ظهور و افول جاده ابریشم

مردم چین در حدود چهار یا پنج هزار سال پیش پرورش کرم ابریشم، کاشتن درخت توت، بیرون آوردن کرم ابریشم از لانه خود و ابریشم بافی را آغاز کردند. کاشتن درخت توت ، پرورش کرم ابریشم و ابریشم بافی ابتکار بزرگ مردم چین در قدیم است. تا قرنها پس از میلادی چین تنها کشوری بود که با پرورش کرم ابریشم پارچه های ابریشمی را می بافته است. ابریشم یکی از خدمات بزرگ مردم چین به جهان است.

ابریشم نه تنها در امور زندگی مردم چین در قدیم تاثیر زیادی داشت بلکه در عرصه جهانی هم از شهرت زیادی برخودار بوده است. در تاریخ دو چیز برای شناختن مردم اروپا به چین مهم بود: یکی ظروف چینی ( به همین سبب کشور چین را چین می گویند یعنی کشور تولید ظروف چینی ) و دیگری ابریشم است. در حدود 300 سال قبل از میلادی، مردم یونان به چین را Seres می گفتند و به معنای محل تولید ابریشم و یا مرکز تجارت ابریشم بود.

پیش از ورود ابریشم چین به اروپا، مردم یونان و روم لباس را از پشم و کتان درست می کردند. از این رو شما می توانید تصور کنیید که وقتی مردم روم پارچه نرم، صاف و زیبای ابریشم چینی را به دست می آورند چقدر خوشحال و متعجب می شدند. در آغاز ورود ابریشم به غرب پارچه ابریشمی چینی در نظر مردم اروپا بهترین پارچه بود و مورد بسیار علاقه مردم روم قرار گرفته بود. قیمت هر پوند ابریشم در بازار قدیمی روم معادل دو لیانگ ( 600 گرم ) طلا بوده است. شهر روم به عنوان مرکز سیاسی و اقتصادی اروپا در آن زمان بود تنها طبقه اشراف و زنان مقامات دولتی می توانستند لباس ابریشمی را بپوشند و آنها با پوشیدن این نوع لباس ثروت و مقام خود را به دیگران نشان می دادند.

از اینجا متوجه می شویم که ابریشم در چین تنها یکی از محصولات بود ولی در غرب نماد فرهنگ یک کشور کهن در شرق بود. مفهوم فرهنگی ابریشم در نظر غربی ها با مفاهیم محصولات دیگر فرق دارد و ابریشم نشانگر زیبایی، ثروت و حتی صلح می باشد. ابریشم نه تنها نماد چین است بلکه تصورات زیبایی غربی ها نسبت به کشور کهن شرق است. بنابراین وقتی که فردیناند فرایهر فون ریشتهوفن(Ferdinand von Richthofen) دانشمند جغرافی دان آلمانی آن راه ارتباطی میان شرق و غرب را جاده ابریشم نامید فورا مورد استقبال عمومی قرار گرفته است.

گشایش جاده ابریشم

قبل از باز شدن جاده ابریشم، اگرچه خطرهای راه شرق به غرب قابل تصور نیست ولی مانند تصورات برخی مردم هم نیست که هیچ ارتباطی میان شرق و غرب اوراسیا نبوده است. در میان حوضه رود نیل، بین النهرین، دره سند و دشت شمال حوضه رودخانه زرد راه های کوچک تجاری داشتند که به هم متصل کرده بودند و کاروانها تجاری وقتی از کوه ها، رودخانه ها عبور می کردند با مشکلات فراوانی از جمله عدم امنیت روبرو بوده اند. علاوه بر این، در طول راه صحراها و بیابان هایی بودند که گاهی اوقات به علت جنگ میان اقوام و کشورها بسته بودند و کاروان ها نمی توانستند از آن عبور کنند. در حقیقت این راه شکل اولیه جاده ابریشم بود.

