از صف طولانی بنزین تا قاچاق سوخت در ایران

سهمیه‌بندی بنزین همیشه یکی از کابوس‌های صاحبان خودرو در ایران بوده است.

اتفاقی که ابتدای سال ۹۸ رخ داد نیز نیز به همان علت چنان بزرگ شد که در تاریخ وقایع اقتصادی و اجتماعی به ثبت رسید.

شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی با صدور اطلاعیهای از جاماندگان کارت سوخت درخواست کرد تا هرچه سریعتر برای ثبت‌نام اقدام کنند. به دنبال انتشار این خبر خبرگزاری تسنیم گزارش داد که فروش بنزین سهمیه‌بندی می‌شود و توضیح داد ظرف ۲۴ ساعت آینده بنزین با نرخ هزار تومان با سهمیه ۶۰ لیتر در ماه و بنزین آزاد با قیمت ۲۵۰۰ تومان در هر لیتر عرضه می‌شود.

این خبر تقریبا در همه سایت‌های خبری و کانال‌های تلگرام و پیج‌های اینستاگرام بازنشر شده و در ادامه آن اتفاق غیرمنتظره‌ای رخ داد. هزاران خودرو مقابل جایگاه‌های سوخت‌رسانی صف بستند.

پس از آن موجی از واکنش مسوولان به این رویداد منتشر شد، به طوری که «بیژن نامدار زنگنه»، وزیر نفت گفت: «آنچه درباره سهمیه‌بندی بنزین اعلام شده دروغ است.»

«احمد صفری»، عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی نیز اظهار داشت: «هنوز تصمیمی برای افزایش قیمت بنزین و یا سهمیه‌بندی آن گرفته نشده و در نهایت هرگونه تصمیمی باید به تصویب مجلس برسد و هنوز نه در مجلس و نه در دولت هیچ تصمیمی برای افزایش قیمت بنزین و یا سهمیه‌بندی آن اتخاذ نشده است».

«عبدالرضا رحمانی فضلی»، وزیر کشور ایران، بدون نام بردن از خبرگزاری تسنیم از آن برای انتشار گزارشی درباره سهمیه‌بندی بنزین در ایران انتقاد کرده و آن را "کار خطرناک" خواند و گفت: «ایران مشکل تامین سوخت ندارد و هنوز قیمت و زمان سهمیه‌بندی بنزین نهایی نشده. با خبری که از سوی خبرگزاری دیروز منتشر شد کار بسیار خطرناکی صورت گرفت و صف‌های طولانی در پمپ‌بنزین‌ها تشکیل شد که مردم را دچار نگرانی کرد.»

اما تکذیب‌های مقامات فایده‌ای نداشت و گروهی از مردم از ترس گران شدن بنزین صف‌های طولانی تشکیل داده بودند و آن را رها نمی‌کردند.

«علی»، ۴۳ ساله می‌گوید: «شب می‌خواستم از محل کارم به خانه بازگردم. تصمیم گرفتم در میان راه باک اتومبیل را پر کنم. وقتی به پمپ‌بنزین نزدیک شدم صف طولانی را دیدم. تعجب کردم و به یک پمپ‌بنزین دیگر رفتم. آنجا هم شلوغ بود. با یکی از دوستانم تماس گرفتم و قضیه را به او گفتم و در پاسح توضیح داد که داستان چیست. صف‌ها آن‌قدر طولانی بود که مجبور شدم تا چند روز اتومبیلم را در پارکینگ خانه بگذارم و با تاکسی اینترنتی به محل کارم بروم. چون نمی‌توانستم چند ساعت در صف بنزین منتظر بمانم.»

اما کسانی که مدت طولانی در صف منتظر مانده بودند، دلایل خود را داشتند. «سعید» ۵۰ ساله می‌گوید: «من نمی‌توانستم حتی از نصف باک بنزین با نرخ فعلی چشم‌پوشی کنم. مردم کفتند کسانی که در صف بودند احمق و حریص هستند. اما حرف بقیه برای من اهمیتی ندارد. به نظر کار درست را انجام دادم.»

«سلطانی» که کارشناس ایمنی است، می‌گوید: «من خیلی‌ها را دیدم که باک اتومبیل خود را پر کردند، اما آنها نمی‌دانند که این کار باعث ورود بنزین به داخل کنیستر می‌شود و موجبات خرابی آن را فراهم می‌کند. از طرفی ریختن بنزین روی زمین علاوه‌ بر کثیف کردن لباس، خطر آتش‌سوزی و انفجار در جایگاه سوخت را نیز بالا می‌برد.»

«حسینی»، کارشناس اقتصاد می‌گوید: «سهمیه‌بندی بنزین نخستین‌بار در تیر ماه ۱۳۸۶ و در دولت «محمود احمدی‌نژاد» اجرا شد. در آن زمان هر لیتر بنزین سهمیه‌ای با نرخ ۱۰۰ تومان و بنزین آزاد با نرخ ۴۰۰ تومان عرضه شد. احمدی‌نژاد همچنین یک سال بعد لایحه هدفمندی یارانه‌ها را تقدیم مجلس کرد و مجلس هشتم هم آن را در سال ۸۸ تصویب کرد. در ماده یک قانون هدفمند کردن یارانه‌ها آمده است: دولت مکلف است با رعایت این قانون قیمت حامل‌های انرژی را اصلاح کند.»

بر اساس اعلام رسانه‌های ایران مصرف بنزین از ابتدای ۱۳۹۸ به بیش از ۹۱ میلیون لیتر در روز رسیده است که دولت بر آن است با اجرای طرح سهمیهبندی مصرف بنزین کاهش یابد و قاچاق سوخت هم کنترل شود.

