پنج دین رسمی در چین

این روزها در شهر پکن جنب و جوشی تازه شروع شده است. در هر فروشگاه یا مرکزی که وارد شوید می بینید که عده ای مشغول تزیین و آراستن در و دیوار با لوازم تزیینی رنگارنگ و عروسک های کوچک و بزرگ از بابانوئل، فرشته های زیبا رو، گوزن، خرس و بسیاری دیگرند. تندیس هایی از نشانه های کریسمس، همچون درخت کاج بسیار بزرگ، مقابل بیشتر فروشگاه های زنجیره ای به چشم می خورد. لوازم تزیینی و شیرینی های مخصوص این روز، از همین حالا در مراکز فروش، آماده عرضه به مشتریان است. چهره ی دوست داشتنی کودکان چینی در این روزها دیدنی تر شده است و برق چشمان شاد آن ها را می توان به خوبی دید که به عروسک های ارزان و گران قیمت زل زده اند و با اشاره به آن ها از پدر و مادرشان می خواهند که یکی از آن ها را برایشان خرید کنند. چینی ها و دیگران از کشورهای مختلف برای خرید و یا حتی تماشا به این مراکز مراجعه می کنند و با دیدن رنگ های شاد و متنوع، روحیه خود را شاد می کنند و از قدم زدن و همراه بودن با خانواده لذت می برند. اگرچه تا چند روز پس از تعطیلات کریسمس، روزهای شاد عید بهار چینی هم از راه می رسد و شهر پکن، همچون دیگر شهرهای این سرزمین پهناور روزهای شاد را سپری خواهد کرد و گذر کنندگان نظاره گر شب های شهر خواهند بود که با برق نورافشانی ها و تزیینات نورانی همچون روزش درخشان خواهد بود.

باری، این روزها که در چنین فضایی در خیابان ها و محله های مختلف شهر قدم می زنم، با خود می اندیشم، راستی چرا بسیاری، کشور چین را به یک کشور کاملا بی دین و کمونیست می شناسند، به نحوی که از دیدن یک مکان مذهبی همچون مسجد یا حتی کلیسا، یا بانوانی که حجاب دارند، بسیار تعجب می کنند.

البته همه این ها را می توان از عدم اطلاع رسانی یا سستی اطلاع رسانی از طریق رسانه ها یا سفرای کشورها دانست. حقیقت را خواسته باشید، من هم پیش از سفرم به چین، هرگز باور نمی کردم که مسلمانان چینی به این حد آزادی عمل داشته باشند و بتوانند به راحتی و با پایبندی به روش و سنت مذهبی و اسلامی خود در معابر و اماکن عمومی رفت و آمد کنند. اما در واقع چنین است و آن ها به راحتی مراسم ویژه خود را در اعیاد و روزهای ویژه مذهبی در مساجد برپا می کنند. حتی در روزهایی دولت چین هم برای هر چه بهتر و با شکوه تر شدن مراسمشان، آن ها را یاری می کند.

در هر حال، در این جا با مراجعه به سایت دایرة المعارف طهور، به چکیده ای از چگونگی پنج دین بزرگ و رسمی در چین اشاره می کنم.

پنج دین بزرگى که دولت چین به طور رسمى تأیید مى کند، عبارت اند از: آیین هاى بودا، دائو، اسلام، کاتولیک و پروتستان.

دین اسلام در چین مدرن

سیاست سلسله یوآن (1261ـ1365) در به کارگیرى اقلیت هاى اسلامى و دیگران در غلبه بر قومیت چینی "هان" موجب هجوم گسترده صاحب منصبان نظامى عرب، فارس، ترک و دیگران به چین در قرن سیزدهم و چهاردهم شد. این صاحب منصبان حامى سلسله یوآن در اکثر مکان ها با زنان چینى هان ازدواج کردند و تبدیل به گروه قومى مجزایى (از اصل و نسب چند نژادى) شدند که در چین در طبقه "هویى" یعنى از اصل و نسب اسلامى، جاى گرفتند. سلسله مینگ (1365ـ1644) این گروه تغییرنژاد یافته را در مقام صاحب منصبى کشورى به کار نگماشت، اما به کارگیرى هویى را به عنوان متخصصان نظامى ادامه داد.

از طرف دیگر، سلسله چینگ بر ضد آن ها تبعیض قائل شد و هویى را کاملا از تمام مقام هاى کشورى و لشگرى برکنار کرد که این امر موجب ناآرامى بزرگى در میان اقوام مسلمان در چین شد که درحکومت بیگانه کینگ (منچو) به طغیان ها، جنگ ها وکشتارهاى دسته جمعى منجر شد. چین سوسیالیستى روشن فکر، پس از اصلاحات سال 1980، تصمیم گرفت تا مقدار کمى خودمختارى براى تمام نواحى اسلامى در چین منظور کند تا حوزه هاى علمیه و مدارسى را بسازند که قرآن و مطالعات اسلامى، عربى و ایرانى را تعلیم مى داد و ملایان را به خرج دولت تربیت مى کرد. این سیاست نه تنها براى اقلیت هویى اعمال مى شد (هویى اصطلاحى است که براى نامیدن مردمى داراى باورها یا تبارى اسلامى در چنین مناطق مجزاى گسترده اى همچون یون نان، هه نان، فوجیان، شان دونگ، بیجینگ، گانسو و نینگ جیا (منطقه خودمختار هویى) به کار مى رفت) بلکه همچنین براى یویى گهور، خزک، سله (گروه اسلامى مهاجرى که از سمرقند در دوران سلسله یوآن به ایالت کینگهاى آمدند)، باوان و دیگر اقلیت هاى اسلامى نیز تاثیر می گذاشت. این گروه ها به خاطر حفظ کردن دسته بندى هاى قدیمى همچون روش "بلند" و آهسته خواندن قرآن، مذاهب صوفى اهل سنت و حتى شیعه (آن چنان که بین گروه نژادى قرقیز داراى تبار ایرانى رایج است) چشمگیر هستند. بین گروه هاى اسلامى چین و ملل اسلامى خاورمیانه روابطی عمیق برقرار است. همچنین حکومت چین براى زیارت سالانه به مکه اجازه سفر صادر مى کند.

