کاغذ و تا

کاغذبری یکی از متداول‌ترین هنرهای مردمی‌ چین است. گفته می شود که کاغذبری از مراسم مذهبی و قربانی باستانی سرچشمه گرفته است. در گذشته با کاغذ مجسمه‌های انسان و حیوانات تهیه می‌شد. این مجسمه‌ها به همراه مرده‌ها زیر خاک دفن می‌شد و یا در مراسم تشییع سوزانده می‌شد. مردم امیدوار بودند این لوازم کاغذبری همیشه با مرده‌ها باشد.

حدود هزار سال پیش، کاغذبری بیشتر در زمینه تزیین و هنرهای زیبا مرسوم شد. طبق یادداشت های تاریخی، زنان سلسله «تانگ» در قرن هفتم و هشتم از کاغذبری به عنوان زینت سر استفاده می‌کردند. مردم آن زمان کاغذ را به شکل پروانه بریده و با آن به پیشواز بهار می‌رفتند. تا سلسله «سونگ» در قرن دوازدهم، کاغذبری در تزیین کادو، دیوار، آینه و فانوس استفاده می‌شد و یا روی در و پنجره چسبانده می‌شد و به این ترتیب بود که صنعت گران مخصوص کاغذبری فعال می‌شدند.

به دلیل آن که مواد کاغذبری بدون مشکل پیدا می‌شود و هزینه آن کم و تاثیر آن بسیار است، کاغذبری به یکی از هنرهای زینتی سنتی و مردمی ‌چین که بسیار رایج است، تبدیل شده. مردم با کاغذهای رنگی نقاشی‌های مختلف تهیه می‌كنند تا محیط زیست و یا لباس را زینت دهند و زندگی را پررنگ تر کنند. موضوع کاغذبری چینی فراوان است و شامل حیوانات، شخصیت‌های افسانه‌ای و نقوش آثار ادبی، ماسک‌های اپرای پکن و مانند آن می‌شود.

مردم روستاهای چین درگذشته، بعد از برداشت فصل پائیز زمان آزاد زیادی داشتند، زنان معمولا گردهم آمده و به کاغذ بری می‌پرداختند، این مهارت لازمه برای دخترها و همچنین یکی از معیارها برای ارزیابی عروس ها بود. اما به دنبال پیشرفت اجتماعی، دیگر خیلی از دختران به آموختن کاغذبری نمی‌پردازند. در عین حال همچنین شماری از مردم نیز کاغذبری را شغل خود می‌دانند.

اکنون در چین، کارخانه‌های کاغذبری و انجمن هنر کاغذبری سراسری وجود دارد. این انجمن در زمان مقرر نمایشگاه‌هایی را برگزار می‌کند و چاپ و نشر آثار کاغذبری را ساماندهی می‌کند. کاغذبری از کاربرد زینتی به نوعی هنر مستقل تبدیل شده است. در عین حال در هنرهای دیگر مانند پویانمایی، سینما و تلویزیون، هنرهای صحنه ای و تزیین کتاب نیز اثرهای هنر کاغذبری دیده می‌شود.

کاغذ بری چین در جهان شهرت دارد. هر سال بسیاری از علاقمندان کاغذ بری از آمریکا، رومانی، کانادا، استرالیا و سنگاپور برای یادگیری فن بریدن کاغذ به چین می‌آیند؛ درواقع کاغذبری به پل تبادل هنر چین و کشورهای خارجی تبدیل شده است.

کاغذ بری معمولا مملو از شادی است و اکثر آن ها، آرزوهای زیبای مردم نسبت به زندگی را نشان می‌دهد و مورد پسند مردم است. من این حس را زمانی کاملا درک کردم که به دعوت رادیو بین المللی چین، به دفتر خدمات امور خارجی ها در پکن دعوت شدیم و در آن جا با یکی از هنرمندان چینی در هنر کاغذبری آشنا شدیم! در آن مرکز ما علاوه بر این که از نمایشگاه آثار بسیار زیبا و خلاقانه این هنرمند در زمینه ی کاغذ و تا، کاغذ بری و تزیین میوه و سبزیجات، دیدن کردیم، این شانس را هم داشتیم که روش ساخت فانوس کاغذی بسیار زیبا را هم بیاموزیم. هنگام آموزش شادی کودکانه را به خوبی می توانستید در چهره ی مهمانان که همگی بزرگسال بودند ببینید. ... استاد این هنر، با آرامش و بسیار صبورانه روش برش و چسباندن کاغذی را که به همراه چسب و قیچی از پیش آماده شده بود به ما آموزش می داد. مهمان ها نیز مشتاقانه مشغول برش بودند و هر کدام که با مشکلی رو به رو می شدند از جا بر می خاستند و اشکال خود را سوال می کردند. استاد هم مهربانانه دست آن ها را می گرفت و روش تا زدن و برش را آموزش می داد. درست مانند هنگامی که در کودکستان یا مدارس ابتدایی کودکان با هیجان تمام تلاش می کنند که هر چه زودتر آن چه را که آموزگار آموزش می دهد بیاموزند و از هم کلاسی های خود پیشی گرفته و در ساخت کاردستی نفر اول شوند. فضا، فضایی بسیار دوست داشتنی بود. آن روز در آن ساعت کودک درون همه ی ما فعال شده بود، همگی تلاش می کردیم فانوس زیبایی را که به ما آموخته بودند هر چه سریع تر آماده کنیم.

