با حضور «مسعود پزشکیان» در انتخابات ریاست جمهوری ایران و در نهایت پیروزی وی، واژه «اصلاحات» اخیراً به بحثی داغ در افکار عمومی تبدیل شده است. برچسب سیاسی پزشکیان اصلاح طلبی است و بر همین اساس یکی از شعارهای وی در مبارزات انتخاباتی «اصلاحات» بود؛ پیروزی وی در انتخابات نشان دهنده بازگشت اصلاح طلبان به صحنه سیاسی ایران بعد از 20 سال و همچنین منعکس کننده انتظارات بالای رأی دهندگان ایرانی برای اصلاحات است.

اتفاقاً اصلاحات اخیراً در چین نیز مباحثی داغ را به همراه داشته که مربوط به نشست مهمی است که از پانزدهم جولای (25 تیر) شروع شده و تا هجدهم جولای (28 تیر) ادامه خواهد داشت؛ این رویداد در واقع سومین جلسه عمومی بیستمین کمیته مرکزی حزب کمونیست چین است که با تمرکز بر موضوعاتی مانند تعمیق اصلاحات و ترویج مدرنیزاسیون به سبک چینی در پکن برگزار می‌شود. چشم جهانیان بار دیگر به چین معطوف شده و کانون توجه قرار گرفته چرا که این نشست عمومی سیگنال‌های جدیدی برای اصلاحات صادر خواهد کرد.

جنبش اصلاحات شناخته‌شده فراوانی در تاریخ چین وجود دارد که تأثیری عمیق بر سیاست، اقتصاد، فرهنگ چین و زمینه‌های دیگر در دوره های مختلف داشته است. به عنوان مثال، «اصلاح شانگ یانگ» که در «دوره ایالت‌های جنگجو» (476  ق م  تا 421 ق م ) رخ داد، پایه و اساس ظهور سلسله «چین» و متعاقب آن یکپارچگی هفت ایالت وقت را ایجاد کرد. «اصلاحات 1898» و «جنبش غرب زدگی» که در اواخر سلسله «چینگ» رخ داد، اگرچه به دلیل مخالفت محافظه کاران و عوامل دیگر شکست خوردند، اما رهایی ایدئولوژیک و کاوش مسیرهای مدرنیزاسیون را ترویج کردند.

در سال 1978، با سومین جلسه عمومی یازدهمین کمیته مرکزی حزب کمونیست چین به عنوان یک نماد، چین سفر تاریخی اصلاحات و گشایش را آغاز کرد. در مقایسه با اصلاحات رخ‌داده در تاریخ، اصلاحات معاصر چین دستاوردها و تأثیرات گسترده‌تری دارد. به گفته «شی جین پینگ»، رهبر ارشد چین، اصلاحات و گشایش یک حرکت کلیدی است که سرنوشت چین معاصر را تعیین می‌کند و یک سلاح جادویی مهم برای حزب و مردم است تا گا‌م‌هایی بلند برای حرکت همراه با زمانه بردارند.

از زمان اصلاحات و گشایش، چین دهه‌ها را صرف تکمیل فرآیند صنعتی‌سازی کرده است که این روند در کشورهای توسعه یافته غربی صدها سال طول کشید؛ چین به دومین اقتصاد بزرگ، بزرگ‌ترین کشور تولیدکننده و بزرگترین کشور در تجارت کالا تبدیل شده است. سهم چین در رشد اقتصاد جهان سال‌هاست به بیش از 30 درصد رسیده، معجزه توسعه سریع اقتصادی و ثبات اجتماعی درازمدت رخ داده و با موفقیت راه برای مدرنیزاسیون به سبک چینی همواره شده است.

اما چه چیزی باعث می‌شود که اصلاحات و گشایش چین به چنین دستاوردهایی دست یابد؟ افراد زیادی در داخل و خارج از کشور به بررسی این موضوع پرداخته و بسیاری از صاحب نظران و محققان در ایران مقالات یا کتاب‌هایی در این زمینه منتشر کرده‌اند. دادن پاسخ جامع و دقیق در این تفسیر کوتاه سخت است اما نگارنده سه نکته مختصر برای ارجاع دوستان ایرانی اشاره ‌می‌کند.

