«جان هن» منجم سرشناس چین باستان

«جان هن» (张衡 Zhang Heng) در دوران سلسلۀ «هان شرقی» (25-200م) در شهرستان «نان یان» استان «هه نان» واقع در مرکز چین به دنیا آمد.

وی از کودکی بسیار علاقه مند به تحصیل بود و در هنر خوشنویسی مهارت داشت.

هنگامی که 17 سال بیشتر نداشت به «چان آن» رفت و در آنجا از آثار تاریخی بازدید کرده و رسوم مردم و اقتصاد جامعه را مورد بررسی قرارداد.

بعدها «جان هن» جوان، توانایی خاصی در گاه شناسی(علم نجوم) به دست آورده و در این زمینه به چندین منصب دست یافت.

او در شهر«لوئویان» پایتخت وقت، به مقام «تای شی لین» (مقام بالارتبه در امور مربوط به نجوم، طالع بینی و تقویم) رسید و سپس مقام های «شی جون» (مشاور امپراتور) و صدر اعظم شاه منطقه «هه جیان» را که از منصب های آن دوران بود در اختیار گرفت.

«جان هن» در جوانی به علوم طبیعی، مخصوصا ستاره شناسی بسیار علاقه داشت.

اما به مقام و منصب و مسائل مادی توجهی نشان نمی داد. به همین دلیل بارها از مقام هایی که داشت استعفا داد.

وی در طول مدت سه سال، فلسفه، ریاضی و ستاره شناسی آموخت و در این زمینه دانش بسیاری گردآوری کرده و پس از آن نوشتن کتاب را آغاز کرد.

در سلسلۀ «هان شرقی» 2000 سال پیش، تئوری های بسیاری در زمینۀ کیهان شناسی وجود داشت.

«جان هن»، نمایندۀ تئوری «هون تیان» بود. وی معتقد بود که کیهان شبیه یک تخم مرغ است و زمین حکم زردۀ آن را دارد. طبق اعتقاد او آسمان بزرگ و زمین کوچک است و آنها به طور جداگانه در فضا و آب قرار گرفته اند. این تئوری در آن دوران یک تئوری پیشرفته محسوب می شد.

وی دربارۀ منابع، و تغییر آسمان و زمین اندیشۀ دیالکتیکی داشت. این منجم سرشناس معتقد بود که پیش از جدا شدن آسمان و زمین، آشفتگی و بی نظمی بسیار بوده و پس از جدا شدن، اشیای سبک به آسمان پرواز کرده و اشیای سنگین در زمین باقی ماندند. آسمان و زمین بر یکدیگر تاثیر گذاشته و به تدریج اشیاء شکل گرفتند.

«جان هن» نه تنها در زمینۀ پژوهش های تئوریکی فعال بود بلکه به تحقیقات عملی نیز توجه داشت.

وی دستگاه تعیین مدار و موقعیت ستارگان و دستگاه زلزله سنجی را نیز طراحی کرد. دستگاه زلزله سنجی وی نخستین دستگاه به عنوان سنجش زلزله در جهان محسوب می شود. سال 138 میلادی، وی با استفاده از این دستگاه به طور موفقیت آمیزی زلزلۀ استان «شان سی» را به ثبت رساند.

دستگاه تعیین مدار و موقعیت ستارگان وی شبیه کرۀ جغرافیای کنونی است. وی با سیستم چرخ دنده «هون سیان» (混像仪 HunXiang) چیزی شبیه کرۀ جغرافیایی کنونی را به ساعت آبی تبدیل کرد و با ریختن آب در آن، ساعت آبی «هون سیان» را به حرکت منظم درآورد.

بر این اساس یک دور چرخش، به معنای گذارن یک روز بود.

در اتاق کار «هون سیان» موقعیت ستارگان مشخص بود.

بر اساس آمار ثبت شده، تعداد ستارگانی که «جان هن» توانست در منطقۀ مرکزی چین رویت کند، حدود 2500 ستاره بوده است. او در مورد ماه گرفتگی نیز، اطلاعاتی داشت.

«جان هن» معتقد بود که خورشید در صبح، عصر و ظهر در مداری یکسان قرار دارد، و در هنگام صبح و عصرها بزرگ تر و ظهرها کوچک تر به نظر می رسد و این به واسطۀ واکنش نور است. در صبح و عصر محیط تاریک به نظر می رسد و اگر از مکانی روشن به خورشید نگریسته شود بزرگتر دیده می شود. به هنگام ظهر، آسمان و زمین به یک اندازه روشن است و خورشید کوچک تر دیده می شود. این تصویر شبیه آتش است که شب ها بزرگ و روزها کوچکتر به نظر می رسد.

اگرچه توضیحات این منجم کامل نیست، اما مستدل است.

«جان هن» نه تنها ستاره شناس، بلکه ادیبی معروف در دوران سلسلۀ «هان» شرقی بود. وی در زمینۀ نقاشی نیز نسبتا برجسته بود و یکی از شش نقاش وقت به حساب می آمد.

طبق یادداشت های تاریخی چین، «جان هن» 32 مقالۀ علمی، فلسفی و ادبی به رشتۀ تحریر در آورده است.