علت افزایش آمار طلاق در ایران چیست؟

معاون اجتماعی نیروی انتظامی افت اخلاقی، رواج روزافزون فردگرایی، فقدان سرمایه گذاری عاطفی، ادراک ناصحیح پیش از ازدواج، مسئولیت گریزی و تقلید کورکورانه از فرهنگ بیگانه را عوامل اصلی افزایش طلاق در میان زوج های جوان عنوان کرد. سردار سعید منتظرالمهدی طی یادداشتی به بررسی علل و عوامل افزایش طلاق به ویژه در میان زوج های جوان پرداخته است. در این یادداشت آمده است:

این روزها وارد هر محفل و مجلسی، اعم از خانوادگی، فامیلی و اجتماعی که می شویم سخن از آمار طلاق، متارکه و جدایی زن و شوهرهای جوانی به میان می آید که چند سالی پیش از شروع زندگی مشترک آنان سپری نشده است.

از همین روی، پا به سن گذاشته ها معترض این اوضاعند و از زن و شوهرهای جوانی که این چنین سهل پیوند زناشویی رامی گسلند و زخمی بر پیکر جامعه وارد می سازند شکوه دارند. آنان می گویند: «ما نیز در بدو زندگی با سختی ها و تنش ها و ناملایمات بسیاری دست به گریبان شدیم، اما این همه را تاب آوردیم، چون می دانستیم که زندگی مشترک دشواری هایی دارد و جز با مدارا و مقاوت و مبارزه نمی توان به جنگ آن دشواری ها رفت.

اما، متحیر جوانان امروزی هستیم که ادعای «سخت ورزی» آنان گوش فلک را کر کرده است! اما به هنگام مواجهه با دشواری های زندگی مشترک، سر تسلیم فرود می آورد و برای پاک کردن صورت مساله، به جای گشودن گره از آن، رو به سوی دادگاه ها و دفترخانه ها می نهند و «توافقی» امضای خود را بر ذیل برگه تسلیم خویشتن می نهند...»

چرا جوانان تازه به هم پیوسته جامعه ما این چنین پدر و مادران پا به سن گذاشته را آزرده خاطر ساخته اند و اسباب رنجش و تکدر خاطر و نارضایتی آنان را موجب شده اند؟ این زوج های جوان چاره ای جز «فروپاشی» زندگی مشترک و پیوستن دگرباره به خیل نه چندان کم شمار مجردها نداشته اند؟

آیا زن و شوهرهای جوان نمی توانند از عقلانیت خدادادی و مهارت های کلامی و زبانی خود برای گره گشودن از مشکلات مشترک و از میان راندن تنش های مستمر و اعاده عشق از دست رفته بهره گیرند و به جای گام نهادن در مسیر دادگاه خانواده، گام در طریق «سعادت مشترک» و «تفاهم مستمر» نهند؟ درخصوص هر یک از این پرسش ها حرف و سخن بسیار گفته شده است. به ویژه پیرامون روآوردن شماری از زوج ها، به ویژه زوج های جوانی که اغلب کمتر از 5 سال از شروع زندگی مشترک آنها سپری گشته است، سخن ها گفته شده است.

عده ای علت را در مشکلات شخصی، درآمد کم، بیکاری و اشتغال در مشاغل نامرتبط یا تحصیلات و مهارت و جز آن جست و جو کرده اند. عده ای، از سهم و نقش اعتیاد خانمانسوز به مواد افیونی و الکلی سخن گفته اند، گروهی «مداخله» خانواده ها را ذی سهم و ذی نقش دانسته اند.

بی نیاز به هیچ حجتی هر سه این عوامل می توانند «بسترساز» تنش های درون خانوادگی و وقوع پدیده آسیب زای طلاق شوند. اما شواهد دقیق پژوهشی، به ویژه آن دسته از شواهدی که از طریق گفت و گوهای ژرف بالینی با زوج های متارکه ای یا آنانی که در آستانه متارکه بوده اند، به دست آمده است، حکایت از آن دارد که عوامل دیگری هستند که سهم و نقش شان در طلاق فزون تر از عوامل سه گانه مذکور است. در سطور زیر آن عوامل «پراهمیت» در قالب چند بند مرور می شوند.

