باغ ایرانی در نهمین اكسپوی جهانی باغ پکن

اکسپوی جهانی باغ از سال 1997 هر دو سال یک بار در شهرهای دالیان، نان جینگ، شانگهای، گوانگ جو، شن جن، شیا من، جی نان و چونگ چین که همگی از جمله شهرهای توسعه یافته چین محسوب می شوند، برگزار شده است. امسال این نمایشگاه در منطقه فنگ تای شهر پکن برگزار شده است.

منطقه ای که برای پروژه اکسپوی جهانی باغ در شهر پکن در نظر گرفته شده، زمینی به مساحت 267 هکتار است که با در نظر گرفتن دریاچه بزرگ مورد نظر طرح، مجموع فضای به کار گرفته شده در پروژه به 513 هکتار می رسد.

همچنین شهرداری پکن برای تسریع و تسهیل حمل و نقل علاقه مندان به بازدید از اکسپوی جهانی باغ، علاوه بر توسعه سریع حمل و نقل عمومی، برنامه خط ویژه مترو |اکسپوی باغ" را اجرا کرده است.

از جمله نکات قابل توجه این طرح آن که پیش از این منطقه "فنگ تای" پکن که در جنوب غربی پایتخت چین قرار دارد، جزو مناطق حاشیه ای شهر و اغلب برای طرح های مربوط به بازیافت زباله و مواردی از این دست به کار گرفته می شد که با اجرای طرح اکسپوی جهانی باغ، توسعه و تغییر شکلی بسیار سریع و غیرمنتظره ای داشته است.

اکسپوی جهانی باغ پکن همچنین در مجموع از چهار بخش کلی تشکیل شده که عبارتند از: باغ موزه چین ( تشکیل شده از باغ موزه سنتی و باغ موزه مدرن)، طراحی باغ موزه ( طرح های ابتکاری و بدیع برای باغ)، باغ موزه بین المللی و زیست بوم باغ موزه.

بخش بین الملل نهمین دوره اکسپوی باغ در پکن میزبان مجموعه هایی با عنوان؛ باغ اسلامی، باغ اروپایی، باغ ژاپنی، باغ ایرانی، باغ هند و باغ کشورهای دیگر از قبیل اتریش، هلند، روسیه، عراق، اندونزی، افغانستان، هندوستان، پاکستان، کره شمالی، مصر، اتیوپی، تایلند، بنگلادش و ... .

نهمین اکسپوی جهانی باغ در چین به مدت شش ماه از تاریخ از 2013-05 تا 2013-11 برقرار خواهد بود.

كارفرما و مجری این پروژه شركت جميناى گلوبال، مدير پروژه، مجيد و مسعود شماعى زاده، طراح، محمد شماعی زاده و شیرین شریف فر. سرپرست اجرا، هوانگ شياو جون و سرمايه گذار، شركت پايا سازه، شركت جميناى گلوبال، شركت لينك ورك گلوبال

مبانی طرح باغ ايراني

چند سالی است که موضوع حرکت جوهری به عنوان یکی از نكات ناب و مستقل فلسفه ايرانی، دستمایه و دستور کار طراحی دفتر معماری طرح اول بوده، که به فراخور شرایط و ویژگی های پرو

ژه در طراحی برخی از پروژه های این دفتر به کار گرفته شده است. تا کنون 5 پروژه با این رویکرد طراحی شده اند که دو مورد از آن ها شانس رسیدن به مراحل اجرایی را داشته اند. آخرین پروژه یعنی باغ ایرانی در نمایشگاه باغ پکن شاید کامل ترین آن هاست که البته هنوز گام های نخستين را در این راه بر می دارد.

یادآوری مختصری از مفاهیم و اصول فکری صدرای شیرازی در این باره به توضیح هر چه بهتر این پروژه کمک می کند :

"حرکت چیزی جز تجدید و تجدد مداوم عالم در هر لحظه نیست و آن ذاتی متحرک و متحرک بدون حرکت بی هویت است. جوهر شیء که بوجود آورنده حرکت است، ناگزیر باید خودش متحرک و نا آرام و بلکه عین تحول و حرکت باشد. پس جوهر به طور ذاتی متحرک است.

همه حرکات عرضی، معلول حرکات طبایع و جواهر خویش است. تا زمانی که جوهر یک شیء در حرکت نباشد حرکت اعراض آن ناممکن است."

