یادداشت|خداحافظی با «رهبر جهان آزاد»

یکجانبه گرایی و رفتار غیرمسئولانه آمریکا به ویژه در دوران بحران ویروس کرونا باعث شده است که قدرت واشنگتن در ایجاد همگرایی بین متحدانش کاهش یافته و در نهایت کاخ سفید را از پایتخت های دیگر دورتر کند.

به گزارش رادیو و تلویزیون مرکزی چین به نقل از خبرگزاری تسنیم، جورج بوش پدر، رئیس جمهور اسبق آمریکا حدود 30 سال پیش و در واکنش به حمله عراق به کویت یک سخنرانی انجام داد و برای زمینه سازی حمله آمریکا به عراق در دهه 90 میلادی از هماهنگی کشورش با حدود 40 کشور سخن گفت. او گفت «ما شبانه روز تلاش می کنیم تا مانع تجاوز عراق شده و تحریم های سازمان ملل را اجرا کنیم. من به گفتگوها با رهبران جهان ادامه می دهم».

روسای جمهور آمریکا از هر دو حزب جمهوریخواه و دموکرات، و به ویژه از جنگ جهانی دوم به بعد، تلاش کرده اند تا کشورشان را به عنوان رهبر جهانی مطرح کنند که در مقاطع مختلف ایفای نقش می کند و به عبارتی آن را «رهبر جهان آزاد» تلقی می کنند. اما چندین سال است که آمریکا به واسطه نظامی گری، یکجانبه گرایی نقش رهبری خود را رو به افول می بیند و خود را وارد جهان «پساآمریکایی» کرده است.

رهبری یا به تعبیری دقیق تر قدرت ائتلاف سازی آمریکا در جهان یکی از مهمترین مولفه های موثری بوده است که در کنار قدرت اقتصادی و نظامی این کشور باعث شده بود واشنگتن به عنوان ابرقدرت یا قدرت مطرح جهانی طی دهه های گذشته در عرصه بین المللی ظهور و بروز داشته باشد. اما یکجانبه گرایی آمریکا که در دوران دونالد ترامپ وارد فاز جدیدی شده، واشنگتن را از جایگاه قبلی خود دورتر کرده است.

ترامپ در مواجهه با موضوعات و توافقنامههای مختلف بین المللی که آمریکا یکطرف آن بوده رویکرد ناسیونالیستی در پیش گرفته و عمدتا از تاکتیک خروج استفاده کرده است. طبیعی است که چنین سیاستی حتی صدای متحدان واشنگتن را نیز در آورده است. بحران کرونا نیز در این زمینه مستثنی نبوده است.

رئیس جمهور آمریکا در 11 مارس سال جاری میلادی در واکنش به شیوع ویروس کرونا، به تحقیر اروپایی ها و ناکارآمدی آنها در مقابله با کوید 19 پرداخت و به فخرفروشی درباره توانمندی ها آمریکا پرداخت. توقف پروازهای بین آمریکا و اروپا باعث شد که عده ای در دو طرف آتلانتیک نگران سردی روابط طرفین شوند.

بحران کرونا در اصل یک آزمون جدی برای آمریکا بوده است تا اینکه کشوری که خود را ابرقدرت می داند ببیند «چند مرد حلاج» است. آمریکایی ها در میانه یک بحران انسانی عملکردی کاملا سیاسی داشتند. از اعمال تحریم های جدید علیه ایران گرفته، بجای رفع تحریم ها، تا دزدیدن ماسک های کشورهای دوست خود در اروپا. چنین عملکردی حتی برخی جناح های سیاسی در آمریکا را نیز به انتقاد واداشت؛ هر چند که بخشی از این انتقادات ریشه در رقابت قدرت در واشنگتن دارد.

اما رفتار غیرمسئولانه آمریکا، کنتراست محسوسی را در کنار رفتار مسئولانه چین در کمک به کشورهای کرونا زده ایجاد کرد. درست است که ویروس کرونا ابتدا از ووهان چین سر باز کرد، اما بعدها کشورهای دیگری هم درگیر آن شدند. آمریکا که نخست به اظهارات سیاسی و تمسخر سایر کشورها پرداخته بود، الان در صدر کشورهای کرونا زده قرار دارد. ناتوانی دولت آمریکا برای مدیریت مطلوب اوضاع باعث شده است که مقامات آمریکایی، برای رهایی از تخریب وجهه خود، چین را مورد عتاب قرار دهند.

اظهارات سیاسی مقامات آمریکایی شاید تا حدودی به جایگاه خدشه دار شده آمریکا وصله و پینه بزند، اما نمی تواند حقیقت را به کل انکار کند. چرا که مقامات آمریکایی در بحبوحه بحرانی جهانی همچنان مسیری ناسیونالیستی را دنبال می کنند. طبیعتا چنین روندی بیشترین آسیب را به آمریکا وارد کرده و وارد خواهد کرد. جایگاه و عملکرد آمریکا تا به حدی تنزل پیدا کرده است که وزرای خارجه گروه 7 در 25 مارس نتوانستند بیانیه ای مشترک درباره دردی مشترک صادر کنند. علت ناکامی آنها اصرار مایک پامپئو، وزیر خارجه آمریکا بر ذکر عنوان «ویروس ووهان» در متن بیانیه بود. اتفاقات و اقدامات واشنگتن به خوبی نشان می دهد که آمریکا به جای یک قدرت هماهنگ کننده، به عامل افتراق و اختلاف کشورها تبدیل شده است. و این یعنی قدرت ائتلاف سازی آمریکا در بحران قرار گرفته است.

جالب است کشوری که خودش مبدع نظم موجود بین المللی بوده است، علیه آن هم اقدام می کند. ترامپ اخیرا گفت که تامین مالی سازمان بهداشت جهانی را متوقف خواهد کرد. سازمان بهداشت جهانی، مهمترین سازمان بین المللی است که در بحران کرونا سعی کرده تا بین تلاش های بین المللی در زمینه مبارزه با کوید 19 هماهنگی ایجاد کند. تضعیف چنین سازمانی در چنین زمانی حساس تبعات جدی را برای جهان دارد که آتش آن دامن آمریکا را نیز می گیرد.

افراط آمریکا در استفاده از تنبیهات اقتصادی، دخالت نظامی و سیاسی آن در کشورهای مختلف و تخریب وجهه آن نزد افکار عمومی جهان باعث می شود که به تدریج کسی در دنیا چندان برای حرف آمریکا تره خرد نکند و این یعنی خداحافظی آمریکا با نقش «رهبر جهان آزاد».