نوای موسیقی

موسیقی در چین باستان به ندرت هنری مستقل بود و همواره با تشریفات دینی و نمایشی همراهی داشته است .بر اساس روایات چینی موسیقی نیز مانند چیزهای دیگر از ابتکارات (( فویشی )) خان افسانه ای است . در زندگی چینی ها، از همان نخست رقص و موسیقی همراه با آیین های مختلف ( به منظور باروری زمین – پیروزی در جنگ – پیشگیری بیماری و سایر بحران ها ) نقش اساسی و مهمی‌را ایفا کرده است . به طوری که اکثر فرمانروایان چینی این نوع فعالیت ها را برای هماهنگ ساختن کشور خویش ضروری می‌دانستند. در قرن هشتم پیش از میلاد معابدی وجود داشت که به همین منظور ساخته شده بود . در چین 5000 سال قبل "فو هی" امپراتور چین موسیقی چینی را تدوین کرد . تنوع فرهنگ موسیقی چین طی تاریخ طولانی اش تاثیر عظیمی‌بر مناطق اطرافش نهاده – به خصوص در سنت موسیقایی آسیای شرقی نقش مهمی‌را ایفا کرده است . به طوری که امروزه تاثیر فرهنگ موسیقی چین ( ملت هان ) را می‌توان در کشورهای خاور دور مشاهده کرد .از دیرباز سه نوع موسیقی در چین وجود داشته است :

1- موسیقی مردمی‌– که مخصوص جشن ها و مراسم مردمی‌بوده است .

2- موسیقی درباری – که به امپراتوران اختصاص داشته است .

3- موسیقی مذهبی – که برای تشریفات و مراسم مذهبی به کار برده می‌شده است .

1- موسیقی مردمی‌: این موسیقی با رقص و شعر همراه بوده و بصورت سوال و جواب بین دختران و پسران اجرا می‌شده است . و این نوع موسیقی را که توسط دو جنس مخالف خوانده می‌شده موسیقی " دوقطبی " چین می‌نامیده اند . این موسیقی به شیوه مبارزه طلبی بین دختران و پسران انجام می‌گردید و دارای 16 بیت بود که 8 بیت آن توسط پسران خوانده می‌شد و دختران با خواندن 8 بیت دیگر به آن پاسخ می‌دادند . این نوع موسیقی بیانگر اعتقاد چینی ها به دوقطبی بودن جهان ( یانگ yang – و- یین yin ) است که بین طبیعت و انسان هماهنگی ایجاد می‌کند. موسیقی مردمی‌چین در طول زمان دستخوش تغییراتی شده است . به طوری که اکنون غیر ممکن است که متن اصلی آن ها را قبل از به وجود آمدن دستگاه های ضبط صوت پیدا کرد . موسیقی سنتی سازی چین – به علت داشتن خصوصیت بداهه نوازی – هیچ گاه به صورت اولیه باقی نماند – با گذشت زمان به سبک های جدیدی گسترش یافت و همیشه در تغییرات و دگرگونی دایمی‌خود تازه و نو باقی ماند . اساس و پایه نغمه های چینی – گام پنج پرده ای است که از گذشته های بسیار دور به موسیقی چین حاکم بوده است .

2- موسیقی درباری : موسیقی در دربار امپراطورهای چینی از اهمیت خاصی برخوردار بود به طوری که قواعد موسیقی توسط پادشاهان تعیین می شد . چنان که در موسیقی، هر پادشاهی در حد خود سهم به سزایی داشت . به این خاطر چین از نظر تاریخ موسیقی قدیمی ترین کشور به شمار می‌رود . انتخاب مقام های درست و اصولی موسیقی – برای دودمان های سلاطین چینی – با اهمیت تلقی می‌شد .

3- موسیقی مذهبی : که مخصوص تشریفات و مراسم بود و بر اساس الگویی که در مراسم مذهبی چین وجود داشت – منطبق بود .

در نوشته های کنفوسیوس باید از فصلی به نام یادواره های موسیقی و نیز کتب یوه چی ( Yuehchi ) و آی چینگ ( Iching ) یا کتاب تغییرات نام برد که برای نخستین بار در آن ها – موسیقی بر اساس عناصر آسمانی بنا شده است . در کتاب یادواره موسیقی – تعادل بین زمین و آسمان را در موسیقی دانسته است . در این دوران است که اساس تئوری موسیقی چین شکل می‌گیرد .