در دودمان هان غربی ( 202 قبل از میلادی --- 9 میلادی) اقتصادی چین پیشرفت زیادی داشت و در حال ورود به دوران باشکوه خود بود. ولی شمال سرزمین هان همیشه با هجوم قوم هون مواجه بود و این قوم دشمن دیرین هان بودند. با گسترش نیروها و قدرت طلبی قوم هون سرزمین شمال چین همیشه مورد حمله و غارت آنها قرار گرفته است. در سال 209 قبل از میلادی یعنی سه سال قبل از تاسیس سلسله هان، قوم هون کشور بزرگ و متحدی را تاسیس کرد و در زمان امپراتور « وو دی » سلسله هان 36 کشور کوچک در غرب چین فتح کردند. قدرت هون با تسلط بر این کشورها قوی تر شد و خطر جدی برای سلسله هان غربی بود. به همین علت کشورهای غرب چین تحت تسلط قوم هون بوده راه های چین به غرب کلا قطع شدند. اما سلسله هان با چند سال استراحت تا زمان امپراتور « وو دی » به یک کشور قدرتمند تبدیل گردید و امپراتور « وو دی » سیاست نرم و صلح و آشتی را نسبت به قوم هون تغییر داد و تصمیم گرفت که علیه این قوم جنگ همه جانبه ای برپا کند تا مزاحمت آنها را کلا از بین برود.

سال 138 قبل از میلادی، امپراتور « وو دی » سلسله « هان » جان چیان را به عنوان سفیر به سرزمین ها غرب اعزام کرد و قصد داشت برای نابود کردن قوم هون با کشور یوئه جی بزرگ ائتلاف کند. جان چیان در راس یک گروه حدوداً یکصد نفره از « چانگ آن » به سرزمین های غرب سفر کرد و وقتی به کریدور خه شی رسید اسیر قوم هون شد و بیش از ده سال در زندان بود. او پس از فرار کردن از زندان با سختی های فراوان سفر خود را ادامه داد و به کشورهای وان بزرگ، یوئه جی بزرگ و شیا بزرگ رسید و در سال 126 میلادی پس از تلاش فراوان و سختی به شهر« چان آن » برگشت. در کتاب تاریخی نوشته اند که سفر اول « جان چیان » یک ماجراجویی بی سابقه بوده است. سفر او نخستین هیات اعزامی دولت چین به سرزمین های غرب در تاریخ بود.

هدف اصلی امپراتور « وو دی » برای اعزام « جان چیان » به سرزمین های غرب ایجاد ائتلاف علیه قوم هون بود و با این روش روابط دیپلماتیک و فرهنگی میان چین و سرزمین های غرب را برقرار کرده و راه ارتباط چین با اروپا را باز کرد و جاده ابریشم را هم به خاطر سفر « جان چیان » گشود. با توجه به باز شدن راه به سرزمین های غرب توسط سفرهای « جان چیان »، امپراتور سلسله « هان » اقداماتی را برای تقویت روابط با کشورهای غرب اتخاذ کرده و مردم را برای سفر به سرزمین های غرب برای تجارت تشویق کرد. کاروان های شتر یکی پس از دیگری روان جاده ابریشم شدند و تبادلات فرهنگی و تجاری میان اقوام و تمدن ها بیش از پیش زیاد شدند و روابط تجاری چین با کشورهای آسیای میانه، جنوب آسیا و غرب آسیا تا اورپا بیش از پیش تقویت شد.

مبادلات فرهنگی چین و غرب

جاده ابریشم در قدیم راه ارتباط تجاری میان کشورهای اوراسیا بود و در تقویت روابط دوستی چین با کشورهای اروپا، آسیا و افریقا تاثیر زیادی داشت. تبادلات فرهنگی و معنوی همراه با پیشرفت تجاری و اقتصادی نه تنها زندگی مادی مردم کشورهای مسیر جاده ابریشم ترقی داد بلکه برای پشرفت فرهنگ و ساختار جامعه و اقوام هم حایز اهمیت زیادی بود. جاده ابریشم تمدنهای چین، هند، فارس، عرب، یونان و روم را به هم وصل کرد و در پیشرفت تبادل تمدن های شرق و غرب نقش اساسی ایفا کرد. با گشودن جاده ابریشم روابط چین با کشورهای جهان در زمینه های فرهنگی، اقتصادی و سیاسی بیش از پیش تقویت گردید و زندگی مادی و معنوی بشر را غنی ساخت. تبادلات جاده ابریشم به پیشرف تمدن های جهان خدمت بزرگی کرد، اساس و پایه تمدن معاصر را بنا کرد و نقطه عطف در تاریخ چین و جهان محسوب می شود.

