16 ماه می سال 2024، مصادف با هفتادمین سالروز ابتکار چین در مطرح کردن اصول پنج گانه برای کمک به همزیستی مردم جهان در صلح و آرامش است و نیز "روز جهانی همزیستی مسالمت آمیز" نام گذاری شده است؛ موضوعی که با وجود گذشت 70 سال از آن، همچنان مهم ترین نیاز و ضرورت امروز جامعه جهانی است به ویژه در شرایطی که جهان شاهد جنگ و کشتار بی سابقه در مناطقی  از خاورمیانه و شرق اروپا است.

اگرچه موضوع اصول پنج گانه ابتکار همزیستی مسالمت آمیز طرحی مشترک میان سه کشور چین، هند و میانمار بود که پنج اصل مهم همزیستی از جمله «احترام متقابل به حاکمیت و تمامیت ارضی، عدم تجاوز متقابل، عدم مداخله در امور داخلی یکدیگر، برابری و منفعت متقابل و همزیستی مسالمت آمیز» را شامل می شود، اما این ابتکار و اصول پنج گانه آن به حدی جامع، دقیق و کاربردی است که درصورت احترام کشورها و دولت های مختلف به این اصول، بدون تردید مردم سراسر جهان شاهد شرایطی به مراتب بهتر، آرام تر و صلح آمیزتر از شرایط کنونی خواهد بود.

در دنیای امروز که میلیون ها نفر از مردم گوشه و کنار جهان درگیر جنگ و ناآرامی ناشی از سیاست های توسعه طلبانه، یکجانبه گرایانه و جنگ افروزانه آمریکا برخی هم پیمانان آن هستند، اهمیت و ضرورت بازگشت جامعه جهانی به ابتکار همزیستی مسالمت آمیز و پایبندی به اصول پنج گانه آن، بیش از هر زمان دیگر احساس می شود.

جنگ جاری میان اسرائیل و گروه های فلسطینی باعث کشته شدن نزدیک به 35 هزار نفر از مردم فلسطین و نابودی بخش عمده ساختمان ها و زیرساخت ها در غزه شده است. حمایت های مالی، تسلیحاتی و سیاسی آمریکا از اسرائیل و کارشکنی های واشنگتن در مسیر تلاش ها برای آتش بس، از مهم ترین دلایل ادامه این جنگ مرگبار است. جنگ روسیه و اوکراین به دلیل حمایت های آمریکا و چند کشور اروپایی از اوکراین بیش از دو سال است که ادامه دارد و آمریکا صرفا بخاطر اینکه این جنگ را ابزاری برای تضعیف روسیه می داند، تلاش می کند تا این جنگ به هر نحو ممکن ادامه یابد.

در عراق و افغانستان و سوریه هم اگر چه ظاهرا آتش جنگ خاموش شده و نیروهای آمریکایی و ناتو منطقه را ترک کرده اند اما آثار و تبعات بجا مانده از حضور نظامی اشغالگرانه آمریکا در این کشور ها چه بسا تا دهها سال دیگر هم باعث رنج و درد مردم این کشورها باشد.

در چنین شرایطی، جهان شاید بیش از هر زمان دیگر تشنه اجرای اصول پنج گانه ابتکار همزیستی مسالمت آمیز است و در صورت توجه و احترام دولت ها به ویژه دولت آمریکا به این موضوع، می توان جهانی عاری است جنگ و تجاوز و خونریزی برای ساکنان کره زمین ساخت.

اصول پنج گانه ای که در ابتکار همزیستی مسالمت آمیز مطرح شده، اصولی انسانی است که در تمام ادیان و مذاهب نیز به شکل های گوناگون مورد تاکید قرار گرفته و محدود به یک دوره زمانی نیست و در صورت وفاداری کشورها به این  اصول پنج گانه، می تواند در دوره های زمانی و شرایط مختلف، کاربردی موثر و عملی داشته باشد .

