نگاهی به توافقنامه مبادله سوخت هسته ای

رامین مهمان پرست، سخنگوی وزارت خارجه جمهوری اسلامی ایران روز دوشنبه 17 مه، 27 اردیبهشت در تهران اعلام کرد که این کشور به همراه ترکیه و برزیل در همین روز توافق نامه مبادله سوخت هسته ای راکتور تحقیقاتی تهران را به امضاء رساندند. به موجب این توافق نامه، قرار است ایران در ازای انتقال 1200 کیلوگرم اورانیوم با غنای 3.5 درصد خود به ترکیه، 120 کيلوگرم اورانيوم با خلوص 20 درصد، دریافت کند. حصول این توافقنامه موجب شده است مسئله هسته ای ایران که قبلاً با بن بست مواجه شده بود، با فرصت جدیدی روبرو گردد. دکتر علی اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران گفت، ایران در مسئله مبادله سوخت هسته ای، از خود گذشت نشان داده است و اکنون باید منتظر پاسخ معقول غربی ها باشیم.

صبح روز دوشنبه 17 مه، محمود احمدی نژاد، رئیس جمهوری اسلامی ایران، لولا داسیلوا، رئیس جمهور برزیل و رجب طیب اردوغان، نخست وزیر ترکیه در تهران درباره مسئله مبادله اورانیوم مورد نیاز راکتور تحقیقاتی تهران به تبادل نظر پرداخته و توافقنامه مبادله سوخت هسته ای این کشور را امضا نمودند. طبق اعلامیه مشترکی که این سه کشور پس از مذاکره منتشر کردند، قرار است ایران در ازای انتقال 1200 کیلوگرم اورانیوم با غنای 3.5 درصد خود به ترکیه، 120 کيلوگرم اورانيوم با خلوص 20 درصد، دریافت کند. آژانس بین المللی انرژی اتمی ظرف یک هفته آینده، موضع رسمی ایران درباره این توافق جدید در زمینه غنی سازی اورانیوم را دریافت خواهد کرد. علاوه بر این، ظرف یک ماه پس از حصول توافق نهایی با آمریکا، فرانسه، روسیه و آژانس بین المللی انرژی اتمی، اورانیوم با خلوص پایین ایران به صورت امانت به ترکیه منتقل خواهد شد. یر اساس این توافق نامه، کشورها و سازمان های ذیربط غربی بایستی ظرف مدت یک سال از زمان انتقال اورانیوم به ترکیه، 120 کیلوگرم اورانیوم با خلوص 20 درصدِ مورد نیاز راکتور تحقیقاتی تهران را به ایران تحویل دهند. در صورت عدم اجرای مقررات این توافقنامه، ترکیه طبق درخواست ایران، اورانیوم 3.5 درصدی به امانت گذاشته شدۀ ایران در این کشور را عودت خواهد داد.

ذکر این نکته ضروریست که این اقدام ایران در مقایسه با موضع قبلی این کشور، تغییر بزرگی به حساب می آید. ایران با موافقت مبادله سوخت هسته ای در خاک ترکیه، درست در زمان نزدیک شدن به اعمال تحریم های جدید علیه خود، ضمن پایبندی بر خطوط قرمز خود، موضع نرمش پذیری مبنی بر همکاری فعال با جامعه جهانی از خود نشان داد.

برزیل و ترکیه در حال حاضر از اعضای غیردائم شورای امنیت سازمان ملل هستند. این دو کشور با تحریم های جدید علیه ایران مخالفت کرده و استفاده صلح آمیز از انرژی اتمی را حق ایران می دانند و ظرف چند هفته گذشته همواره به دنبال میانجیگری در این زمینه بودند. سلسو آموريم، وزير امور خارجه برزيل اظهار داشت اين توافق، حق ايران در بهره‌برداری صلح‌آميز از انرژی هسته‌ای و غنی‌سازی به رسميت می‌شناسد. علاوه بر این، اين توافق همچنین نشان داد كه هنوز فرصت ديپلماسی و مذاكره کماکان وجود دارد.

مارتین نسیرکی، سخنگوی دبیر کل سازمان ملل روز دوشنبه 17 مه، امضای موافقت نامه مبادله سوخت هسته ای بین ایران، ترکیه و برزیل را برجسته و قابل تقدیر خواند.

اما از سوی دیگر، کاخ سفید در بیانیه ای کتبی اعلام کرد که این توافقنامه، یک اقدام مثبت تلقی می شود اما تصمیم ایران برای ادامه انجام فعالیت های غنی سازی اورانیوم با غنای 20 درصد در خاک خود با قطعنامه مربوط شورای امنیت سازمان ملل مغایر است. از این رو، آمریکا کماکان نگران مساله هسته ای ایران می باشد. کشورهای دیگر غربی دیگر هنوز نسبت به این توافقنامه واکنشی نشان نداده اند.

تحلیلگران معتقدند که علت اصلی عدم واکنش مثبت کشورهای غربی و در صدر آنها آمریکا، به توافقنامه مذکور این است که صبر و شکیبایی کشورهای غربی در باره مسئله مبادله سوخت هسته ای ایران کم است و عمدۀ تلاش های این کشورها به چگونگی اعمال تحریم های جدید علیه ایران متمرکز است. از این رو، هنوز مشخص نیست که امضای توافقنامه مبادله سوخت هسته ای بین ایران، ترکیه و برزیل تا چه اندازه ای می تواند بحران تحریم علیه ایران را کاهش دهد.