نامه پنجم؛ از کارخانه اشتراکی تا گرانیگاه هنر مدرن چین

برای علاقه مندان به دنیای هنرهای معاصر چین 798 چیزی بیش از یک عدد سه رقمی است. «798» نام منطقه ای در حومه شمال شرقی پکن است که قلب تپنده هنر مدرن، در شهر پکن به شمار می رود. مسافرانی که به پکن سفر می کنند و مایلند به جز دیدنی های معروف و شناخته شده ای مانند شهر ممنوعه و کاخ تابستانی، فضاهای متفاوتی در چین مدرن را هم تجربه کنند می توانند به منطقه 798 سری بزنند.

منطقه هنری 798 که به «دا شان جی» هم معروف است فضای وسیعی شامل گالری های هنری، کارگاه ها و استودیوهای محل کار و زندگی هنرمندان است که نقاشان، عکاسان و مجسمه سازان معروفی را از سراسر چین و حتی کشورهای دیگر به خود جلب کرده و روز به روز بر تعداد و تنوع گالری ها و نمایشگاه های آن افزوده می شود.

در اینجا می توان با گردش در میان گالری ها، از تازه ترین آثار هنرمندان معاصر چینی و گاه خارجی دیدن کرد، از کتابفروشی هایی که کتاب های هنری روز جهان را عرضه می کنند، خرید کرد و در کافه ها و رستوران هایی با فضای جذاب و آرامش بخش وقت گذراند.

اما آنچه که در اولین دیدار من از منطقه 798 بیش از هر چیز توجهم را جلب کرد فضا و سبک معماری خاص و نامتعارف این نمایشگاه ها و گالری های هنری بود. ساختمان های بلند آجری با فضایی سرد و سنگین و محوطه های بسیار وسیع سالن نمایشگاه ها که در گوشه و کنار آن ماشین آلات و دستگاه های صنعتی به چشم می خورد.

به همین دلیل کنجکاو شدم درباره این منطقه هنری و پیشینه آن بیشتر بدانم و فهمیدم 798 داستان جالبی دارد.

آنچه که امروز منطقه هنری 798 نامیده می شود حدود 50 سال پیش بخشی از مجموعه کارخانه های اشتراکی تجهیزات نظامی بود که به روال آن روزها که کارخانه ها را با شماره می نامیدند، کارخانه 798 نام داشت.

کار ساخت این مجموعه عظیم کارخانه ای که نمونه ای از همکاری صنعتی بلوک شرق بود، در سال 1953 در محوطه ای به وسعت 500 هزار مترمربع با همکاری مهندسانی از آلمان شرقی آغاز شد و در سال 1957 به بهره برداری رسید. این کارخانه ها چندین سال با درآمدزایی فعالیت می کردند، اما از اواخر دهه 80 و اوایل دهه 90 با آغاز سیاست اصلاحات دولت چین، یارانه های کارخانه های دولتی کاهش یافت. به تدریج کار تولید کارخانه های این مجتمع متوقف شد و پس از مدتی ساختمان های آن خالی و بی استفاده ماند.

از اواخر دهه 90 برخی هنرمندان مستقل چینی که به تازگی کارگاه های قبلی خود در نزدیکی «یوان مین یوان»، کاخ تابستانی قدیمی را از دست داده بودند و به دنبال فضایی ارزان قیمت و مناسب برای کارگاه های خود بودند، شروع کردند به اجاره کردن ساختمان ها و انبارهای خالی این کارخانه ها.

قیمت ارزان و فضای حاشیه ای و آرام این منطقه به تدریج هنرمندان بیشتری را از گوشه و کنار چین به خود جلب کرد. ساختمان های وسیع و نورگیر آن که به سبک سرد و کاربردی مکتب معماری «باوهاوس» آلمان ساخته شده، فضای جالبی برای بروز و نمایش خلاقیت های هنری بود.

آنها هنوز قطعاتی از ماشین آلات صنعتی و برخی شعارهای مربوط به دوران انقلاب فرهنگی چین بر دیوارهای کارخانه های این مجموعه را نگه داشته اند که ترکیب آن با آثار هنری پیشرو و مدرن هنرمندان امروز چین چهره خاص و منحصر به فردی به این گالری ها داده است.

به تدریج با شهرت یافتن این منطقه توجه گالری داران خارجی هم به آن جلب شد و نمایشگاه هایی را در اینجا دایر کردند. کم کم با آمدن طراحان مد، فروشگاه های هنری و افزایش تعداد کافه ها و رستوران ها و پوسترهای تبلیغات تجاری بر در و دیوار، 798 کم و بیش رنگ و بوی توریستی و تجاری به خود گرفته است.

منطقه هنری 798 که در آغاز فضای امن و آرامی برای هنرمندان مستقل و پیشرو بود، اکنون در بسیاری از کتاب های راهنمای گردشگران معرفی شده و به یکی از جاذبه های توریستی پکن تبدیل شده است. در نتیجه بهای اجاره ساختمان های آن هم بالا رفته و بسیاری از هنرمندان خلاق و مستقل که از حمایت های ویژه داخلی یا خارجی برخوردار نیستند، مجبور شده اند پناهگاهی دیگر برای خود بیابند.

هر چند این مساله برای هنرمندان و هنردوستانی که گاه حسرت روزگار سپری شده و آثار هنری اصیل و پیشروی آن روزها را می خورند، چندان خوشایند نیست ولی در دنیای تجاری شده هنر مدرن امروز تقریبا اجتناب ناپذیر به نظر می رسد و مانع این نمی شود که از گردشی دلپذیر در یک روز آخر هفته در منطقه هنری 798 و نوشیدن فنجانی قهوه در گوشه یکی از کافی شاپ های خلوت آن لذت ببریم.