چنگیز خان

چنگیز خان که در قرن 13 میلادی امپراطوری مغول را بنیان گذاشت، یکی از شخصیت های معروف تاریخ چین محسوب می شود. او در دوران حیات خود، جهان را متحول کرد؛ شکل گیری و اتحاد ملت مغول را محقق نمود و برگ مهمی در تاریخ چین نگاشت. مائو تسه دون بنیانگذار جمهوری خلق چین در شعری، چنگیز خان را غرور جهان خواند.

نام واقعی چنگیز خان «تِموچین» بود. او در سال 1162 میلادی در یک خانوادۀ اشرافی مغول متولد شد. در قرن 12 میلادی دشت ها و مراتع مغول به چنگ قبیله های متجاوز افتاده بود. «تموچین» در کودکی پدرش را از دست داد و هم قبیله ای هایشان یکی پس از دیگری آنها را ترک کردند. در این شرایط تموچین 10 ساله و برداران و مادرش زندگی را به سختی می گذراندند. او مدتی اسیر دشمن شد، ولی پس از فرار به قوی ترین قبیلۀ وقت مغولستان پیوست. در دوره ای همسر او نیز به دست دشمنان گرفتار شد. ولی او به تدریج دشمنانش را شکست و همسرش را نجات داد.

در گذر روزگار سخت، تموچین به فردی با درایت و با افکار و عزمی راسخ تبدیل شد. او در 27 سالگی قبیلۀ مستقلی تشکیل داد و خود را «خان» یعنی رئیس آن نامید. تموچین ظرف حدود ده سال ارتشی سخت منضبط و قوی نبرد ایجاد کرد و پس از غلبه بر دیگر قبیله های مغولستان به بزرگ ترین حاکم سرزمین های تحت سلطه اش تبدیل شد. در سال 1206 گردهمایی پرشکوهی در دشت های مغولستان برگزار و خود را «خان بزرگ» نامید. به این ترتیب سرزمین تحت سلطه اش «مغولستان بزرگ» و خودش «چنگیز خان» نامیده شد.

پیش از این، قبیلۀ مغول تنها یکی از قبیله های این سرزمین بود. ولی پس از یکپارچگی سرزمینی و ملی،همۀ قبیله ها از نام مشترک «مغول» استفاده کردند. مرزهای امپراطوری مغولستان بسیار وسیع بود و دو قارۀ آسیا و اروپا را در بر می گرفت. چنگیز خان پس از تأسیس امپراطوری، ساختار قبیله ای را متحول کرد. نظام متمرکز حقوق و خط و زبان معیار مغولی را خلق کرد. در آن زمان در سرزمین چین علاوه بر حکومت ملت هان، چند حکومت اقلیتی دیگر مانند «لیائو»، «شای غربی» و «جین» وجود داشتند. چنگیز خان برای توسعۀ نیروی خود و به دست آوردن دارایی های بیشتر به حکومت های دیگر حمله کرد. ارتش مغول همیشه پیروز می شد و سرزمین این کشور پیوسته در حال گسترش بود.

در سال 1219 چنگیزخان با حمله به امپراطوری نیرومند وقتِ خوارزم در آسیای مرکزی، لشگرکشی به غرب را آغاز کرد. ارتش مغول در حملات خود بی رحم و ظالم بود. آنها به هر جا که می رسیدند، همۀ مردم را می کشتند و شهرها را ویران می کردند. به همین دلیل تا مدت ها پیشرفت در بسیاری از مناطق آسیا و شرق اروپا متوقف شد.

اما به دنبال پیروزی نظامی چنگیز خان مرزهایی که پیش از آن از اقیانوس آرام تا دریای خزر وجود داشت، به زور بر چیده و تبادلات اقتصادی و فرهنگی شرق و غرب از فرصت توسعۀ بی سابقه ای در تاریخ برخوردار شد. ارتش مغول در جریان لشگرکشی جاده ها و پل های زیادی احداث کرد و شرایط مواصلاتی شرق و غرب را بهبود بخشید. برای ارسال اطلاعات و انتقال کالاها نظام ایستگاه ها که در چین استفاده می شد، در غرب نیز مورد استفاده قرار گرفت. بر پایۀ اسناد تاریخی، در آن زمان رفت و آمد بین ایران و آسیای مرکزی بدون هیچ مانعی اجرا می شد.

دارو، منسوجات، تقویم و ستاره شناسی و علوم و فناوری غربی به چین راه یافت و از سوی دیگر بسیاری از اختراعات چین نیز به غرب منتقل شد. پای بسیاری از خارجیان به چین باز شد و برخی از اقوام که امروزه جزو اقلیت های ملی چین هستند، در آن زمان به خاک چین مهاجرت کردند. این اقوام و نسل های بعدیشان برای توسعه اقتصادی و فرهنگی چین خدمات مهمی انجام دادند.

در سال 1227 چنگیزخان در جریان یکی از لشگرکشی ها به علت بیماری در 65 سالگی در گذشت. مردم با مرور خدمات و اشتباهات چنگیز خان، از او به عنوان یک سیاستمدار و استاد بزرگ تاکتیک های نظامی یاد می کنند. وی هرگز درس نخواند ولی با درایت و تجربه اندوزی، تاکتیک های مختلف تسخیر کشورهای دیگر را تدوین و امپراطوری مغولستان را اداره کرد. در سال 1229 قوبلای خان، نوۀ چنگیزخان سلسلۀ سون چین را بر انداخت و سلسلۀ یوان، نخستین سلسلۀ اقلیت های چین را در مرکز چین تأسیس کرد.