آنچه که حایز اهمیت زیادی درجاده ابریشم است انتقال فرهنگ چین به خارج و تاثیر آن بر تمدنهای جهان است. تاثیر فرهنگ و تمدن چین به ویژه ابریشم، چای، ظروف چینی و چهار اختراع بزرگ چین بر فرهنگ و تمدن جهان خیلی زیاد است. علاوه بر این، جاده ابریشم در پیشرفت زندگی مادی و معنوی مردم چین، تبادلات فرهنگی و اندیشه ها و همزیستی مصالحت آمیز اقوام نقش عمده ای را ایفا کرده است.

تبادل محصولات و کالا

در مبادلات فرهنگی انسانها، معمول ترین مبادلات کالا و محصولات بوده است. انسانها در مناطق مختلف با این تبادلات به رفاه و اسایشی دست یافتند که مرهون این مبادلات می باشد.

در اوایل بر قراری ارتباط چین با سرزمین های غرب، صادرات چین علاوه بر ابریشم، ظروف رنگارنگ و آهن بود. در سلسله « تانگ » ظروف چینی جز عمده ترین کالای صادراتی چین در جاده ابریشم بود. در سلسله های « سونگ » و « یوان » علاوه بر ظروف چینی، چای هم جز کالاهای صادراتی چین بود. داروهای Coptis chinensis، دارچین، زنجبیل، فولینگ و غیره و همچنین درختهای Sapindus و توت و زین اسب و آلياژهاي مس در دوره های مختلف از چین به کشورهای غربی صادر شده است.

تاثیر تمدن شرق بر تمدن غرب

چین یک کشور متمدنی است که فرهنگ آن غنی و آثار فرهنگی آن فراوانی است به ویژه تکنولوژی چین در قدیم به مدت طولانی در رتبه اول جهان قرار داشت. برقراری روابط چین با سرزمین های غرب با گشوده شدن جاده ابریشم باعث شده است که تمدن پیشرفته چین به سرزمین های غرب وارد کرده و بر زندگی مردم و توسعه تمدن جهان تاثیر قابل توجهی داشته باشد. تکنولوژی پیشرفته چین در آن زمان همراه با کالاها از جاده ابریشم به سرزمین های غرب رفته و به عنوان مثال چهار ابتکار معروف چینی در تاریخ از جاده ابریشم به اروپا و از آنجا به تمام جهان رفته است.

کاغذ، قطب نما، باروت و چاپ چهار اختراع بزرگ چین هستند و نشانه تمدن باستان بود و بر جامعه بشر و به ویژه پیشرفت تمدن غرب تاثیر زیادی گذاشتند. قطب نما پس از ورود به غرب در توسعه جاده ابریشم دریایی و کشفیات بزرگ دریایی نقش زیادی داشت، باروت در پیشرفت ساخت و ساز اسلحه تاثیر زیادی داشت و باعث گردید که جهان از دوران جنگ سرد به دوران جنگ گرم وارد شده و بافت جهان را تغییر دهد. کاغذ سازی و چاپ در تعمیم آموزش و پرورش و در زمینه های دینی، سیاسی حتی در پدید آمدن سرمایه داری در غرب و ترویج فرهنگ و اندیشه های غربی در جهان نقش زیادی ایفا کرد، در واقع اساس تمدن معاصر غرب را بنیانگذاری کرد و همچنین بر پیشرفت تمدن جهان، توسعه جامعه بشر و ظهور تمدن معاصر هم نقش اساسی داشت و این اختراعات جهان غرب را به دوران تمدن معاصر پیش بردند.

طب سنتی چین هم از جاده ابریشم به عرب رفت. گرفتن نبض که به عنوان روش تشخیص بیمار بود در قرن هشتم به منطقه عرب رفت. مبلغین مسیحی اروپا « لی ما دو » ( Matteo Ricci ) و « تانگ ژو وانگ » (Johann Adam Schall von Bell) در اواخر قرن شازدهم و اوایل قرن هفدهم به چین آمده اند و کتاب «بن تسائو گان مو» (به معنای مختصری از داروهای گیاهی) را ترجمه و به مردم اروپا معرفی کرده اند. تبادل دانش طبی میان چین و اروپا در پیشرفت طب معاصر نقش زیادی ایفا کرده است.