چینی ها در موسیقی از علامت هایی استفاده می‌کردند که به آن ها جمله طویل گفته می‌شد . این نوشته ها توسط هندی ها خلاصه و ساده تر شد و برای هر عبارت علامتی ثابت به کار برده شد .

از روزگاران بسیار کهن از طریق جاده ابریشم بین ایران و چین ارتباط فرهنگی نزدیکی وجود داشته است . بزرگترین کانون فرهنگی نزاد ایرانی در آن دوره در مشرق ایران قرار داشت و کوچا ( در ترکستان ) نام یکی از شهرهای آن بود . مردم این دیار با ایرانیان شمالی سغد و شرقی غورستان بستگی داشتند . در مشرق کوچا به زبان چینی و در مغرب آن به فارسی سخن می‌گفتند . کوچا تاثیر و نفوذ چشمگیری بر موسیقی چین داشت . سال 384 میلادی این سرزمین توسط یکی از امپراتوران چین فتح شد . وی رامشگران آن جا را با خود برد و از این طریق موسیقی ایرانی و سازهای آن به چین راه یافت و درباریان چین به شدت به موسیقی خارجی علاقمند شدند به طوری که امپراتوران بعدی هم به گردآوری گروه رامشگران کوچایی پرداختند از این رو موسیقی آنان تغییر اساسی در موسیقی چین نهاد . سال 581 هفت گروه رامشگران از هفت سرزمین مختلف یعنی کوچا – سمرقند – بخارا – کاشغر – ژاپن – هند و کامبوج در چین هنرنمایی می‌کردند . در آغاز قرن هفتم دو گروه دیگر توسط یکی از امپراتورها به آن ها افزوده شد و شمار آن ها به 9 رسید . به دلیل اجرای موسیقی دربار توسط بیگانگان تا اواخر قرن نهم این نوع موسیقی بربری ( به معنای اجنبی ) نامیده می‌شد .

در سال 714 میلادی مدرسه ای به منظور تربیت خواننده – رقصنده – و سایر سرگرمی‌سازان دربار توسط هوانگ تسونگ تاسیس شد که اهدافش با مدارس قبل متفاوت بود . این مدرسه ارزش زیادی برای ابداع و خلاقیت و سلیقه مردم قایل بود و منحصر به اشکال سنتی نبود و آن قدر گسترش پیدا کرد که متجاوز از 11409 نفر هنرآموز داشت . در دربار تسونگ شش ارکستر به صورت ایستاده و هشت ارکستر به صورت نشسته در کاخ و یک گروه بزرگ متشکل از 1300 نوازنده در فضای باز حضور داشتند و برنامه اجرا می‌کردند . قرن سیزدهم و چهاردهم عصر سلطه مغول ها بر چین بوده است . به این دلیل موسیقی این دوره را "یوان چو" ( موسیقی سلسله مغولان ) نامیدند . موسیقی و تاتر در این دوره رشد زیادی کرد و اولین بار اپرای واقعی چینی به وجود آمد که به دو سبک شمالی و جنوبی تقسیم شد . سرانجام چینی ها بر مغول ها غالب شدند و خاندان مینگ ( 1368 – 1466 ) به حکومت رسید .

گرچه دوران مینگ عصر رشد و باروری اپرا است ولی دوره انحطاط موسیقی مذهبی و درباری به شمار می‌آید . در قرن 16 میلادی با ورود نماینده های اروپایی به این کشور – موسیقی از سلطه پادشاه ها خارج شد و سازهای اروپایی از جمله کلاوسن و ویولون به این کشور راه یافت . در قرن 19 تحولی فعال و مردمی‌که به سنت های کلاسیک شمالی شبیه بود ایجاد شد . این تحول اپراهایی (چینگ هسی ) به وجود آورد که معروف به " نمایشنامه های پایتخت " بود و امروزه معروف ترین اپراهای قبل از جمهوری خلق چین به شمار می‌رود . در قرن نوزدهم رواج موسیقی غربی در این کشور موجب شد که روشنفکران به نواقص موسیقی سلطنتی چین آگاه شوند و به ارزش های علمی‌موسیقی غربی پی ببرند و با بکارگیری آن به تکمیل موسیقی خود بپردازند . از آن زمان در موسیقی چین سه مکتب به وجود آمد :

1- مکتب موسیقی علمی‌و بین المللی چین : این مکتب تحت تاثیر موسیقی اروپایی به وجود آمد و توسط دکتر "هیسائویو می"- ( 1884 – 1940 ) میلادی – پایه ریزی شد . وی ریاست کنسرواتوار ملی شانگهای را بر عهده داشت و تحصیلاتش را در کنسرواتوار لایپزیک گذرانده بود .

