نوروز مبارک باد

مژگان: یا مقلب القلوب و الابصار؛ یا مدبر اللیل و النهار؛ یا محول الحول و الاحوال؛ حول الحالنا الی احسن الحال... سال نو مبارک؛ با ویژه برنامه نوروزی بخش فارسی رادیو بین المللی چین در آغاز سال جدید با شما هستیم.

اکرم: مژده ای دل که دگرباره بهار آمده است، خوش خراميده و با حسن و وقار آمده است

به تو ای باد صبا می دهمت پيغامی اين پيامی است که از دوست به يار آمده است؛

شاد باشيد در اين عيد و در اين سال جديد آرزويی است که از دوست به يار آمده است

همراهان عزیز سلام؛ من هم با تبریک سال نو به حضور شما عزیزان شنونده همراه همکارم خانم مژگان با ویژه برنامه نوروزی 91 با شما هستم.

مژگان: نوروز مبارک اکرم جان.

اکرم: سال نو شما هم مبارک باشه!

مژگان: اکرم جان، امسال، اولین سال برای شماست که قراره دور از خانواده نوروز رو جشن بگیرید! سال پیش هم من تنها بودم، البته با دوستان ایرانی دیگر هفت سینی چیدیم و یک جشن کوچک گرفتیم.

اکرم: بله، من هم امسال به یاد خانواده ام، حتما سفره هفت سین می چینم.

مژگان: ایشالا که شما و همه دوستان عزیز هر جا که هستند، سالم و خوش باشند و روزگار خوشی را پشت سر بگذارند.

اکرم: من هم امیدوارم. خب مژگان جان. قراره این ویژه برنامه نوروزی رو چطور شروع کنیم؟ به نظر شما چه چیزی از عید باستانی نوروز جذابیت بیشتری برای شنوندگان چینی و ایرانی یک رادیوی خارجی می تواند داشته باشد؟

مژگان: عزیزم، من فکر می کنم جشن باستانی نوروز همانطور که از اسمش هم پیداست شاید از دیدگاه تاریخی جذابیت های ویژه ای داشته باشد! می توانیم در طول برنامه، اشاره ای هم داشته باشیم به بعضی از کشورهای همسایه که نوروز را مثل ایرانیان، جشن می گیرند.

اکرم: خیلی خوبه. پس اجازه بدید با مرور ویژگی ها و مراسم خاص نوروز باستانی به شنوندگان عزیزمان اجازه بدهیم که آن را با آن چیزی که این روزها و با گذشت چند هزار ساله از چنین آیین باستانی در اختیار دارند مقایسه کنند؛ نظرتان چیست؟

مژگان: موافقم؛ پس، با خاستگاه نوروز شروع می کنیم.

اکرم: خواهش می کنم.

مژگان: بر اساس اطلاعاتی که من به دست آوردم، ايرانيان باستان، از چند روز پيش از فرارسيدن بهار و آغاز سال نو به استقبال نوروز مي‌رفتند و با برپايي مراسم گوناگون، آيين نوروز را هرچه باشكوه تر برگزار مي‌كردند.

اکرم: کاری که هم اکنون هم انجام می شود.

مژگان: بله. و اما درمورد خاستگاه نوروز نظریه های زیادی وجود دارد، گروهي آن را به روزگار "جمشيد جم" پادشاه كياني و گروهي به دوره هاي پيش از او منسوب مي‌دانند. ابوريحان بيروني در كتاب خود با نام "التفهيم" پرواز جمشيد را به آسمان آغاز جشن نوروز دانسته و چنين نوشته است: "چون جمشيد براي خود گردونه بساخت دراين روز سوار شد، ديوها گردونه را به هوا بردند، مردم از ديدن اين امر در شگفت شدند و اين روز را جشن گرفتند."

اکرم: بسیار جالب است؛ البته تا جایی که من توانستم اطلاعات به دست بیاورم ابوريحان بيروني دریک كتاب دیگر با نام "آثارالباقيه" مدت برگزاري جشن نوروز را پس ازجمشيد، يك ماه دانسته و ادامه داده است: "چون جم درگذشت پادشاهان همه روزهاي ماه را عيد گرفتند و آنرا شش بخش نمودند وپنج روز نخست را به پادشاهان، پنج روز دوم را به اشراف، پنج روز سوم را به خادمان و كاركنان پادشاهي، پنچ روز چهارم را به نديمان و درباريان، پنج روز پنجم را به توده مردم و پنج روز ششم را به بزرگان اختصاص دادند." البته می دانید مژگان، اینطور که پیداست از جشن هاي متعددي كه در ايران باستان مرسوم بوده، هيچ کدام از آنها به طول و تفسير نوروز نيست.

مژگان: همینطوره. اکرم جان راستش من هم نتوانستم زمان پیدایش نوروز را به صورت دقیق پیدا کنم اما همان طور که گفتید در برخی از متن‌های کهن ایران ازجمله شاهنامه فردوسی و تاریخ طبری، جمشید، و در برخی دیگر از متن‌ها، کیومرث به‌عنوان پایه‌گذار نوروز معرفی شده‌است.