نگاهی به تاریخ چین و مقایسه آن با تاریخ قدرت های بزرگ دیگر جهان نظیر آمریکا و برخی دیگر از قدرتهای غربی، بیانگر تفاوت بزرگ در رفتار رویکرد آنها در قبال مسائل و تحولات جهانی است. در شرایطی که تاریخ آمریکا مملو از جنگ افروزی، تجاوز، اشغالگری، سلطه جویی، تحریم و تهدید علیه ملت های دیگر است، اما در نقطه مقابل، تاریخ چین گویای این واقعیت است که این کشور هیچ گاه آغاز گر جنگ یا تجاوز علیه کشورها و ملت های دیگر نبوده و سال های گذشته هر بار هم که درگیر جنگ بود، ناگزیر برای دفاع از امنیت و تمامیت ارضی و حاکمیت خود، تن به جنگ داده است.

اگرچه چین امروز از نگاه مردم جهان به عنوان یک ابرقدرت چه در حوزه نظامی و چه در حوزه اقتصادی و صنعتی دیده می شود، اما رهبران چین هرگز چنین نگاهی ندارد و نه تنها هیچ گاه ادعای ابرقدرتی را مطرح نکرده اند، بلکه مخالف این هستند که کشوری خود را ابرقدرت بداند. آنها اعتقاد دارند که پیشرفت و توسعه حق همه ملت های جهان است و هیچ کشوری حق ندارد در مسیر توسعه دیگران سنگ اندازی کند.

علاوه بر ابتکار همزیستی مسالمت آمیز که صلح و امنیت و توسعه را برای همه مردم جهان می خواهد، ابتکارهای چهارگانه دولت شی جینپینگ که در سال های گذشته مطرح شده است نیز دقیقا همین رویکرد را دنبال می  کند: ابتکارهای "یک پهنه – یک راه" ، "توسعه جهانی"، "امنیت جهانی" و "تمدن جهانی" همگی ابتکاراتی است که نشان از اعتقاد عمیق چین به این مهم دارد که جهان متعلق به تمام هشت میلیارد نفر ساکنان آن است و هیچ دولت یا کشوری حق ندارد با برتری جویی، سلطه و تجاوز، همه منابع و فرصت ها و پیشرفت ها در جهان را برای خود بداند و دیگران را محروم سازد.

شی جینپینگ رئیس جمهوری چین بارها بر این موضوع تاکید کرده است جهان جای کافی برای پیشرفت و توسعه همه کشورها در کنار هم دارد و لازم نیست کشورها برای اینکه به توسعه و پیشرفت بیشتری دست یابند، در مسیر دیگران مانع تراشی کنند.

تاکید چین بر ضرورت "صلح در جهان در عین وجود تفاوت ها و اختلاف سلایق و اختلاف عقیده ها" را می  توان نشات گرفته از یک سری اصول انسانی و انسان دوستانه دانست که در تمام ادیان و مذاهب هم بر آن تاکید شده است. با وجود تعدد نژادها، رنگ ها، زبان ها، فرهنگ ها، ادیان و افکار و عقاید مختلف در بین مردم کشورهای جهان، دستیابی به اشتراک و همزیستی و زندگی توام با آرامش دو دوستی در جهان هرگز دور از انتظار نیست اگر برخی قدرتها دست از رویکردهای خودخواهانه و برتری جویانه بردارند و بجای تلاش و تکاپو برای مهار دیگران و تنش زایی در جهان، در مسیر توسعه مشترک جامعه جهانی و تنش زدایی گام بردارند.

چینی ها در ماه ها و سال های اخیر با اقدامات موثر و صلح ساز خود در جهان، در عمل ثابت کردند که خواستار جهانی عاری از تنش و اختلاف و خشونت برای تمام ساکنان آن هستند. اقدام دیپلماتیک سازنده چین که باعث حل اختلافات میان ایران و عربستان و از سرگیری روابط آنها شد، یکی از این موارد است. همچنین پکن طرح های مختلفی را برای پایان دادن به جنگ غزه  جنگ اوکراین مطرح کرد اما از آنجا که آمریکا نقشی تقریبا مستقیم در این جنگ ها دارد، باعث شده تا تلاش های دیپلماتیک برای آتش بس فعلا راه به جایی نبرد.

