جاده ابریشم اولین مسیر تجاری شرق به غرب است که سه سده پیش از میلاد مسیح تاکنون بازارهای شرقی و غربی جهان را به هم متصل کرده است.

تجارت و کسب ثروت، در هم آمیختن سنت‌های فرهنگی و مذهبی و ایجاد پیوند میان ملت‌های شرق و غرب از دستاوردهای گران‌قدر جاده ابریشم است.

در طول تاریخ همواره بخش مهمی از این مسیر تاریخی از ایران می‌گذشت و منزلگاه‌های جاده ابریشم در خاک ایران، نقطه مرکزی این خط تجاری را تشکیل می‌داد.

یازده سال پیش دولت چین و در راس آن شی جین‌‌پینگ رئیس جمهور این کشور، ابتکار کمربند و جاده را با انگیزه‌های اقتصادی تنظیم و به جهان معرفی کرد. این ابتکار در ابتدا و با نگاهی ساده‌بین، احیای جاده تاریخی ابریشم و یک ابتکار فرهنگی و اقتصادی تصور می‌شد، اما با معرفی بیشتر طرح و اعداد و ارقامی که چین برای اجرای این پروژه تعریع کرده بود، مشخص شد چینی‌ها پشت این ابتکار سودای بزرگتری در سر دارند.

تا جاییکه در ادامه شی جین‌پینگ چشم‌انداز آینده چین را در این ابتکار جسورانه خلاصه کرد و اجرای فازهای مختلف کمربند و جاده به اصلی‌ترین برنامه اقتصادی پکن و به ماموریت اساسی سیاست خارجی چین تبدیل شد.

همانطور که تجربه تاریخی جاده ابریشم نشان می‌دهد، ایران در ابتکار کمربند و جاده نیز یکی از کشورهای محوری است و همچون گذشته پل ارتباطی شرق و غرب به شمار می‌رود. ضمن اینکه در طرح جدید محورهای متعددی طراحی شده و جاده ابریشم جدید در مسیرهای شمال به جنوب و شرق به غرب تعریف می‌شود.

با توجه به چند شاخه بودن طرح جدید، جایگاه ژئوپلیتیکی ایران در قلب خاورمیانه، ظرفیتی قابل توجه در این پروژه ایجاد کرد. ایران با قرار گرفتن در محور خاورمیانه، در نقطه‌ای کانونی و در نزدیک‌ترین مسیر زمینی چین به اروپا، انگیزه احیای ارزشمندترین مسیر در ابتکار کمربند و جاده، یعنی مسیر سنتی جاده ابریشم را تقویت می‌کند.

همچنین نفوذ استراتژیک ایران بر کشورهای همسایه نظیر افغانستان، عراق و همچنین کشورهای منطقه از جمله سوریه، لبنان و یمن از نظر سیاسی و اجتماعی در تحقق اهداف کمربند و جاده موثر شناسایی می‌شود. ظرفیت ریلی و دسترسی ایران به آب‌های آزاد نیز در محقق شدن اهداف این ابتکار موثر است.

از سویی موقعیت ایران بر ضد رقبای جاده ابریشم عمل می‌کند. عدم نفوذ غرب در ایران و همبستگی کشورهای محور مقاومت منطقه با ایران، غرب را در اجزای طرح‌های مشابه در منطقه، نفوذ و بهره‌برداری از فرصت‌ها ناکام گذاشته است.

ارتباطات شبکه‌‌ای میان ایران، عراق، سوریه، لبنان و یمن مسیر اتصال طرح‌های مشابه را کور می‌کند و در این محدوده اجازه تکمیل زیر ساخت‌‌ها و بهره‌برداری از طرح‌های رقیب وجود ندارد.

ایران با درکی واقع‌بینانه از آرایش ژئوپلیتیک منطقه و بر اساس منافع ملی خود با جایگزین کردن نگاه به شرق به جای راهبرد غربگرایانه دولت‌های پیشین، طی سه سال گذشته در دیپلماسی خود تحولی ایجاد کرد تا بتواند بیشترین و پایدارترین منافع را از شرق کسب کند و همپیمانان شرقی را در سرمایه‌گذاری، فعال کردن و خلق ارزش افزوده از مزیت‌‌های طبیعی کشور مشارکت دهد.

اگر کمربند و جاده را پروژه‌ای بزرگ و بلندپروازانه‌ از حاکمیت چین بدانیم، ایران نیز در زمینه مشارکت در این ابتکار اقدامات بزرگی انجام داده و زمینه اجرای کمربند و جاده در محورهای مواصلاتی شرق به غرب و شمال به جنوب در خاک ایران فراهم شده است.

حسن هانی زاده، استاد دانشگاه و تحلیلگر سیاست خارجی ایران

مطالب نوشته شده در این مقاله برگرفته از نظرات شخصی نویسنده است و موضع رسمی بخش فارسی رادیو و تلویزیون مرکزی چین را منعکس نمی‌‌کند.