در زمینه بودیسم، انجمن مطالعات بودایى از بازسازى معابد بودایى، جمع آورى منافع مالى فراوان از جهانگردى براى مکان هاى مقدس بودایى و تعلیم رهروان زن و مرد براى اشتغال در محیط هاى منتخب رهبانى و معبدى در مکان هاى عبادت عمومى در سراسر چین پشتیبانی مى کند. مراکز بزرگ بودایى با دلبستگى به گوان یین ، جیوهوا شن، سى سیاشن، در حومه نانجینگ، امئى شن، ووتائى شن و دیگر مراکز بزرگ، به سنت مراقبه چن، سرود پاک بوم و نیایش عمومى که مشتمل بر شعایر جائودو است، ادامه دادند. شعایر جائودو عبارت است از پرستش براى صعود ارواح اموات از برزخ بودایى به پاک بوم. آیین بوداى تبتى به خاطر مساله حساس استقلال فرهنگى و دینى تبت در مقایسه با جدایى سیاسى کامل که حکومت چین آن را مساله اى قابل گفت و گو تلقى نمى کند، موردى خاص است. به خاطر این دلیل بسیار مهم و حساس، تولد دوباره دین تبتى با هجوم رهروان مرد و زن به صومعه هاى سنتى، بازسازى معابد بزرگ (که به طور کامل در دوران انقلاب فرهنگى تخریب شدند) و شمار بسیارى از زائران که با طواف و سجده به شیوه قدیمى، چرخ هاى آیین را به گردش درمى آورند، آشکار مى سازد که تبت، جینگ هایى، گانسو، یون نان و سی چوان غربى (که پادشاهى تبت باستان را تشکیل مى دادند) در معرض بازسازى تقریبا کامل نظام دینى سنتى قرار گرفته است. معبد جهوکنگ در لهاسا، درپونگ، کومبون، ژانگ وو و دیگر صومعه هاى بزرگ، سنت "بوداى زنده" گذشته را دوباره رواج داده اند. احیاى دین در تمام مناطقى که به زبان تبتى صحبت مى کنند، در میان پیر و جوان، به یک اندازه دیده مى شود.

و اما، آیین دائو که به خاطر مشقات زندگى صومعه اى مجردانه و سال هاى طولانى تعلیم مورد نیاز براى عابدان تائویى که شعایر گذر را براى روستاها و شهرهاى چینى برگزار مى کنند، کمترین توجه را در میان نظام هاى دینى سنتى چینى به خود اختصاص داده است.

تائویى ها در صومعه "ابر سفید" (باى یون گوان) وابسته به دولت در پکن، به سبک گوان ذن (چوان ـ چن) آموزش مى بینند، نه براساس مراسم سنتى تر معلم آسمانى، مراقبه هاى شانگ چینگ و شعایر عمومى سنت هاى لینگ بائو. مراکز بزرگ تائوئى مائوشن، لونگهو شن، کینگ چنگ گوان، وودانگ شن و بسیارى دیگر، بازسازى شده و به اجتماعات قانونى تائوییان در محیط هاى دیدنى شان خدمات ارایه مى دهند. روحانیون تائوئى در "کانون گرم خانواده" که به عنوان متخصصان شعایر روستاها و شهرها فعالیت مى کنند، در سراسر فوجیان، جه جیانگ، گوانگ جو، جیانگ سى، و دیگر شهرهاى جنوب غربى یافت مى شوند.

دیگر دین رایج در کشور چین، مسیحیت، در اشکال پروتستان و کاتولیک، بیشترین رشد را نسبت به تمام ادیان در چین مدرن، براى خود ثبت کرده است. داوطلبان به دانشگاه هاى دینى که به خرج دولت آموزش مى دهند، هجوم مى برند. کنترل سیاسى مذهب پروتستان از طریق سازمانى درونى تامین مى شود که جنبش "خود سه جانبه" نامیده مى شود، حال آنکه کاتولیک ها به دقت به وسیله "انجمن میهن پرست" (آى گووهویى) زیر نظر هستند. اگرچه این گروه اخیر حامى دولت، به طور رسمى، خود را کلیساى جدایى طلب اعلام کرده است که برترى پاپ رم را به رسمیت نمى شناسد، در حقیقت، تمام مؤمنان، تقریبا تمام روحانیون و بیشتر از هفتاد درصد اسقف هاى انتصابى حکومت، برترى رم را به رسمیت مى شناسند. این روزها، مسیحیت در چین آن چنان در حال شکوفا شدن است که هرگز در گذشته زیر لواى تبلیغ مذهبى برون مرزى، این گونه نبوده است. مردم در چین بیش تر از تایوان، هنگ کنگ، ژاپن، کره یا مناطق تحت نفوذ یک اسقف در ایالات متحده و اروپا، به کلیسا مى روند.