفظ طبیعت اختصاص داده.

روشن نیست این آموزش ها و فرهنگ سازی ها تا چه اندازه تاثیر گذار بوده. اما بی شک تاثیر آن در حدی نبوده که روند تخریب طبیعت را به حد چشمگیری کاهش دهد.

بعضی از استانداری‌های ایران در روز سیزده به‌در بین مردم کیسه های پلاستیک توزیع می کنند اما هنوز اراده لازم برای اجرای تدابیر بازدارنده شکل نگرفته.

کارشناسان ترکیبی از آموزش و بازدارندگی را در مجاب کردن مردم به حفظ محیط زیست کارساز می‌دانند.