جاری بودن تفکر صدرایی با محوريت حرکت در رفتار، فرم و فضاها در پروژه باغ ايرانی در اكسپوی جهانی پكن كه با نام "پرديس پارس" شناخته مي شود، به طور کامل نمایان است. به طوری که اگر حرکت که جوهره و منشا پیدایش این پروژه است را از آن سلب کنیم معماری قابل تاملی باقی نخواهد ماند. حرکتی که نه به عنوان سیرکولاسیون و سیستم ارتباطی بلکه به عنوان هویت شکل دهنده پروژه عمل می کند.

در پرديس پارس، حرکت، تغییر فرم و دگردیسی فرم از سطح به حجم و از حجم به سطح و از دیوار به فضا و برعکس در حرکت حلزونی و منتهی به مرکز خودنمایی می کند؛ حرکتی که بوجود آورنده مسیرهای حرکتی، حجم ها، فضاها و مرکزیتی است که خود حاصل و نتیجه حرکت است.

سادگی رفتار پروژه در فرم و عملکرد از ایده های مود تاکید در اين پروژه بوده اند. ورود و خروج منطقی به عنوان یک فضای نمایشگاهی، مرکز گرایی، استفاده از مصالح آشنای معماری ایرانی (آجر) و نحوه استفاده از آن (آجر مشبک)، ایجاد حس کشف و شهود و ایجاد یک فضای محصور و در عین حال مرتبط از نظر بصری با فضای بیرون از دیگر ویژگی های این پروژه اند.

موضوع باغ ایرانی در این پروژه به دلیل محدودیت در مساحت قابل طراحی ، بیشتر به سمت ارایه یک دیاگرام آشنا و خاطره انگیز (یعنی چهارباغ) پیش رفته تا بدون ادعا و تکلف در تضادی آشکار ایده اصلی پروژه را مورد تاکید قرار دهد.

از آنجا که مساحت 430 متری زمین این پروژه اجازه ارایه ایده های کاملی از باغ ایرانی را نمی دهد، سعی بر این بوده تا هویتی پذیرفتنی و البته تا حدودی نو از معماری ایرانی و فرهنگ ایرانی در معرض دید تماشاگر خارجی قرار گیرد.

توضیح این که بدلیل اجرای پروژه در هوای نامساعد و برف گیر منطقه (جنوب شهر پكن) در مدت زمان بسیار کوتاه، فرصتی برای کاشت نهال ها و گل های ایرانی تا قبل از زمان گشایش پروژه وجود نداشته که این مشکل تا حدودی ظرف ماه های آینده با اقداماتی که انجام گرفته برطرف خواهد شد. به زودی خودنمايی گل های رونده مانند رز و یاس، شمعدانی، اطلسی، شاه پسند و ... چهره باغ ايرانی در اين رويداد جهانی را دگرگون خواهد ساخت.

اما بدون شک توجه به نـظرات كارشناسی برخـی صاحب نـظران دربـاره این پـروژه به معرفـی بيشتر آن کمک می کنـد ، پروفسور دانلد ل. بیتس، مدیر دانشکده معماری دانشگاه ملبورن استرالیا و مدیر عامل شرکت لب استودیو آرکیتکچر در توصيف "پرديس پارس" مي گويد: سادگی دلفریبی در بیان طراحی پردیس پارس ( باغ ایران در نمایشگاه باغ پکن) وجود دارد. این باغ که توسط معمار ایرانی - اصفهانی، محمد شماعی زاده طراحی شده، غرفه ای دلشاد و ژرف را به نمایش می گذارد. دلفریب و اغوا کننده، نه فقط به این خاطر که مصالح اصلی آن آجر ساده و شبکه های ظریف چوبی، شیشه و کاشی هستند، بلکه به این خاطر که طراحی آن واقعا ساده نیست. برعکس، حجمی پیچیده از فرم های حلزونی و سپس هندسه ای وارونه است که لایه لایه روی هم قرار گرفته، تا بر اساس جریان جنبش و حرکت مداوم، مکاشفه ای درونگرا را به سمت مرکز شکل دهد. مرکزی که بازدید کنندگان را به سمت فضای داخلی که با هندسه منظم "چهارباغ ایرانی" شکل گرفته جذب می کند، تا آن گاه همه حرکت را در جهت مخالف به بیرون و به طرف طبقه بالایی غرفه هدایت کند. یک تجربه ی معمارانه از یک کهکشان گونه ی حلزونی زمینی شاید، با نیروهای مرکز گرا و مرکز گریز مخالف هم، که نقطه اشتراکی در قلب باغ دارند.

