ماجراهای دریانوردی

"عصر کاوش" به برهه ای از تاریخ اشاره می کند که از قرن 15 آغاز و تا قرن 17 ادامه داشته است.

در طول این عصر، ماجراجویان اروپایی از راه اقیانوس ها، مسیرهای دریانوردی و شرکای تجاری جدید کشف می کردند. ماجراجویان اروپایی در این دوره سی صد ساله، علاوه بر دسترسی به قاره های دنیا و آشنایی با مسیرهای دریایی و شرکای تجاری جدید، همچنین با استعمارگری، ثروتی عظیم برای خود

می انباشتند. درست از همین دوره تاریخی بود که اروپا به رونق رسید و به تدریج جای آسیا را گرفت و به مرکز دنیا تبدیل شد. می توان گفت عصر کاوش زمان آغاز رونق اروپاست. شاید به همین دلیل است که در زمینه تاریخ شناسی غربی، این دوره به عنوان نقطه عطفی شناخته می شود که اروپایی ها بسیار به صحبت درباره آن علاقه مندند و به آن می بالند.

با وجود این عصر تاریخی، اروپایی ها خود را کسانی می دانند که دنیا را کشف کرده اند. اما علاوه بر منطق "مرکزیت اروپا" که در این نظریه منعکس می شود، درستی این نظریه هم مورد تردید قرار دارد، چرا که پیش از اروپایی ها، ملت های دیگر سفر های دریایی بسیار بین قاره ها انجام داده بودند.

به طور مثال، فنیقی ها در حدود 600 سال پیش از میلاد در طول ساحل شرقی قاره آفریقا به سمت جنوب قاره سفر کرده و وارد اقیانوس آتلانتیک شده بودند. اسکاندیناوی ها نیز دسترسی به جزایر گرینلند و ایسلند و حتی ساحل شرقی کانادا را یافته بودند. عرب ها نیز در ابتدای قرن 15 در طول ساحل شرقی آفریقا به سمت جنوب دریانوردی کرده و به موزامبیک رسیده بودند.

مسیرهای دریانوردی کلمبوس که قاره آمریکا را کشف کرد

مسیر دریانوردی ماژلان

اما از جمله پیشتازان این روند ماجرای دریانوردی، نام یک چینی نیز رقم خورده است که پیش از دوره تاریخی منسوب به "عصر کاوش" در راس بیش از 200 فروند کشتی و 27 هزار خدمه و سرباز، هفت بار از راه دریا به نقاط مختلف جهان سفر کرده بود. این شخص "جنگ هه" نام داشت.

نقاشی رنگ روغن "کشف قاره آمریکا"

"جنگ هه" براساس دستور پادشاه "چنگ زو" از سلسله "مینگ" ناوگانی شامل 200 فروند کشتی و 27 هزار نفر تشکیل داد و در طول 28 سال، از سال 1405، هفت مرتبه در راس این ناوگان از غرب اقیانوس آرام حرکت کرده و از راه اقیانوس هند، خود را به بیش از 30 کشور آسیای جنوبی، شبه جزیره هند، خلیج فارس، شبه جزیره عربستان، مصر و آفریقای شرقی رساند.

"جنگ هه" که مسلمان بود، حتی در آخرین مسافرت دریایی اش، خود را به مکه رسانده و آرزویی را که سال ها در سر داشت برآورده ساخت. در مقایسه با پیشتازان "عصر کاوش" مانند "کریستوفر کلمبوس" (که قاره آمریکا را کشف کرد) "واسکو دو گاما" (نخستین اروپایی که به هند رسید) و "فرناندو ماژلان" که از پیشتازان سفر به دور جهان شناخته می شود، "جنگ هه" ده ها سال زودتر چنین ماجراجویی مشابه را به پایان رسانده بود.

نقاشی "جنگ هه"

ناوگان "جنگ هه" بزرگ تر از دیگر ماجراجویان هم بود. همان طور که اشاره شد، او هفت بار وارد آب های دریا شده بود که از میان این هفت سفر، چهار مورد با تعداد ناوگان و خدمه در یادداشت های تاریخی منعکس شده است. براساس این یادداشت ها، 200 کشتی ناوگان "جنگ هه" به سه بخش فرماندهی، جنگی و تشریفاتی تقسیم می شد. تقسیم بندی 27 هزار سرنشین این ناوگان مفصل تر و پیچیده تر بود. 27 هزار سرنشین این ناوگان به واحدهای فرماندهی، دیپلماتیک، تجاری، جنگی، دریانوردی، تعمیر و نگه داری کشتی، پیش بینی هوا، مترجمی، امور مالی، پزشکی، یادداشت نویسی سفر و غیره تقسیم می شدند. این در حالی است که ناوگان واسکو دوگاما، کریستوفر کلمبوس و فرناندو ماژلان فقط دو تا سه کشتی و 90 تا 260 نفر خدمه داشت.

