بازار «پان جیا یوان» پکن، نمایشگاه زنده فرهنگ چین

چند روز پیش با چند نفر از دوستان سری به بازار «پان جیا یوان» پکن زدیم. بازاری که آن را بزرگترین بازار عتیقه و صنایع دستی، نه تنها در پکن که در تمام چین می دانند. این سومین بار بود که به دیدن این بازار می رفتم و هنوز گوشه هایی تازه در آن می یافتم و دیدنی هایی جدید می دیدم. در واقع پان جیا یوان برای عاشقان هنر، فرهنگ و صنایع دستی، معیادگاهی است که می توان بی خستگی، روزها و هفته ها در آن سیر کرد.

امروزه دیدار و خرید از پان جیا یوان یکی از مواردی است که در کنار رفتن به دیوار چین، خوردن کباب اردک پکن و دیدار از شهر ممنوعه و کاخ تابستانی به برنامه ثابت تورهای گردشگری پکن تبدیل شده و شهرت آن به جایی رسیده که بسیاری از رهبران و مقامات سیاسی کشورها نیز در سفر به پکن از آن بازدید و خرید کرده اند.

برای کسانی که امکان سفر به استان های مختلف چین را ندارند، دیدار از پان جیا یوان با تنوع گسترده آن و فروشندگانی که از شهرها و مناطق دور و نزدیک چین با لباس های محلی در حال فروش کالاها و صنایع دستی خود هستند، فرصتی است که گلچینی از هنر و فرهنگ سراسر چین را در یک جا ببینند و شاید یادگارهایی از آن به همراه ببرند.

رنگین کمان تاریخ و هنر چین

بی اغراق در پان جیا یوان هر چیزی پیدا می شود. از مبلمان عتیقۀ اصل یا کپی به سبک سلسله «مین» و «چین» تا صنایع دستی، گلدوزی، زیورآلات نقره و لباس های محلی اقلیت های ملی چین.

از کتاب های خطی، آثار نقاشی و خوش نویسی هنرمندان نامدار و گمنام تا کپی هایی از تابلوهای نقاشی مدرن.

انواع ظروف چینی و سرامیک، مجسمه ها و زیورآلاتی از یشم، مروارید، فیروزه و کهربا، مجسمه های بودایی چوبی، برنزی و سنگی در انواع و ابعاد مختلف.

از انواع سازها و آلات موسیقی سنتی و عروسک های خیمه شب بازی تا پوسترها و مجسمه های یادگار دوران انقلاب فرهنگی چین.

این بازار عظیم که در جنوب شرقی پکن واقع است، در محوطه ای به مساحت 48500 مترمربع گسترده شده است و به جز بساط هایی که در گوشه و کنار روی زمین چیده شده، حدود 200 فروشگاه ثابت و نزدیک به 4000 غرفه دارد.

بیش از10 هزار فروشنده و غرفه دار در آن کار می کنند که بیش از نیمی از آنها از شهرها و استان هایی دیگر به اینجا آمده اند و مردمانی از اقلیت های ملی از جمله هویی، مان، میائو، دون، اویغور، مغول و دیگر اقوام چین در میان آنها دیده می شود.

فروشگاه های ثابت هر روز بازند ولی غرفه ها و دستفروش ها آخر هفته ها کار می کنند و در این روزهاست که شگفتی واقعی پان جیا یوان شکل می گیرد.

در روزهای آخر هفته تعداد مشتریان آن به بیش از 60 تا 70 هزار نفر در روز می رسد که حدود 10 هزار نفر آنها خارجی هایی هستند که از پکن دیدار می کنند.

روزهای شنبه و یکشنبه هر هفته از نخستین ساعات بامداد، جنب و جوش فروشندگان و غرفه داران این بازار آغاز می شود و کاروان چرخ دستی هایی که جعبه های پر از اجناس ریز و درشت غرفه داران را در خود جای داده است به راه می افتد و در قفسه های دکه ها یا در بساط های ردیف شده بر زمین چیده می شود. در پایان روز هم فروشندگان گاه خرسند از فروش خوبی که داشته اند و گاه خسته از چانه زدن های بی نتیجه با آرامش و بردباری قابل تحسین همه گنجینه زندگی شان را در جعبه هایی جمع می کنند و می برند تا فردا که باز هم باید این چرخه بی پایان کار و زندگی را ادامه دهند.

از «بازار ارواح» تا بهشت مجموعه داران

تاریخچه پیدایش این بازار نیز داستان جالبی است. شاید تصور شود بازاری با چنین گستردگی و شهرت جهانی پیشینه ای دهها ساله داشته باشد ولی در واقع بازار کنونی تنها 14 سال پیش تاسیس شده است.

گفته می شود پان جیا یوان پیش از اینکه به شکل کنونی در بیاید یکی از بازارهایی بود که ساکنین قدیم پکن آن را «بازار ارواح» می خواندند.