2- موسیقی ملی چین : این سبک عبارت است از گام های موسیقی چینی با استفاده از سازهای غربی .

3- موسیقی باستانی چین : این مکتب موسیقی متشکل از اصول و قواعد موسیقی چینی با سازهای باستانی چین است که به ایجاد تکنیک جدید در موسیقی ملی پرداخته است .

ابتدایی ترین دسته بندی که در مورد سازهای موسیقی چین وجود دارد دسته بندی " با – این " ( هشت صدایی - Ba – Yin ) است که سازها را بر اساس نوع جنس آنها به هشت دسته : فلزی – سنگی – سفالی –چرمی‌– ابریشمی‌– چوبی – پوست بعضی از میوه جات همچون نارگیل یا کدو و خیزران تقسیم بندی می‌کنند .سازهای سنتی چین بخش ملموس میراث موسیقایی آنها به شمار می‌رود . این سازها دربردارنده نشانه های تاریخی و بیانگر خویشاوندی سازهای کشورهای آسیا و سایر کشورهای جهان هستند .

ابتدایی ترین سازهای چینی که به عصر نوسنگی مربوط می‌شود :

1 – چینگ ( Ching ) که سنگ صداداری است .

2 – هسوان ( Hsuan ) فلوتی کروی است .

سازهای عصر فلز :

1 – کو ( Ku ) نوعی طبل می‌باشد .

2 – چونگ ( Chung ) نوعی زنگ است .

سازهای قرن یازدهم تا سوم قبل از میلاد :

1 – پین چینگ ( Pin ching ) سنگ صداداری است متشکل از 14 تا 24 آویزه یا صفحه های نازک سنگی به شکل L که از ضلع بالایی آن یک قاب چهار گوش آویزان می‌شود .

2 – پین چونگ ( Pin chung ) ساز زنگ صداست که به اندازه پین چینگ دارای زنگ می‌باشد .

3 – ارگ زبانه ای ( سازدهنی ) این ساز دارای منبع هوایی است که به نی بامبو ( هفده عدد ) متصل می‌شود . نوازنده توسط لوله ای که روی محفظه هوایی نصب گردیده است به درون آن می‌دمد و آن را به صدا درمی‌آورد . قدمت این ساز به 110 سال قبل از میلاد می‌رسد .

4 – پای هسیائو ( Pai – Hsiao ) سازدهنی و از خانواده ارگ دهنی می‌باشد .

5 – زیتر ( Zither ) متشکل از پنج تا هفت سیم بوده است و نوع دیگر آن سه ( Se ) می‌باشد که سابقا دارای 26 سیم بوده ولی به مرور به سیزده سیم تبدیل گردیده است .

به جز این سازها باید از سازهای سنگی ( صداسنگ ) و زنگی و طبلهای مختلف نام برد .

بیان – زونگ ( سنجهای زنگ دار ) – کین ( مربوط به دانش آموزان دوران باستان ) و دییزی ( Dizi فلوت خیزرانی ) از سازهای دیگر چین باستان هستند .

واما در این جا اشاره ای به سازهای قرن سوم قبل از میلاد تا قرن هفتم میلادی می شود.

از سازهای این دوره باید از : سازهای ضربی ( طبل بزرگ – زنگ بزرگ – گانگ – سنج – مثلث – قاشقک – زنگ کوچک – سنج مثلث و طبل های ایرانی ) نام برد .

سازهای قرن هفتم تا سیزدهم میلادی، شامل صد و بیست زیتر " چه این " و صد و بیست زیتر " سه " دویست شنگ ( Sheng ) نوعی سازدهنی – ابوا - سنج – طبل – زنگ و ساز دهنی ( ارگ لب دم ) می‌باشد .

پی پا ( Pi-Pa ) عود دسته داری است که متعلق به آسیای مرکزی است و از زمان هان ( Han ) وارد چین شده است . به جز این سازها باید از آوای انسان ها نام برد که بسیار مورد استفاده قرار می‌گرفته است . برای همراهی با صدای انسان از فلوتی ( چینی ) به نام تی ( Ti ) استفاده می‌شده است .

با سپاس از تلاش محسن دراهکی