محمدرضا منافی

آفریقا که می توان آن را قاره گنج های پنهان و ظرفیت های فراوان نامید، از دیرباز مورد توجه قدرت های مختلف جهان قرار داشته و بسیاری از کشورهای آفریقا دهها سال تحت استعمار و استثمار غربی ها بودند اما در جهان امروز، ملت های آفریقا به درستی دریافته اند که تکرار تجربه روابط  با غربی ها و آمریکا برایشان یک شکست بزرگ دیگر خواهد بود و از این رو، بدنبال شرکای جدید و قدرتهای نوظهور به ویژه در نیمکره شرق هستند.

سال گذشته یک اندیشکده کنیایی به نام "شبکه اقتصادی بین منطقه ای" نتیجه تحقیقی را در سطح قاره آفریقا منتشر و اعلام کرد که طرح های زیرساختی توسعه ای چین در آفریقا از کارایی و تاثیرگذاری بهتری در مقایسه با موارد مشابه اروپایی و یا آمریکایی آن برخوردارند.

براساس این تحقیق، تمایل ملت ها و کشورهای آفریقایی برای گسترش روابط  با چین نسبت به روابط با غربی ها 75 درصد در مقابل 25 درصد است.

چین به عنوان مبتکر طرح اقتصادی و تجاری جهانی بزرگ به نام " کمربند و جاده" که می تواند برخی کشورهای آفریقایی را هم بطور مستقیم یا غیرمستقیم دربر گیرد، و به عنوان کشوری که هیچ نقطه تاریکی در تاریخ آن از منظر استعمارگری علیه دیگر کشورها دیده نمی شود، شعارهایی اصولی نظیر توجه به تمدن جهانی، پیشرفت و توسعه مشترک برای همه بشریت، سرنوشت مشترک انسان ها و روابط بر اساس منافع و احترام متقابل و برد-برد را اساس روابط  خود با دیگر کشورها قرار داده و به همین دلیل است که هر روز  بر تمایل ملت ها و کشورهای گوشه و کنار جهان برای افزایش مناسبات با چین افزوده می شود.

در توضیح دلایل موفقیت چین در توسعه مناسبات با آفریقا باید گفت از آنجا که چین "بدون نگاه استعماری و با نگاه توسعه روابط عادلانه و برد-برد" خدمات مختلفی را در حوزه احداث جاده، راه آهن، پل ها، هواپیمایی، بنادر، سدها، آسمان خراش ها، بهداشت و درمان، همکاری های بانکی و اعطای وام های بدون بهره برای سرمایه گذاری های زیربنایی، کشاورزی، علمی –فناوری و حتی هوا و فضا و غیره  در اختیار آفریقایی ها قرار داده و می دهد، این خدمات به راحتی توانسته است بطور نسبی به یک توسعه پایدار در این قاره بیانجامد.

اگرچه آمریکایی ها و برخی قدرت های غربی که خود را بازنده رقابت با چین در میدان بزرگ گسترش روابط و مناسبت با چین می بینند، برای جلوگیری از این باخت بزرگ، به ترفندی به نامه "تله بدهی چین برای کشورهای آفریقایی" روی آورده اند، اما آفریقایی که در عمل شاهد ثمرات چشمگیر و توسعه پایدار حاصل از روابط و همکاری با چین هستند، توجه چندانی به این ترفند غربی  ها ندارند.

آمریکا و برخی دولت های غربی تلاش می کنند تا با مطرح کردن ترفند "تله بدهی" این گونه به ملت های آفریقا القا کنند که چین با سرمایه گذاری های کاذب و یا دادن وام های سنگین به کشورهای آفریقا، به دنبال آن است تا این کشورها را بدهکار خود سازد تا از این موضوع به عنوان یک تله برای بهره برداری های بعدی از این کشورها استفاده کند.