همچنین همکاری روز افزود چینی ها با کشورهای آفریقایی و آمریکای لاتین، خاورمیانه، آسیا و اروپا حکایت از این واقعیت دارد که ملت های خسته از سیاست ها و رویکردهای سلطه جویانه ، یکجانبه گرایانه و توسعه طلبانه آمریکا، بیش از پیش به حسن نیت چین برای توسعه مشترک کشورها در کنار یکدیگر ایمان آورده اند و به همین دلیل است که هر روز شاهد اتفاقات جدید و افزایش تمایل در زمینه گسترش همکاری ها میان کشورهای مختلف با چین هستیم .

کاملا طبیعی است که روند توسعه روابط و مناسبات کشورهای سراسر جهان با چین به عنوان یک قدرت بزرگ اقتصادی و صنعتی که بر خلاف آمریکا، نگاه انحصارطلبانه به توسعه ندارد و معتقد است که توسعه حداکثری، در سایه توسعه همگانی و جهانی ایجاد می شود، آمریکا در چنین شرایطی احساس خطر می کند و حتی نزدیک ترین هم پیمانان آمریکا در منطقه خلیج فارس، خاورمیانه، آفریقا، آمریکای لاتین و حتی اروپا هر روز تمایل بیشتری به همکاری با چین پیدا می کنند. بنابراین خیلی عجیب نیست که در چنین شرایطی، آمریکا به دلیل احساس خطر از گرایش کشورها به سمت چین به عنوان بزرگترین رقیب خود، بخواهد برای مهار چین دست به هرکاری بزند و مسیر جنگ سرد با این کشور را در پیش بگیرد هر چند که چینی ها آمریکا را رقیب خود نمی دانند و همچنان اعتقاد دارند دو کشور باید با کنار گذاشتن اختلافات، در مسیری واحد و برای توسعه مشترک جهان تلاش کنند.

صلح و ثبات جهانی که یکی از مهم ترین ، پرتکرار ترین و پر تاکید ترین کلید واژه ها در سخنان و سیاست های مقامات و دولت چین است، در واقع خواسته قلبی تمام مردم دنیا است زیرا انسان بطور ذاتی دوستدار و طرفدار صلح و دوستی و آرامش آفریده شده است.

شرایط کنونی جهان به شدت نیازمند احترام همه دولت ها و کشور ها به اصول پنج گانه همزیستی مسالمت آمیزی است که 70 سال قبل از سوی چینی ها مطرح شد. البته موضوع همزیستی مسالمت آمیز به عنوان یک اصل بنیادین و انسانی، موضوعی است که در طول تاریخ بشریت و از سوی تمام ادیان و مذاهب همواره مورد تاکید قرار داشته و همیشه هم افراد، گروه ها و کشورهایی در تمام طول تاریخ بوده اند که همواره بر شنا در مسیر مخالف جهت آب رودخانه اصرار داشته اند و با رویکردهای ضدبشری و خودخواهانه، اجازه نداده اند جهان، آن گونه که باید، رنگ صلح و آرامش را به خود ببیند.

اصول پنج گانه همزیستی مسالمت آمیز در حال حاضر مورد قبول بیشتر کشورهای جهان است و به پایه ای برای برقراری روابط بین کشورهای دارای نظام های سیاسی متفاوت تبدیل شده و از اعتبار جهانی برخوردار است. در چنین شرایطی، ضروری است سازمان ملل متحد و شورای امنیت سازمان ملل نیز در راستای وظایف تعریف شده خود و بدون توجه به فشارهای قدرتهای آمریکایی-غربی، در مسیر محقق شدن همزیستی مسالمت آمیز در سراسر جهان به عنوان اصلی ترین وظیفه خود و خاموش کردن آتش جنگ ها تلاش کنند؛ مسیری که چینی ها از دهها سال قبل در پیش گرفته اند و نتایج بسیار قابل توجهی هم در جهت پیشرفت و توسعه خود و هم توسعه کشورهای دیگر بدست آورده اند.

نویسنده: محمدرضا منافی، کارشناس مسائل چین، جنوب و شرق آسیای ایران

 مطالب نوشته شده در این مقاله برگرفته از نظرات شخصی نویسنده است و موضع رسمی بخش فارسی رادیو و تلویزیون مرکزی چین را منعکس نمی‌ کند.