در این بازارهای کهنه فروشی که سابقه آنها به حدود 200 سال پیش برمی گردد، داد و ستد در تاریکی پیش از سپیده دم انجام می شد. زیرا هم خریداران اجناس ارزان قیمت دست دوم و هم فروشندگانی که برای خرج زندگیشان اسباب و وسایلشان را می فروختند، ترجیح می دادند در گرگ و میش هوا که چهره شان قابل تشخیص نیست خرید و فروش کنند. همچنین اجناسی که از منابع مشکوکی به دست آمده بود در این بازارهای غیررسمی و غیرقانونی به سرعت و بدون نیاز به پرداخت اجاره و مالیات به قیمت ارزان خرید و فروش می شد.

بازار پان جیا یوان نیز چنین پیشینه ای دارد. در سال های دهه 80 میلادی مردمی که نیاز به پول داشتند، روزهای آخر هفته وسایل قدیمی و یادگارهای اجدادی خود را برای فروش به این محل می آوردند و چون خرید و فروش آثار هنری و عتیقه در آن زمان ممنوع بود این بازار هم تقریبا به شکل غیرقانونی کار می کرد

این محل به زودی به عنوان جایی برای خرید و فروش آثار هنری و عتیقه معروف شد. در دهه 1990 کوچه های باریک این محل آنقدر شلوغ شده بود که فروشندگان بساط خود را به یک قطعه زمین جنگلی در کنار پل پان جیا یوان منتقل کردند. بیشتر دستفروش هایی که بساط خود را در زیر سایه تخته سنگ ها پهن می کردند، کشاورزانی از حومه پکن و استان های نزدیک بودند و خرده ریزهای قدیمی را که از روستاهای محل زندگیشان جمع کرده بودند در اینجا می فروختند. از سال 1994 که فروش آثار هنری و فعالیت حراجی ها آزاد شد، سیل فروشندگان این کالاها به این منطقه سرازیر شد.

مقامات محلی در ابتدا خواستند از گسترش این بازار غیررسمی که موجب راه بندان و اختلال در نظم محل می شد، جلوگیری کنند. ولی وقتی به خاطر تقاضای روزافزون، این تلاش ها به نتیجه نرسید، تصمیم گرفتند که به آن سروسامان بدهند. پس محل کنونی این بازار را ساختند و از دستفروشان خواستند که با پرداخت اجاره به آنجا نقل مکان کنند.

به این ترتیب بود که بازار کنونی پان جیا یوان به عنوان نخستین بازار عتیقه قانونی پکن در سال 1995 شکل گرفت.

تصمیمی که اکنون بسیار هوشمندانه به نظر می رسد و در نتیجه آن هم اکنون پان جیا یوان علاوه بر اهمیتی که از نظر گردشگری و فرهنگی یافته، سالانه چند صد میلیون یوان درآمد دارد.

افسانه گنج های پنهان پان جیا یوان

بعد از اینکه برخی از گردشگران و مجموعه داران در سال های نخست کار این بازار توانستند عتیقه ها و آثار تاریخی بسیار با ارزشی را که فروشندگان از اهمیت آنها اطلاع نداشتند، با قیمت های بسیار ارزان بخرند، آوازه پان جیا یوان به عنوان معدن طلای ناشناخته شرق بین مجموعه داران چین و جهان پیچید و پس از آن بود که موجی از این جویندگان طلا از میان خاشاک، روانه پان جیا یوان شد و روز به روز بر شهرت جهانی آن افزود. هر چند چنین مواردی هر روز اتفاق نمی افتد ولی هنوز هم بسیاری بخت خود را برای یافتن عتیقه هایی با ارزش را در این بازار می آزمایند. ولی یافتن چنین گنج هایی نیازمند دانش و تجربه بسیار بالایی است و چیزی نیست که هر عتیقه دوست تازه کاری بتواند به یافتنش امیدوار باشد.

امروزه فروشندگان این بازار برخلاف پیشینیان کم توقع خود سعی می کنند هر جنس معمولی را که می توان مشابه آن را در ده ها غرفه دیگر دید، به عنوان عتیقه هایی چند صد ساله به قیمت هایی نجومی بفروشند و در میان دریای اجناس قدیمی که نمونه های بازساخت شده نیز برای چشم ناآزموده با اصل مو نمی زند، هر خرید بزرگی باید با احتیاط انجام شود.

اما برای آنان که در بند آرمان رو به زوال «اصالت» نیستند، پان جیا یوان همچنان گنجینه ای است که با گشاده دستی برای هر بازدیدکننده ای با هر سطح مالی، هدیه ای برای به یادگار دادن دارد. هدیه ای که شاید تنها خاطره ای شیرین از گردشی در میان تاریخ و فرهنگ باشد.