با وجود اینکه برخی غربی  ها اصرار دارند که وام های کلان چین به آفریقایی ها را "دیپلماسی تله بدهی" توصیف کنند ، اما چین که سیاست ها و اهداف اقتصادی خود را دنبال می کند، به دلیل در  اختیار داشتن یک اقتصاد بزرگ و منابع مالی سرشار، حتی ریسک عدم بازپرداخت وام‌ها را می‌پذیرد زیرا به ثمرات و نتایج بزرگ و ارزشمند توسعه مناسبات عادلانه و برد-برد با آفریقا آگاه است.

تحلیلگران رویکرد یک دهه گذشته چین به کشورهای آفریقایی را استثنایی توصیف می کنند، چرا که چین هنگام اعطای این وام‌های سخاوتمندانه، همراه با نقشه راه، پروژه، نیروی انسانی و امکانات استفاده از منابع مالی به این کشورها، برخلاف نهادهای مالی بین‌المللی و برخی کشورهای غربی، در ازای پرداخت وام، بدنبال دخالت در امور داخلی کشورهای وام گیرنده نیست.

مدل همکاری چین با کشورهای آفریقایی یک تفاوت دیگر نیز با مدل های غربی دارد، مثلا چین در حالی نفوذ همه جانبه خود را در سراسر آفریقا گسترش می‌دهد که برخلاف قدرت‌های استعماری اروپایی، سابقه خشونت، برده داری و نسل کشی ندارد و همین امر هم باعث مقبولیت بیش‌تر این کشور نزد مردمان و دولت‌های نیازمند آفریقایی شده است.

مدل همکاری چین با آفریقا همچون همکاری این کشور با دیگر نقاط جهان، هر روز لایه های جدید می یابد تا جایی که چین حتی ابراز تمایل کرده است تا از طرح های فضایی اتحادیه آفریقا نیز حمایت کرده و همکاری های خود را در این زمینه با آفریقا گسترش دهد، در حالی که این حوزه علمی و صنعتی همواره تحت سلطه آمریکا بوده است.

به همین منظور، چندین کشور آفریقایی از جمله آفریقای جنوبی، مصر، اتیوپی، الجزایر، تونس، مصر و نامیبیا با کمک چین به پیشرفت‌های فضایی از جمله پرتاب ماهواره و ساخت زیرساخت‌های هوافضا دست یافته‌اند.

در هر حال، صرف نظر از تنوع جدید در مجموعه کشورهای خواستار سرمایه گذاری در آفریقا، دولت آمریکا بیش از همه عمیقا نگران گسترش روزافزون فعالیت‌های تجاری و اقتصادی چین در این قاره است، چون واشنگتن معتقد است که حضور پکن در این قاره، نه تنها به گسترش نفوذ اقتصادی و سیاسی آن هم در سطح قاره و هم جهان منجر می‌شود، بلکه موجب هرچه ضعیف تر شدن هژمونی غرب به سرکردگی آمریکا در سطح جهان می شود.

 اگرچه آمریکا هنوز با برخورداری از بزرگترین ناوگان نظامی (۲۹ پایگاه نظامی در ۱۵ کشور آفریقایی) یک بازیگر مهم در قاره آفریقا به شمار می رود، اما افزایش گرایش های اقتصادی و سیاسی و حتی فرهنگی کشورهای آفریقایی به سوی چین ، ناگزیر باید شاهد کمرنگ شدن نقش آمریکا در قاره سیاه بود؛ روندی که که چین آن را نه صرفا با قدرت سخت، بلکه با قدرت نرم پیش برده و توانسته به عنوان یک شریک قابل اعتماد، توجه و اعتماد ملت های آفریقا را به خود جلب کند.

نویسنده: محمدرضا منافی- کارشناس مسائل چین

مطالب نوشته‌شده در این مقاله برگرفته از نظرات شخصی نویسنده است و موضع رسمی بخش فارسی رادیو و تلویزیون مرکزی چین را منعکس نمی‌کند.