وسایل اساسی بریدن کاغذ، قیچی و قلم حکاکی بزرگ و کوچک است. قیچی برای بریدن چارچوب و نقش ساده مورد استفاده قرار می‌گیرد. قلم حکاکی بزرگ برای حکاکی بخش های ضخیم و قلم کوچک برای حکاکی نقش کوچک و باریک استفاده می‌شود. درحال حاضر کاغذهای بریده شده به غیر آنکه به طور مستقیم روی پنجره چسبانده می‌شود، نمونه نقش روی کفش، بالش، دستمال، پیش بند و ظروف چینی است. بعضی‌ها برروی جلد کتاب و صفحه مصور مورد استفاده قرار می‌گیرد و بعضی دیگر هدیه ای مطلوب برای دوستان است.

از فواید این هنر چینی باید به این نکات اشاره کرد که هنر کاغذبری، سبب هماهنگی بین چشم و دست و مهارت در کارهای فکری می شود که نیاز به انجام ترتیب و توالی خاص دارد، مهارت در دقت، افزایش شکیبایی و صبر، افزایش مهارت های خاص جسمانی، افزایش نتیجه گیری‌های منطقی و ریاضی و نکاتی دیگر از جمله فواید کار با تکه ای کاغذ و قیچی است!

گفته می شود که کاغذ را یک کشاورز چینی به نام "تسایی لون" در سال 105 میلادی اختراع کرد و چند سال پس از آن، تولید کاغذ افزایش یافت و در اختیار مردم قرار گرفت. از این زمان بود که هنر کاغذ و تا، در چین شروع شد. تا مدت های طولانی اسرار تولید کاغذ و هنر کاغذ و تا میان چینی ها حفظ شد تا این که بعدها کشورهای کره و ژاپن هم آن را آموختند و کشور ژاپن این هنر را تکمیل تر کرد و به نحوی جزیی از زندگی مردم شد. می شود گفت این هنر یکی از کاردستی های محبوب ژاپنی هاست که امروزه هم در سراسر جهان طرفداران بی شماری دارد. هدف این هنر آفریدن طرح های جالب از کاغذ با کمک تاهای هندسی است. این هنر در کشور ژاپن به نام "اریگامی" شناخته شده است. "اری" در زبان ژاپنی به معنی اندیشه تا زدن و "گامی" به معنی کاغذ است که ترکیب آن کلمه ی اریگامی را تشکیل می دهد و معنای لغوی این واژه در زبان ژاپنی "تا کردن کاغذ" است و تمام مدل های کاغذ و تا را در بردارد، حتی آن هایی که ژاپنی نیستند. اریگامی فقط از تعداد کمی از تاهای گوناگون استفاده می کند، ولی همین تاها می توانند به روش های گوناگونی ترکیب شوند تا طرح های متفاوتی ایجاد کنند.

به طور کلی، این طرح ها با یک برگ کاغذ مربع شکل آغاز می‌شود، که هر روی آن ممکن است به رنگ متفاوتی باشد و بدون بریدن کاغذ ادامه ‌یابد.

البته بر خلاف باور عمومی، اریگامی‌های باستانی ژاپن، کمتر سخت گیری روی این قرارداد داشته و گاهی از بریدن کاغذ در هنگام آفریدن طرح (کیریگامی) و یا شروع کردن با کاغذهای مستطیل، دایره، و دیگر کاغذهای غیرمربع استفاده می‌شده است.

بنابراین اریگامی، هنر و اندیشه ی تا زدن کاغذ برای خلق شکل های مختلف است. این شکل ها تعداد زیادی از حیوانات، پرندگان، ماهی ها، وسایل بازی، وسایل دکوری، شکل های هندسی، و شکل هایی در زمینه ی گرافیک، معماری، صنعت و ... را شامل می شود.

سال ها بعد هم کشورهای اروپایی این هنر را آموختند و آن را با هنر مدرن آمیختند.

این روزها که به ایام عید بهار نزدیک می شویم، در جای جای شهر پکن، آثاری از این هنر را به خوبی می توانیم ببینیم. چرا که درایام عید بهار چین، سنت چسباندن کاغذهای رنگی بریده شده در مناطق گسترده این کشور رواج دارد. مردم این کاغذها را روی در و دیوار و پنجره های خانه می چسبانند و محیطی شاد و فرخنده برای عید به وجود می آورند.

این روزها وارد هر فروشگاهی که می شویم، حجم زیادی از این هنر را به شکل های متنوع می بینیم که اغلب به رنگ های شاد قرمز و طلایی آماده شده است.

بسته های کادو، پاکت های ویژه برای قرار دادن پول، برش هایی از شکل مار که نماد این سال است. برش هایی زیبا از کاغذهایی که به شکل تابلو ساخته شده و بر روی آن اشعاری زیبا به صورت خوشنویسی حک شده است. اشعاری که اشاره به زیبایی های طبیعت، شکوفا شدن گل ها و درختان در فصل بهار دارد.

بله، تا چند روز دیگر کودکان چینی شاد و خندان بسیاری را خواهیم دید که پاکت های تزیین شده سرخ رنگ به دست از دید و بازدید اقوام خود باز می گردند!