توسعه مرهون دانش است. توسعه نه امری فیزیکی است، نه مالی و نه حتی انسانی. برافراشتن سازه هایی از بتن و آهن و یا گسترش راه های جاده ای ارتباطی با توسعه ندارد. همانطور که کشورهایی در دنیا از همه لحاظ مجهزاند، ولی توسعه یافته به شمار نمی آیند چون دانش توسعه وجود ندارد و نمی توانند از ظرفیت ها و امکانات موجود استفاده کنند.

ممکن است افراد در جامعه ای نسبتا کم درآمد زندگی کنند ولی حس همبستگی و همکاری بین آن ها وجود داشته باشد. حضور در جمع و کار گروهی آن ها را اقناع کند و به افراد حس رضایت ببخشد. اگر چه زندگی این مردم، در الگوی رفاه مبنای محاسبه قرار نمی گیرد، اما این جامعه در مسیر توسعه است چون به دانش لازم برای توسعه یعنی کار جمعی رسیده است.

ممکن است در یک کشور توسعه یافته با آهن و بتن، به یکباره گروه هایی جدا شوند، مخالفت بورزند یا مهاجرت کنند و پراکنده شوند. شاید به ظاهر افزایش درآمد وجود دارد و سیمای جامعه در استاندارد کشورهای توسعه یافته است اما سرمایه های اجتماعی از بین می رود.

توسعه در جوامع غربی رفاه مادی را بالا برده، ولی نرخ خودکشی و پناه بردن به اعتیاد و دیگر آسیب های اجتماعی نیز به تبع آن افزایش پیدا کرده است. در الگوی اقتصادی توسعه باید نسبتی تنگاتنگ با مسائل اجتماعی برقرار کرد. توسعه امری همه جانبه است نمی توان جامعه مملو از آسیب های اجتماعی تصویر کرد ولی این اجتماع را تنها به خاطر پیشرفت های مادی اش توسعه یافته نامید.

سرعتی که جوامع جهان سوم در امر توسعه دارند، نیازمند نخبگانی است که بتوانند برنامه های ارائه شده را با این سرعت هماهنگ کنند وگرنه جامعه در مسیر توسعه از پا می افتد. دولت های توسعه بخش الگوهای موفق تری در اقتصاد توسعه هستند. چین یک نمونه از دولت های توسعه بخش است، چون سرعت حرکت زیاد است تا به توسعه برسند، اتوریته دولت به شکلی قوی بر روی جامعه مستولی است تا آسیب های اجتماعی امر توسعه به حداقل برسد.

در چین دانش توسعه وجود دارد، اتوریته وجود دارد و برای همین گسیختگی به وجود نمی آید. در حقیقت چین دولت رفاه توسعه بخش است. با قدرت تعاونی ها و با ظرفیت جوامع محلی وارد اقتصاد دانش شده است. دولت چین منظومه های روستایی اش را تقویت کرد و توسعه را از بخشی شروع کرد که تشنه کار و تولید است. در کشورهایی مثل کشور ما (ایران) توسعه را از شهر شروع می کنند که تشنه تنبلی، دلالی و واسطه گری است. جاده می کشیم تا توسعه ایجاد کرده باشیم و روستاییان را از مسیر آن جاده به شهرها می کشانیم تا در حاشیه شهرهای بزرگ سکونتگاه های غیر رسمی را گسترش داده باشیم، این توسعه نیست ولو اینکه ده ها برج میلاد از دل شهر بیرون آمده باشد.

آزاد سازی بازار و به معنایی رقابتی کردن بازار در چین، از روستاها شروع شد. اول بیشترین صادرات چین از همین شرکت ها بود که کمون ها را به آن ها تبدیل کردند. یک مهندسی اجتماعی شایسته تدوین شد. به جای اینکه از شهرها شروع کنند از پایین ترین اقشار شروع کردند. یعنی با رشد اقتصادی عدالت را به روستا بردند و سرمایه اجتماعی و کمون شان را حفظ کردند. این مهندسی اجتماعی چین را به قدرتی جهانی تبدیل کرد.

چین نمونه بسیار خوبی از استقرار دانش اقتصاد توسعه است. با اینکه خصلت کمونیستی دارد ولی سرمایه اجتماعی را منحل نکرده است بلکه برای قدرت بخشیدن به ایده های کمونیستی سرمایه اجتماعی اش را به شرکت ها تبدیل کرده و ثروت تولید کرده است. دولت چین یا نخبگان حزب کمونیست چین به روستاییان اطمینان دادند که در صورت تولید، محصولاتتان را در بازار می فروشند. یکی از سیاست های چین برای توسعه روستایی با بهره گرفتن از ظرفیت های محلی ایده صرف مالیات روستا در روستا بود. دولت به روستاییان گفت: به جای اینکه به من مالیات بدهید برای خودتان مدرسه و ورزشگاه بسازید به این ترتیب از مالیات معاف می شوید. دولت به روستاییان شغل، درآمد، مسئولیت و انگیزه داد و زیست روستایی را با کیفیتی بالا در آن مناطق حفظ کرد. چین به درستی از مزیت های نظام کمونیستی اش استفاده کرده است.

توسعه به معنی کن فیکون کردن زیستگاه های روستایی و مهاجرت روستاییان به شهرها نیست. باید چهارچوب را حفظ کردند. نتیجه این شده که امروز هر آنچه که ما استفاده می کنیم از دکمه لباسهایمان تا چتر و کیف و کفش و کلاه و... از روستاهای چین می آید. تعاونی های شهر و روستا در چین عنوان عامل مهمی در رشد اقتصادی این کشور هستند. به این قدرت هایی محلی آزادی عمل داده شد و روسای حزب در سطح محلی حامی این گروه ها شدند. منافع در قالب شرکت هایی با چهارچوب حقوقی تعریف شد و چینی ساخته شد که امروز جهان را مبهوت رشد اقتصادی خود کرده است.

دکتر کمال اطهاری، اقتصاددان و پژوهشگر توسعه ایران

مطالب نوشته شده در این مقاله برگرفته از نظرات شخصی نویسنده است و موضع رسمی بخش فارسی رادیو و تلویزیون مرکزی چین را منعکس نمی‌ کند.