1- افت اخلاقی؛ وقتی از جوانان جامعه پرسش شود که چرا ازدواج می کنید؟ بسیاری از آنان بلافاصله از عامل نیرومندی به نام «آرامش» سخن به میان می آورند؛ آنان ازدواج می کنند تا در کنار یکدیگر آرامش عمیق را تجربه کنند. نیازی به حجت نیست بلکه تنها با«اخلاقی زیستن» و «اخلاقمند رفتارکردن» است که می توان به چنین آرامشی دست یافت. از میان خصایص آمار اخلاقی «صراحت» و «راستگویی» پیوند نیرومندتری با آرامش درون خانواده دارند و چه راست گفته اند که: «آرامش نمی تواند در خاک دورویی جوانه بزند» یا به تعبیر فرزانه اندیشمندی «آرامش ژرف را تنها در صراحت و شفافیتی همچون بلور می توان سراغ گرفت» و نشان کرد.

بنابراین، وقتی راستگویی جای خود را به دورویی می دهد و صراحت، صحنه را برای ابهام و پنهانکاری ترک می کند، می توان انتظار داشت که زندگی زناشویی در سراشیبی سقوط و فروپاشی قرار گیرد و البته باید فرمایش نبی مکرم اسلام را هماره آویزه گوش کرده که «النجاه فی الصدق» باید همواره ملازم راستی و همیشه راستگو بود.

2- رواج روزافزون فردگرایی، زندگی شهری و استفاده روزافزون از فناوری های دیجیتال و فضای سایبر و... از یکسو، و عدم پرورش بسنده مهارت های تعاملی و نیز رواج «خود محوری» از دیگرسو، موجب افزایش فردگرایی و کاهش «معاشرت اجتماعی» شده است. به همین سبب، برای گروهی از زوج های بریده از پیوند و معاشرت با بستگان، سر به سر هم گذاشتن، گیردادن به یکدیگر و ایجاد دعوا و تنش به «محرکی جایگزین» معاشرت تبدیل شده است. آنان «هوشیار» و «ناهوشیار» یکدیگر را آزار می دهند و خلا ارتباطی خود را اینچنین پر می کنند.

از آن گذشته، فردگرایی زمینه را برای خودخواهی و از میان رفتن بخشش و ایثار و همراهی مهیا می سازد. هریک از آنان تا بدانجا پیش می روند که قادر به دیدن مسائل از دریچه چشم دیگری نیستند و جرم شکاف میان آنان روز به روز عمیق تر می شود.

3- فقدان سرمایه گذاری؛ قدما گفته اند که «عاشق شدن سهل است اما عاشق ماندن دشوار». برای استمرار عشق چه بای «هزینه» کرد. به ویژه وقتی صحبت از روابط زن و شوهری است این هزینه کردن و «سرمایه گذاری» اهمیتی دوچندان می یابد. اما، شواهد نشان می دهد که شماری از زن و شوهرهای جوان، به ویژه آنهایی که سرانجام گام در راه طلاق می نهند، چند ماهی پس از قرار گرفتن در زیر یک سقف، چنین می پندارند که شاهد مقصود را در آغوش کشیده اند و اینک دیگر در اختیار داشتن آن نیازی به «وقت» و «هزینه» و «سرمایه گذاری» و جز آن نیست.

غافل از آنکه، استمرار موفقیت آمیز زندگی زناشویی از نظر «عاطفی» و «ارتباطی» و «مادی» و... به «سرمایه» ای بسیار بیش از دوران آشنایی و نامزدی و عاشق شدن نیاز دارد.

اگر پیش از آن دو طرف با «توجه محدود»، «ابراز عاطفی اندک» و هزینه قلیل به وجد می آمدند و رضایت خاطرشان مضاعف می شد، اینک «توجه نامحدود» یکدیگر را خواهانند، ابراز عاطفی مستمر را خواستارند و بیش و کم همواره مستقیم و غیرمستقیم در دسترس بودن را طالبند و اگر غیر از این شود، اندک اندک عشق رنگ می بازد، بذر سوءتفاهم ها جوانه می زند، رنجش ها افزون می شود و نسنجیده سخن گفتن ها عرف می شود. چه، به درستی گفته اند که ز جایی که رنجیده باشد کسی، سخن ها نسنجیده گوید بسی.