بهای سوخت در ایران کمتر از کشورهای همسایه است و این اختلاف باعث شده بنزین و گازوئیل به این کشورها قاچاق شود. وزیر نفت ایران می‌گوید برای ساماندهی وضعیت سوخت در ایران راهی به جز سهمیه‌بندی و افزایش قیمت وجود ندارد.

قاچاق سوخت از مرزهای کشور یکی از معضلات موجود در حوزه انرژی به شمار می‌رود که درآمد ناشی از آن به صورت پول‌های کلان در حوزه‌های مختلف اقتصادی سرمایه‌گذاری و باعث بر هم خوردن تعادل در بازارهای مختلف می‌شود.

اختصاص یارانه به حامل‌های انرژی مزیتی است که دولت برای آسایش بیشتر مصرف‌کنندگان داخلی لحاظ کرده تا بنزین با قیمت مناسب در اختیار افراد قرار گیرد که این مسئله، به انگیزه‌ای برای قاچاق سوخت به خارج از مرز‌ها تبدیل شده است؛ قاچاقی که در میان انواع سوخت در بنزین بیش از سایر موارد رواج یافته تا جایی که به یکی از چالش‌های اصلی مدیریت مصرف سوخت تبدیل شده است.

مسئولین حوزه انرژی در راستای مدیریت مصرف سوخت سیاست سهمیه‌بندی بنزین را مطرح کردند که با گذشت مدت زمان به نسبت طولانی و انجام اقدامات لازم برای ثبت‌نام کارت سوخت همچنان این موضوع به مرحله اجرا نرسید و در کنار آن استفاده از کارت سوخت مهاجر یکی دیگر از ابزار‌های کمکی برای کنترل مصرف سوخت در استان‌ها مرزنشین مورد استفاده قرار گرفت که با وجود این موضوع همچنان شاهد ادامه روال قاچاق سوخت در کشور هستیم.

در سال ۹۷ با اوج‌گیری قیمت دلار در بازار آزاد و تفاوت قیمت ایجاد شده قیمت بنزین در داخل کشور با کشور‌های همسایه افزایش سیر صعودی مصرف گزارش شد که یکی از عمده دلایل آن افزایش حجم قاچاق بوده تا جایی که کشفیات این حوزه نیز افزایش چند برابری نسبت به مدت مشابه سال پیش از خود داشته است.

در میان استان‌های مرزی، بخشی از قاچاق سوخت از استان سیستان و بلوچستان به دلیل داشتن مرز مشترک با دو کشور افغانستان و پاکستان صورت می‌گیرد. برخی صاحبان خودرو‌های سنگین یا اتوبوس‌های مسافربری در مرحله اول با دستکاری در مخازن بنزین خودروهایشان و جاسازی مخازن بزرگ‌تر در داخل خودرو با هماهنگی با برخی از جایگاه‌های سوخت اقدام به خرید بنزین با حجمی بیش از میزان متعارف می‌کنند.

در ادامه این افراد در قالب پوشش‌های مختلف بنزین یا انواع دیگر سوخت را به نزدیک‌ترین روستا یا منطقه مسکونی در نزدیکی مرز کشور برای قاچاق به کشورهای همسایه می‌رسانند. در یکی از روستاهای مرزی در استان سیستان و بلوچستان که به «اوپک ایران» معروف شده، برخی افراد بنزین را از جایگاه‌های سوخت با قیمت بیش از قیمت قانونی با حجم بالا خریداری کرده و با روش‌های مختلف به کمک اتوبوس‌های بدون صندلی، تریلی حامل سوخت، وانت بار و سواری‌هایی که فاقد پلاک مشخص یا با پلاک خودروی مخدوش هستند سوخت خریداری شده را حمل و به روستا می‌رسانند.

این افراد پس از رسیدن به روستا بنزین‌ها را در قالب گالن و بشکه در اندازه‌های مختلف تقسیم‌بندی کرده و فروش خود را با چندین برابر قیمت واقعی در سطح کوچه و خیابان به صورت علنی و یا در پوشش مخصوصی در مغازه‌ها، انبارها و تمام محیط‌هایی که امکان فروش دارد عرضه می‌کنند.

نگاهی به حیاط منازل برخی از افراد ساکن در این منطقه از وجود تانکرهای بزرگ و بشکه‌های متعددی خبر می‌دهد که تمامی آنها محل ذخیره موقت سوخت هستند، به طوری که چهره روستا نیز تغییر پیدا کرده است. به گفته اهالی این منطقه، سودجویان پس از انتقال بنزین به منطقه صفر مرزی و فروش آن به خریداران کشورهای همسایه سود کلانی به جیب می‌زنند که درآمد ناشی از آن را در مناطق لوکس استان یا در شهرهایی مانند چابهار در قالب خرید واحد‌های تجاری، مسکونی و سایر کالاهای سرمایه‌ای هزینه می‌کنند تا هم منطقه روستایی واقع در نزدیکی مرز کشور را از هر گونه جلب توجه در امان دارند و هم لذت رفاه را به دور از دغدغه بچشند.

به بیان دیگر، حجم بالای پولی که با ورود به هر حوزه اقتصادی می‌تواند جهش قیمت‌ها و خروج بازار از حالت تعادل را به همراه داشته باشد. گزارش‌ها حاکی از این است در برخی موارد سودجویان برای نگهداری حجم بالای بنزین در منازل خود و برای جلوگیری از شناسایی آن اقدام به ساخت مراکز زیرزمینی می‌کنند تا احتمال هر گونه جست‌وجو و کشف از سوی مسئولین مربوطه به حداقل برسد.