مسیرهای دریانوردی "جنگ هه"

البته مخارج برای پشتیبانی از این سفرهای بی نظیر نیز بسیار عظیم بود.

"هوان ژن یو" باستان شناس معروف چینی در این باره مخارج کل سفرهای دریایی "جنگ هه" را 230 تن نقره برآورد کرده است. این مبلغ، معادل سه برابر مخارج سالانه از ذخیره مالی کشور در آن زمان بود.

حال سوال اینجاست، با این که چین زودهنگام تر از اروپایی ها به دریانوردی دور جهان پرداخته و هم ناوگان بزرگ تر از همتایان اروپایی خود داشت، چرا ماجراجویی دریایی چین پس از 28 سال قطع شد، اما اروپایی ها توانستند برای سه قرن، این روند را ادامه دهند؟!

کشتی شبیه سازی شده از کشتی "جنگ هه"

پاسخ در اختلاف اهداف آن ها از ماجراجویی دریایی است. نخست به علل آغاز عصر کاوش اروپا نگاه بیندازیم. البته در حال حاضر نظریه ای واحد در این باره شکل نگرفته است. اما متعادل ترین نظریه این است که اروپایی ها به منظور رهایی از کنترل انحصاری تاجران عرب و ونیزی بر تجارت با شرق، به فکر کشف مسیرهای دریانوردی جدید افتادند.

پس از گذشت عصر تاریک و طولانی (قرون وسطی) در اروپا و با آغاز روند رنسانس، اروپایی ها با یک فرصت بی نظیر برای به رونق رسیدن رو به رو شدند. ابریشم و کالاهای چینی و همچنین ادویه ی هند همیشه از محبوب ترین کالاهای لوکس اروپایی ها بود. اما در آن زمان، مسلمانان بر شهر قسطنطنیه غلبه داشته و آن را به تصرف خود در آورده و امپراتوری عثمانی مسیر تجارت بین شرق و غرب را تحت کنترل خود قرار داده بودند. با توجه به رویارویی دینی بین اروپا و امپراتوری عثمانی، اروپایی ها نمی خواستند عرب ها گریبانگیرشان باشند. از سوی دیگر، مسیر قدیمی تجارت دریایی نیز تحت کنترل انحصاری تاجران ونیز و جینوا بود. از این رو، پرتقال و اسپانیا برای ادامه تجارت با شرق، مجبور بودند تا مسیرهای دریانوردی جدید کشف کنند. مهم تر این که چون اروپایی های محروم در آن زمان کالاهای مناسب برای معامله با شرقی ها که مورد علاقه چینی ها و هندی ها بود، نداشتند، مجبور شدند تا معادن طلا و نقره را در آن سوی اقیانوس بیابند. به طور کلی، اروپایی ها برای استعماگری و کشف ثروت جدید، عصر کاوش را آغاز کردند. این جذابیت ثروت بود که باعث شد انگیزه اروپایی ها برای کاوش جهان، برای صدها سال ادامه یابد.

ناوگان "جنگ هه" (تصویری از سریال "دریانوردی جنگ هه")

و اما اگر به داستان "جنگ هه" نگاه کنیم می بینیم که او با دستور نمایش قدرت و صداقت سلسله مینگ برای صلح با پادشاه "جو دی" گام به دریا برداشته بود. به همین دلیل، او که با صدها کشتی و هزاران سرباز در این مسیر پا به بیش از سی کشور گذاشته بود، همیشه از درگیری با محلی ها پرهیز می کرد. ناوگان "جنگ هه" همیشه پر بود از ابریشم و لوازم چینی که بسیار مورد علاقه جهانیان بود. در هر سفر او صدها فرستاده به همراه خانواده هایشان از کشورها، با همراه داشتن هدایا برای پادشاه سلسله "مینگ" سوار بر کشتی می شدند و پس از مدتی اقامت در چین، دوباره در سفر بعدی "جنگ هه" با هدایایی که پادشاه سلسله "مینگ" باز پس می داد، سوار کشتی "جنگ هه" شده و به وطن خود بازمی گشتند.