اکرم: در شاهنامه در این رابطه چه نوشته شده؟ شما اطلاعاتی در این باره دارید؟

مژگان: پدید آوری نوروز در شاهنامه، این طور روایت شده‌ که جمشید در حال گذشتن از آذربایجان، دستور داد تا در آنجا برای او تختی بگذارند و خود با تاجی زرین بر روی تخت نشست. با رسیدن نور خورشید به تاج زرین او، جهان نورانی شد و مردم شادمانی کردند و آن روز را روز نو نامیدند.

اکرم: اما همین طور یک سری از روایت‌های تاریخی، آغاز نوروز را به بابلیان نسبت می‌دهند. بر طبق این روایت‌ها، رواج نوروز در ایران به ۵۳۸ سال قبل از میلاد یعنی زمان حمله کورش بزرگ به بابل برمی‌گردد. همچنین در برخی از روایت‌ها، از زرتشت به‌عنوان بنیان‌گذار نوروز نام برده شده اما بر اساس اطلاعات در دست امروزی در اوستا (دست کم در گاتها) نامی از نوروز برده نشده‌ است.

مژگان: به هرحال با توجه به رسم و رسومی که از گذشته تا کنون باقی مانده، می توانیم بگوییم که در واقع نوروز جشني است كه يك جشن كوچك تر یعنی چهارشنبه سوري، با برافروختن آتش به "پيشواز" آن مي‌آيد و جشني ديگر یعنی سيزده به در با سپردن سبزه سفره هفت سين به آب روان، آن را "بدرقه" مي‌كند.

اکرم: مژگان عزیز، در مورد نوروز و این جشن باستانی آن چیزی که برای هر کدام از ما می تواند جالب باشد این است که این جشن اگرچه یک جشن ایرانی است اما در برخی از کشورهای آسیایی هم بزرگ داشته می شود؛ مردم برخی از کشورهای دیگر هم مثل ما فارسی زبان ها سفره ای مانند سفره هفت سین می چینند و آغاز بهار و سال نوی خورشیدی را در کنار خانواده هایشان و با آیین و رسم خاص کشور خودشان جشن می گیرند. خوبه که حالا همان طور که شما هم پیشنهاد دادید سری بزنیم به چند کشور همسایه.

مژگان: خیلی خوبه. اتفاقا من با چند همکار از کشورهای ترکیه، افغانستان و پاکستان که نوروز را جشن می گرفتند هم صحبت کردم و نظرشون را در این باره پرسیدم.

اکرم: این که خیلی خوبه. پس اجازه بدید با صدای خود آن ها این بخش را شروع کنیم.

مژگان: جالبه بدانید که نوروز در ایران و افغانستان، به عنوان آغاز سال نو محسوب می‌شود و در برخی دیگر از کشورها تعطیل رسمی است، با این حال بنا به پیشنهاد جمهوری آذربایجان، مجمع عمومی سازمان ملل در نشست ۴ اسفند ۱۳۸۸ برابر با (۲۳ فوریه ۲۰۱۰) ۲۱ ماه مارس را به‌عنوان روز جهانی عید نوروز، با ریشهٔ ایرانی به ‌رسمیت شناخت و آن را در تقویم خود جای داد. در متن به تصویب رسیده در مجمع عمومی سازمان ملل، نوروز، جشنی با ریشه ایرانی که قدمتی بیش از ۳ هزار سال دارد و امروزه بیش از ۳۰۰ میلیون نفر آن را جشن می‌گیرند توصیف شده‌است.

اکرم: البته این را هم لازم است بدانیم که پیش از آن در تاریخ ۸ مهر ۱۳۸۸ خورشیدی یعنی دقیقا پنج ماه پیش از این اتفاق، نوروز توسط سازمان علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد، به عنوان میراث غیر ملموس جهانی، به ثبت جهانی رسیده ‌بود. همچنین در ۷ فروردین ۱۳۸۹ نخستین دورهٔ جشن جهانی نوروز در تهران برگزار شد و این شهر به عنوان "دبیرخانهٔ نوروز" شناخته شد.

مژگان: در واقع در دوران معاصر، نوروز به عنوان یک میراث فرهنگی مورد توجه مردم بوده و از زمان های دور تا امروز هر سال برگزار می‌شود. اما در بعضی کشورها جشن نوروز به صورت آشکار توسط برخی حکومت‌ها برای مدت زمانی ممنوع شد. برای مثال حکومت شوروی برگزاری جشن نوروز را در برخی از کشورهای آسیای میانه مانند ترکمنستان، قرقیزستان و تاجیکستان ممنوع کرده بود و این ممنوعیت تا زمان میخائیل گورباچف ادامه داشت. با این وجود، مردم این مناطق نوروز را به‌گونهٔ پنهانی و یا در روستاها جشن می‌گرفته‌اند.

