کشور های قدرتمند غرب از مبحث حقوق بشر به نفع خود بهره برداری سیاسی و اقتصادی می کنند. سرمایه داران غربی موضوع حقوق بشر را بهانه ای برای مداخله در امور داخلی دیگر کشور ها قرار داده اند و از دموکراسی خود نگاشته ای که بنا کرده اند در راستای خدمت به امپریالیسم استفاده می کنند.

بسیاری از ملت های شرقی در تله حقوق بشر غربی افتاده اند. مدل لیبرال دمکراسی غرب در کشورهای شرقی نه تنها باعث توسعه نشد، بلکه بحران های متعددی را در این کشور ها ایجاد کرده و نگاهی ارباب رعیتی از جانب حامیان غربی نسبت به این دولت ها ایجاد گشته است.

در این بین برخی نوآوری ها در حکمرانی و الگو های جدید توسعه در شرق به رقیبی برای مدل حکمرانی غربی تبدیل شده است. نظام جمهوری اسلامی ایران و حکمرانی مقتدر چین از جمله است.

غرب به رهبری آمریکا در موضوع حقوق بشر و دمکراسی خودساخته اش، منتقد سیستم سیاسی ایران و چین است. در حالی که هنجار های حقوق بشر از دل تمدن غنی ایران برخاسته و چین در جهان امروز نمونه ای برجسته از حاکمیت قانون است.

اتهاماتی که آمریکا به چین وارد می کند نشانه هایی از هراس غرب از ظهور چین قدرتمند را در خود دارد. زیرا با قدرت گرفتن چین به عنوان اولین اقتصاد جهان و کنار زدن هژمون آمریکا، استاندارد های اقتصادی، سیاسی، نظامی و حتی اجتماعی این کشور شرقی در معادلات نظام بین الملل ورود می کند. از بین رفتن سلطه دلار در اقتصاد جهانی یکی از پیامدهای ظهور چین قدرتمند است. در این مرحله حقوق بشر و دموکراسی به بهانه ای برای کند کردن حرکت چین تبدیل شده است.

کشورهای جهان در مورد حقوق بشر نظرات مختلف و بعضا متفاوتی دارند، تفاوت ها در معانی زاییده فرهنگ ها و تمدن ها است. هیچ کشوری نمی تواند کشورهای دیگر را مجبور به پیروی از خود و اجرای یک الگوی خاص از حقوق بشر کند.

برخی از ارزشهای حقوق بشر جهانی است و مبنا و منشا واحد دارند و به اعتبار فرهنگ ها و تمدن های مختلـف، متفـاوت نیستند. موضوع حرام بودن قتل نفس، منع برده داری و پرهیز از تبعیض نژادی و مسـائلی از ایـن قبیـل، در زمـره

ارزش های عام و فرا فرهنگی حقوق بشر هستند. در مورد ارزش های عام هیچ مناقشه ای وجود ندارد و هیچ کشوری نمی تواند ادعا کند که مبدع حقوق بشری است که دیگر دولت ها را از قتل و برده داری و تبعیض نژادی و... پرهیز داده است.

اما بحـث و مجادله در موضوع حقوق بشر آن جا بالا می گیرد که فرهنگ ها و تمدن ها متفاوت از هم است و در این خصوص اجماعی جهانی وجود ندارد. اجرای بسیاری از هنجار های حقوق بشری بسته به شرایط اجتماعی، فرهنگی و مذهبی از یک جامعه به جامعه دیگر متفاوت است. هنجار های حقوق بشری در مواجهه با باور های فرهنگی و مذهبی و اعتقادی ملت ها به تفاوت هایی می رسد که حقوق بشر غربی حاضر به محترم شمردن این اختلافات نیست. به طور مثال مجازات قصاص در دین اسلام در راستای اجرای عدالت و حقوق بشر حکم شده ولی حقوق بشر غربی با احکام اسلامی زاویه دارد.

حقوق بشر جهانی باید با احترام گذاشتن به تنوع فرهنگ های بومی، ادیان و مذاهب و تمدن ها تدوین شود در غیر این صورت نمی توان جهانی با بی شمار تفاوت فرهنگی را به اجرای اصولی واحد مجبور کرد. هنجارهای فعلی حقوق بشر مورد حمایت غرب، با فرهنگ و تمدن سایر ملل متفاوت است و نمی توان چنین متنی را برای همه کشورها لازم الاجرا دانست. نظام های فرهنگی و مذهبی مختلف به عنوان عناصر سازنده تمدن بشری باید در این متن دیده شده و به رسمیت شناخته شوند.

امروزه در جهان علت بسیاری از تنش ها و درگیری ها بی توجه به اختلافات فرهنگی است. حقوق بشر باید با شناخت دقیق از بشریت، بر موضوع تنوع فرهنگی و احترام به آن تاکید داشته باشد. لزوم احترام به هنجار های فرهنگی و پذیرش تنوع فرهنگی و مذهبی در جهان، شیوه صحیحی برای دست یابی به به صلح جهانی است. احترام به تنوع فرهنگی جهان را به محیطی بهتر برای زیستن تبدیل می کند.

نویسنده: محمد شوری، استاد دانشگاه و تحلیلگر مسائل بین الملل ایران

مطالب نوشته شده در این مقاله برگرفته از نظرات شخصی نویسنده است و موضع رسمی بخش فارسی رادیو و تلویزیون مرکزی چین را منعکس نمی‌ کند.