بخش دوم
در بیشتر خانه های اویغوری حیاطی به شکل مربع وجود دارد. ساختمان اصلی و حیاط دو بخش جدا نشدنی از خانه های اویغوری است. حیاط خانه بسیار بزرگ است و به سه قسمت جلو، پشت و کناره تقسیم می شود. درختان میوه و تاک انگور در اطراف حیاط و بیشتر در بخش جلویی دیده می شوند. درهای دولنگه ورودی با شیار و خراطی و نقش برجسته آراسته شده اند و برای رفت و آمد خودرو ها مناسب هستند. ساختمان اصلی خانه نیز از نظر نیاز های خانواده، فضاهای متفاوتی را شامل می شود که می توان به انبار ابزار آلات کشاورزی، انبار غلات و آغل گوسفندان و گاوها اشاره کرد. هر خانه از سه تا شش اتاق دارد. اتاق نشیمن (که به عنوان اتاق مهمان هم از آن استفاده می شود)، اتاق پذیرایی،اتاق های خواب و پستو های کوچک. بیشتر خانه ها یک طبقه ای و مربع است و از کاه گل و چوب ساخته می شوند و بام آنها مسطح و صاف است. همه اتاق ها به سالن اصلی خانه راه دارند. در اتاق هایی که رو به حیاط خانه هستند، ایوانی وجود دارد که بستر آن از آجر است و تاک انگور در اطراف آن تنیده شده است که در روزهای تابستانی و برای دور بودن از تابش آفتاب بسیار مناسب است. کرسی یا شومینه ای از جنس آجر نسوز و گل و مرتبط با اجاق در خانه ساخته می شود که به منظور پخت و پز و همچنین گرمایش از آن استفاده می شود. روی این کرسی با نمد و کلیم آراسته می شود و با پارچه هایی که برای تزیین داخلی اتاق استفاده شده است، هماهنگ هستند. این کرسی به قدری بزرگ است که ده تا بیست نفر می تواند در کنار آن دور هم جمع شوند و برای خوردن غذا و گردهمایی های خانوادگی بسیار مناسب است. مبلمانی مانند تختخواب، میز یا کمد در خانه های سنتی اویغوری دیده نمی شود. طاقچه های فرو رفته در دیوارها برای قرار دادن رختخواب، ظروف،مواد خوراکی و وسایل مورد استفاده روزمره استفاده می شوند. یک اجاق یا شومینه گلی که بالای آن قوس دار و کف آن شیب دار است، برای جوشاندن آب و پختن خوراک از آن استفاده می شود.
پشت بام خانه ها نیز محل مناسبی برای پهن و خشک کردن غلات و میوه است و دور تا دور پشت بام خانه ها برای این منظور نرده کشی شده است. برخی نیز از پشت بام برای نگهداری کبوتر استفاده می کنند.
بخش ساختمان خانه های اویغور ها از چوب،خشت خام، آجر و آجر لعابی به همراه تیرک و ستون های چوبی ساخته می شود و سقف خانه ها صاف و یا با خشت خام به صورت قوس دار ساخته می شود. بارزترین هنر تزیینات داخلی آنها دربر دارنده فنون مختلفی از جمله گچ کاری، نقاشی، خراطی و کاشیکاری است و تحت تاثیر اسلام، طرح های هندسی و گیاهی در این تزیینات دیده می شود. تزیینات زیبا و برجسته مسجد «اتگال»، مزار آپاک حوجا، مسجد جامع «کوچا»، مناره «سو گون» و دیگر بناها نشان دهنده ویژگی های معماری اویغورها است.