4- ادراک ناصحیح پیش از ازدواج، گروهی از جوان ها پیش از ازدواج چنین می پندارند که با همسرگزینی، تمامی مشکلات رخت بر می بندد و آنها هر روزه زیستن در «جزیره امن» زندگی مشترک را تجربه خواهند کرد. چنین ادراکی از یک سو ریشه در ویژگی های «عشق افلاطونی» دارد که شماری از زوج ها پیش از ازدواج آن را تجربه می کنند و از دیگرسو فقدان آموزش ها و آگاهی بخشی های پیش از ازدواج ناشی می شود. از همین روی چند صباحی پس از ازدواج بسیاری از مزدوجین با خود می گویند که: چو عاشق شدم گفتم بردم گوهر مقصود، ندانستم که این دریا موج خون فشان دارد.

البته، شماری از زوج های جوان پس از رو به رو شدن با واقعیت های زندگی مشترک، در پی چاره بر می آیند و با کسب مهارت های لازم تنش ها را از میان می رانند و مسیر آرامش و سعادت را پی می جویند. لیکن، شماری از آنان، یعنی همان هایی که زندگی زناشویی را به «صحنه نبرد» و کارزار تبدیل می کنند و سرانجام راهی دفترخانه ها می شوند، در فراگیری چنین مهارت هایی غفلت ورزیده و خود و خانواده و جامعه را متضرر می سازند.

5- مسئولیت گریزی؛ شماری از جوانان بینش ناصحیحی پیرامون ازدواج دارند. آنان چنین می پندارند که ازدواج قراردادی است که می توان آن را فتح کرد و خاتمه بخشید. حال آنکه، هر انسان عاقلی می داند که ازدواج تعهدی است بی بدیل و مسئولیتی است تعالی بخش.

نیازی به حجت نیست که آدم های ضعیف از مسئولیت گریزانند و بیش از آنکه مورد اتکاری دیگران باشند در پی جستن تکیه گاهی اند که چند روزی بر آن تکیه زنند تا فشار حاصل از سختی ها آنان را بر زمین نکوبد. لیکن، آدم قوی «مسئولیت پذیر» است»، چاره مشکل را در خود می جوید و می کوشد تا همواره تکیه گاهی محکم برای دیگران باشد. چه، به قول آن اندیشمند: «اگر تکیه گاه نمی توانی شد، افتادن به از تکیه کردن».

6- تقلید کورکورانه از فرهنگ بیگانه؛ به سبب پدیده هایی که همچون «فرهنگ پذیری» (Acculturation)، «اشاعه فرهنگی» (Cultura Division)، «تهاجم فرهنگی» (Cultura Invasion) و نیز از طریق رسانه های جمعی (Mass Media) برخی عناصر بیگانه، به ویژه عناصر منفی، به ویژه غربی، وارد فرهنگ شده اند. شماری از جوانان تازه ازدواج کرده چشم و گوش بسته و بدون تامل پیرامون غنای عناصر فرهنگی خودمان، به تقلید از آن فرهنگ ها پرداخته و خوشبختی را در پاک کردن صورت مساله و نه «چاره جویی مسئولانه» برای از میان راندن تنش های زناشویی می یابند.

خلاصه آنکه، آنچه در چند سال اخیر نرخ طلاق را در کشورمان فزونی بخشیده است و آن را به یک آسیب اجتماعی تبدیل کرده است، نه یک عامل بلکه چند عامل کلیدی است که هر یک سهمی از وقوع این پدیده را تبیین می کنند. به همین سبب، برای پیشگیری از استمرار روند افزایش سالانه نرخ وقوع طلاق، هریک از جوانان باید چاره را در خود و نه در بیرون خود، جست و جو کنند.

بی تردید، با تغییر درون و تلاش برای کسب مهارت های باهم زیستن می توان این معضل اجتماعی را چاره نمود و این گونه است که در کتاب آسمانی مان تمام آیات در جهت محدودکردن افراد برای انجام طلاق و ترغیب ایشان به رجوع و بازگشت می باشد و اصل بر رفع اختلافات زناشویی گذاشته شده است و از طلاق به عنوان منفورترین حلال نام برده شده است و از این واقعه عرش الهی می لرزد و البته هیچ وقت دیر نیست و برای شروع مجدد زمان را از دست ندهید.