اول، رهبران ارشد چین مصمم به اصلاح هستند. از «دنگ شیائوپینگ»، معمار اصلی اصلاحات و گشایش، تا شی جین پینگ، رهبر ارشد حزب کمونیست چین در عصر جدید، همه آنها با موضعی روشن درباره اصلاحات صحبت کرده، گام‌های اصلاحات را با دقت برنامه ریزی کرده و شخصا اصلاحات را به پیش سوق داده‌اند. برای اصلاحات، باید کاستی‌های سیستم‌ها و سازوکارهای مختلف را از بین برد و الگوی منافع مستحکم و غیرمنطقی را شکست. با این حال باید گفت بدون ترویج شخص رهبران، موفقیت اصلاحات غیر ممکن خواهد بود.

ثانیاً، باید به مفهوم توسعه مردم محور پایبند بود و به مردم اجازه داد تا در پیشبرد اصلاحات مشارکت گسترده داشته باشند. چین بر پیوند رهبری حزب و احترام به ابتکار عمل مردم تاکید کرده، مستقیم‌ترین و عملی‌ترین مسائل مربوط به منافع مردم را مد نظر قرار داده و اصلاحات در زمینه‌های کلیدی را به پیش سوق داده است تا احساس نفع بردن، شادی و امنیت مردم پی در پی تقویت یابد و با این حال در کل جامعه وجود نشاط  نوآورانه برای اصلاحات شکل بگیرد.

ثالثاً، باید رابطه بین «ثبات» و «پیشرفت» را به درستی مدیریت کرد. دنگ شیائوپینگ زمانی گفت که کلید اصلاحات و گشایش ما ثبات است و چین نمی‌تواند در هرج و مرج باشد. بدون داشتن یک محیط پایدار، هیچ کاری نمی‌توان انجام داد. با توجه به این موضوع، رویه رایج اصلاحات و گشایش در چین این است که ابتدا اقدامات را آزمایش کند، سپس نتیجه‌گیری و بعد از آن ترویج کند. به این ترتیب تجربیات در جریان عملیات کشف می‌گردد، در جریان این کاوش تکمیل می‌شود و با انباشت تجربیات پی در پی به جلو حرکت می‌کند.

ایران مدت‌هاست که با دخالت نیروهای خارجی مواجه بوده و وظیفه‌ای دشوار برای حفظ ثبات برعهده دارد. مدیریت صحیح رابطه بین «ثبات» و «پیشرفت» نیز برای موفقیت اصلاحات ایران بسیار مهم است. برخی از کشورها مشتاق موفقیت هستند و اقدامات رادیکالی مانند «شوک درمانی» را ارائه کرده‌اند و نمونه‌هایی از اصلاحات شکست خورده را ارائه داده‌اند.

راه اصلاحات هرگز هموار نیست؛ اصلاحات و گشایش در چین نیز از این قانون مستثنی نیست و همواره با خطرات و چالش‌های مختلفی همراه بوده است. هدف از برگزاری سومین جلسه عمومی بیستمین کمیته مرکزی حزب کمونیست چین در پکن،  بررسی مسائل جدید و موقعیت‌های تازه و اتخاذ تصمیمات و ترتیبات جدید برای تعمیق اصلاحات و ترویج مدرنیزاسیون به سبک چینی است.

جنبش اصلاحات ایران در دهه 1990 ظهور کرد و زمانی پرشور و نشاط بود، اما بعد از پایان یافتن دولت «سیدمحمد خاتمی» تقریبا متوقف شد. اکثر ایرانیان نسبت به تجربیات و درس‌های آن شناخت روشنی دارند. با نگاه به دولت پزشکیان در آینده، بسیاری منتظر آن هستند که این دولت فعالانه از تجربیات موفق سایر کشورها استفاده کند و در مسیری موفق برای اصلاحات با ویژگی‌های ایرانی گام بردارد.

نویسنده: لوئو لایی آن تحلیلگر سیاسی و روزنامه نگار چین