اکرم: اما بعضی از مردم این مناطق برای جلب موافقت مقامات محلی نام دیگری بر روی نوروز می‌گذاشتند؛ به‌طور مثال در تاجیکستان، مردم با اطلاق جشن لاله یا جشن ۸ مارس سعی می‌کردند که آیین‌های نوروز را بدون مخالفت مقامات دولتی به برگزار کنند. و یا در افغانستان، در دوران حکومت طالبان، برگزاری جشن نوروز ممنوع بود و این حکومت تنها تقویم هجری قمری را به رسمیت می‌شناخت.

مژگان: جغرافیای نوروز با نام نوروز یا مشابه آن، سراسر خاورمیانه، بالکان، قزاقستان، تاتارستان، در آسیای میانه چین غربی (ترکستان چین)، سودان، زنگبار، در آسیای کوچک سراسر قفقاز تا آستراخان و نیز آمریکای شمالی، هندوستان، پاکستان، بنگلادش، بوتان، نپال و تبت را شامل می‌شود. کشورهایی مانند مصر و چین جزو سرزمین‌هایی نیستند که در آنها نوروز جشن گرفته می‌شد، اما امروزه جشن‌هایی مشابه جشن نوروز در این کشورها برگزار می‌شود.

اکرم: مژگان جان گفتی که با یک دوست ترک هم درباره نوروز صحبت کردی، بله.

مژگان: امره دمیر از ترکیه درباره برگزاری نوروز در کشور خودش می گوید: مردم ترکیه به دلیل اینکه مسلمان هستند و به دلیل داشتن روابط و علایق فرهنگی مشترک سال های زیادی است که این عید را جشن می گیرند. داستان و افسانه باستانی "ارگنه کن" در ادبیات ترکی نیز در خود نشانه های زیادی از نوروز دارد که به نوروز به معنای پشت سر گذاشتن روزهای سخت و دشوار قوم ترک در این داستان اشاره شده است که زمان وقوع این داستان با روز اول بهار مصادف شده و به همین دلیل در افسانه های ترکی جشن های نوروزی معانی و تعابیر خاص خود را دارند.

اکرم: به نکته جالبی اشاره کردید؛ مژگان جان شما حتما تا پیش از این می دانستید که سفره‌های نوروزی یکی از آیین‌های مشترک در مراسم نوروز در بین مردمی است که نوروز را جشن می‌گیرند. برای مثال در بسیاری از نقاط ایران، جمهوری آذربایجان و برخی از نقاط افغانستان، سفره هفت سین پهن می‌شود. اما همان طور که دوست افغانستانی ما هم گفت در کابل و شهرهای شمالی افغانستان، سفره هفت میوه متداول است؛ در این سفره، هفت میوه قرار می‌گیرد، از جمله؛ کشمش سبز و سرخ، چارمغز، بادام، پسته، زردآلو و سنجد. چیدن سفره‌ای مشابه با استفاده از میوه خشک شده، در بین شیعیان پاکستان هم مرسوم است. علاوه بر این، سفره هفت شین در میان زرتشتیان، و سفره هفت میم در برخی نقاط واقع در استان فارس در ایران متداول است. در جمهوری آذربایجان عدد هفت اهمیتی ندارد و بر روی سفره‌های نوروزی خود، آجیل قرار می‌دهند.

مژگان: خیلی جالبه. دوست من، می دونی که یکی از متداول‌ترین غذاهایی که به مناسبت نوروز پخته می‌شود، سمنو است.

اکرم: بله و چقدر هم لذیذه.

مژگان: همینطوره. خب این غذا که با استفاده از جوانه گندم تهیه می‌شود، در بیشتر کشورهایی که نوروز را جشن می‌گیرند، طبخ می‌شود.

اکرم: بله و در برخی از کشورها، پختن این غذا با آیین‌های خاصی همراه است، معمولا زنان و دختران در مناطق مختلف ایران، افغانستان، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان سمنو را به ‌صورت دسته‌جمعی و گاه در طول شب می‌پزند و درهنگام پختن آن سرودهای مخصوصی می‌خوانند.

مژگان: در افغانستان در یکی از مشهورترین ترانه‌ها، این بیت به تکرار خوانده می‌شود:

مژگان و اکرم: سمنک در جوش ما کفچه زنیم دیگران در خواب ما دف چه زنیم

اکرم: پختن غذاهای دیگر هم در نوروز مرسوم است. به‌طور مثال در بخش‌هایی از ایران؛ سبزی پلو با ماهی در شب عید، در افغانستان سبزی چلو با ماهی!

مژگان: در ترکمنستان؛ نوروزبامه، در قزاقستان؛ اویقی آشار، در بخارا؛ انواع سمبوسه ... من دیگه گشنه ام شد اکرم جان...

اکرم: از شما چه پنهون منم هینطور پس بهتره با همین خوشمزه ها برنامه رو به پایان برسونیم و یه فکری برای شام و شیرینی شب عیدمون داشته باشیم.

مژگان: بدون هیچ پیش شرطی این پیشنهاد شمارو می پذیرم...

اکرم: سپاسگزارم .

مژگان: خواهش می کنم. هموطنان،

اکرم: عزیزان

مژگان: دوستان اکرم: و همه آنهایی که آیین های باستانی را پاس می دارید

مژگان و اکرم: روزگارتان به کام، نوروزتان پیروز