اين متخصص معماری در يادداشتی كه به تازگی برای اين بنای ايرانی نگاشته، می افزايد: غرفه (ايران) تنها یک نمودار صرف از این نیروهای چرخشی نیست. این اثری است که تمام حس های ژرف بازدید کننده را فعال کرده، و همواره او را به اعماق این باغ نسبتا کوچک دعوت می کند. معماری محکم و قرص این باغ این تجارب فزاینده را در لایه های مختلف می گسترد، و جدولی از روابط فضایی بین داخل و خارج، باغ و فضاهای نمایشگاهی، مرکز و لبه محیط، و فضای پیرامونی و جلویی، ایجاد می کند، به طوری که حرکت مستمر و انعکاس مداوم تنها معانی و اهداف آمیزش پیچیدگی های این سادگی دلفریب هستند. یک پردیس معاصر.

محمــود درویــش، رییس انجمن مهندسان معمار استان اصفهان نيز طراحی "پرديس پارس" را مبین درک درست طراح و معرف موفقی از باغ ایرانی در اكسپوی جهانی باغ پكن دانسته و معتقد است: "داستان باغ و باغ سازی ایرانی صد ها سال است مورد بحث و پژوهش پژوهش گران و تحسین علاقه مندان به آن بوده است و شاید لزومی به تکرار آن در این جا نباشد. آن چه مورد نظر است شناخت، درک و برداشت از اصول و قواعد و مشترکاتی از این دستاورد شگفت بشری است."

اين كارشناس معماری مي افزايد: "انسان از بدو خلقت تلاش کرده با مهار کردن و اهلی نمودن طبیعت، محیط زیست پیرامون خود را محصور و محفوظ و امن نماید. محصور کردن برای حفاظت بیشتر آن در مقابل طوفان، حمله ی حیوانات و غیره بوده و به افسون و رمز آلود بودن آن و ایجاد حس کنجکاوی کمک کرده است؛ به ویژه با ورودی غیر مستقیم به آن همانند مدرسه ی چهارباغ، مسجد جامع صفوی و بسیاری از نمونه های مشابه آن ها در معماری ایرانی. این مشخصات در اغلب باغ هایی که در اقلیم خشک و کم آب ایران ساخته شده صادق است و این امر مستلزم داشتن شناخت، دانش و تجربه است. پیدا کردن آب و هدایت آن به بسترهای مناسب و انتخاب گیاهان سازگار با اقلیم همراه با معماری نشات گرفته از باورها و اعتقادات مردم هر سرزمین در شکل دادن و فضای کالبدی این باغ ها نقش اساسی داشته است. انتقال آب به مرکز و توزیع و تقسیم آن به نقاط مختلف باغ که معمولاً به شکل چهار باغ طرح می شدند، صورت می گرفته است. بنابراین در بازخوانی ویژگی های باغ ایرانی نشان می دهد که این جریان در طول تاریخ تغییر و دگرگونی اساسی نداشته و همواره بر اصول اولیه ی خود وفادار مانده است."

رییس انجمن مهندسان معمار استان اصفهان همچنين با اشاره به مطالعات كارشناسی طراح پرديس پارس يادآور مي شود: "آقای شماعی زاده در طرح نمایشگاه باغ ایرانی در چین، با در نظر گرفتن زمان کوتاه و زمین و بودجه ی محدود، توانسته است با مطالعه ی سوابق و شواهد تاریخی در باغ سازی معماری ایرانی، برداشتی منطقی و ارزشمند داشته باشد. او با مطالعه ی زمین و بستر آن سعی در خلق فضایی محصور با ورودی غیر مستقیم وقراردادن فضایی مربع شکل در درون یک ذوذنقه، حس حرکت و گردش را تشدید کرده است که با در نظر گرفتن ورود و خروج بازدید کنندگان از آن و عملکرد نمایشگاهی آن اقدامی منطقی به نظر می رسد. احداث ابنیه ی لازم در پیرامون از محصور کردن تصنعی آن پیش گیری کرده و با بردن تماشاگر به طبقه ی فوقانی بعد متفاوتی از فضای مرکزی باغ را میسر می سازد. حرکت لبه های حصار بیرونی با شیب های گوناگون، این حرکت درون را به بیرون نیز منتقل می کند و آن را از بنایی ساکن و قلعه مانند به حجمی متنوع تبدیل می کند. نور پردازی این لبه ها در شب، خود مبین این شاخصه ی بناست. در ضمن این تاکید بر لبه ها جایگزین برگه در باغ های روستایی یا گنگره در باغ های اشرافی است. استفاده از کاشی فیروزه ای در آبنما های داخلی و بام، فرم ساده شده ای از گنبدهای سازه های ایرانی است. استفاده از شبکه های آجری در دیوار پیرامونی و کرکره های مشرف به حیاط بیان کننده ی نگاه تازه ای به فضاهای معماری ایرانی است. در مجموع طراحی این پروژه مبین درک درست طراح و معرف موفقی از باغ ایرانی است."