همان طور که اشاره شد، هنگامی که "جنگ هه" با صدها کشتی و هزاران سرباز وارد آب های اقیانوس می شد می توانست با ارتش عظیم خود بسیاری از کشورهای کوچک در مسیر را نابود کند. اما او به هر مکانی که می رسید، با تشریفات دیپلماتیک یکنواخت با محلی ها معاشرت می کرد و ارتش همراه او نیز تنها برای دفاع از امنیت همراهش بود. او در طول هفت سفر دریایی خود تنها یک بار با محلی ها درگیر شد که این درگیری هم به منظور دفاع از خود، اتفاق افتاد.

مقایسه کشتی "بائو چوان" جنگ هه و کشتی "سنتا ماریا" کلمبوس

در واقع تجاوز به حق دیگران از ویژگی های ملت چین نیست. از آن جا که اساس شکل گیری جامعه چینی بر فرهنگ کشاورزی سنتی استوار است، به همین سبب آن ها علاقه ای به زمین های غیر قابل کشت ندارند.

در طول تاریخ، چینی ها بارها به این اندیشیده اند که چگونه در مقابل تجاوز ملت های کوچ نشین در شمال کشور از خود دفاع کنند. دیوار بزرگ سندی بر این نظریه است. این دیوار 6000 کیلومتری که از شرق چین آغاز شده و تا شمال غرب کشور ادامه می یابد، در طول مسیری طبیعی بین زمین قابل کشت و چمنزار ملت های کوچ نشین ساخته شده است. به علاوه، چین به شکل جزیره نیست و به این علت به اهمیت راهبردی دریا پی نبرده بود. به همین دلیل، با وجود آن همه ثروت و قدرت و تکنولوژی پیشرفته در سلسله مینگ، هیچ گاه به سلطه گری و استعمارگری نیندیشیده است. در واقع، چینی ها که تمدن و ثروت خود را برتر از ملت های اطراف خود می دانستند، تجاوز به اطراف به منظور کسب ثروت را ضروری نمی دانستند.

با این اوصاف سلسله مینگ هیچ گاه به ماجراجویی دریانوردی برای کسب سود نیندیشید و همین سبب شد تا سفرهای پرخرج دریایی به زودی توان مالی این سلسله را سست کرده و آن ها را مجبور به قطع دریانوردی پس از 28 سال کند. اما اروپایی ها که ده ها سال پس از "جنگ هه" فرایند کاوش دریایی را ادامه دادند، توانستند انگیزه آن را برای صدها سال حفظ کنند، چراکه این کاوش ها برای آن ها ثروت به همراه آورد. حقیقت هم همین بود. طلا و نقره قاره آمریکا به زودی اروپا را ثروتمند ساخته و با انباشتن همین ثروت لازم، نظام کاپیتالیسم نیز به سرعت در این قاره تکمیل شد.

اما این را نیز نباید فراموش کرد که ثروت و رونق اروپا، مواردی همچون کشتار جمعی، خونریزی، جنگ، استعمارگری، برده برداری، بیماری فراگیر و بسیاری دیگر را نیز به همراه داشت.

اختلاف انگیزه در دریانوردی، نتایجی متفاوت داشت.

اکنون در کشور اندونزی معبد یادبود "جنگ هه" ساخته شده است، چرا که او بارها در طول سفرش در این کشور لنگر می انداخت. بسیاری از مردم صدها سال است که به این معبد رفته و ادای احترام می کنند.

این در حالیست که مردم در کشورهایی مانند آمریکا، تنها در یک روز به نام "روز شکرگزاری"

(thanks giving day) از بومیان سرخ پوست قاره آمریکا که با اعتماد و گرمای کامل از اروپایی های تازه از راه رسیده پذیرایی می کردند تشکر می کنند. این تشکر دیر هنگام درحالی انجام می گیرد که گروه بزرگی از سرخ پوستان به دست همان مهمانان کشتار جمعی می شدند.

نقاشی رنگ روغن از ناوگان "جنگ هه"

نقاشی رنگ روغن از ناوگان "جنگ هه