طرح کمربند و راه یا پهنه راه که توسط چین مطرح شد. طرحی ایجابی است نه یک طرح سلبی. برخلاف نگاه آمریکا که در مورد سایر کشور ها، همراهی با خود را موجب سلب همراهی با دیگران می داند، چین در حوزه اقتصاد و همکاری های اقتصادی نگاهی ایجابی دارد و روابط ایجابی تعریف می کند.

به طور مثال کره جنوبی به دلیل همکاری با آمریکا مجبور شد روابط خود را با ایران کاهش دهد حتی با وجود اینکه این وضعیت موجب شد آسیب هایی به کره جنوبی و به ایران وارد شود ولی نگاه آمریکا سلبی است.

در نگاه ایجابی چین حتی قطب های متضاد هم می توانند در کنار هم قرار بگیرند. به این معنا که ممکن است کریدور تعریف شده توسط چین در برابر موارد مشابه غربی کریدوری رقابتی باشد اما به هیچ وجه آن ها را سلب نمی کند و می توانید در کنار آن از کریدور های غربی هم استفاده کنید.

این اصلی در سیاست خارجی چین است و فقط طرح کمربند و راه را شامل نمی شود. سیاست خارجی چین چند جانبه، کل نگر و جامع و عملگرا است. در نگاه چین می توان هم با کره شمالی ارتباط داشت و هم با کره جنوبی و در آن واحد با دو کشور که قطب متضاد هستند رابطه برقرار کرد.

شرایط امروز نظام بین الملل نسبت به قبل به مراتب فضا را برای پذیرش طرح هایی که چینی ها دارند مهیا تر می کند. ولی وقتی طرح های سلبی سابق و رویکرد های یک جانبه گرایانه آمریکا با بن بست مواجه می شود و مشکلاتی عدیده مطرح می شود از جمله با اتفاقاتی که در اوکراین، فلسطین و سایر نقاط دنیا رخ می دهد. طبعا آلترناتیو های مطرح شده توسط چینی ها از جمله کمربند  و راه که با قدرت مطرح شده است، زمینه پذیرش خود را بیش از پیش نشان می دهد.

ایران در منطقه جایگاهی ژئوپولتیک دارد که یک بخشی از آن به اتفاقات و رویکرد های جمهوری اسلامی ایران بعد از انقلاب اسلامی مربوط می شود و یک بخش به وضعیت چهارراهی و استراتژیک ایران مرتبط است. هر دو جایگاه مزیت هایی را برای ایران ایجاد می کند. بخش جغرافیایی ماجرا هرگز قابل سلب نیست. ایران در محدوده ای قرار گرفته که در شمال با دریای خزر و در جنوب با خلیج فارس و با نقشی که در طول تاریخ بین شرق و غرب ایفا کرده و به مثابه پلی ارتباطی بوده است، شرایط منحصر به فرد خود را به رخ می کشد.

چین برای تعامل با ایران چهارچوبی بلند مدت تعریف کرده است. در برنامه ریزی چین نه تعارفی وجود دارد و نه این طراحی در خصومت یا در خوش آیند با دیگری است. چین با هر کشوری متناسب با ظرفیت های آن کشور کار می کند. در مورد ایران ظرفیت های جغرافیایی و اقتصادی مد نظر چین است. نقش ایران در کمربند راه یک نقش تاریخی و غیر قابل انکار است.

متاسفانه در سال های گذشته به رغم نگاه راهبردی و بلند مدت طرف چینی نسبت به تعامل با جمهوری اسلامی، در ایران فاقد نگاه بلند مدت نسبت به همکاری با چین بودیم. جمهوری اسلامی ایران عموما برای رفع نیاز های روزمره سیاسی و زودگذر اقتصادی با چین کار کرده است و ظرفیت همکاری در طرح های راهبردی و سرمایه گذاری های کلان کمتر در ایران دنبال شده است. طرح کمربند راه یکی از ظرفیت های با ارزش همراهی و همکاری با چین بود که ایران تا امروز در خصوص بهره بردن از آن تعلل کرده است. 

ضعفی که در ایران نسبت به نگاه راهبردی به چین وجود دارد کمی از تاثیر گذاری ایران در این کریدور ها و برنامه های بلند مدت کاسته است. کمربند راه ظرفیتی بزرگ و ناتمام است. هنوز فرصت برای ایران باقی است ولی تا زمانی که ایران به دنبال اصلاح رویکرد خود و حرکت از کار های کوتاه مدت به سمت طرح های بلند مدت نباشد، نخواهد توانست که از سبد توسعه داخلی، سهمی در خور به همکاری با چین اختصاص دهد. این وضعیت فرق زیادی دارد با انکه ببینیم هر کجا نیاز داریم به سراغ چین برویم.

ظرفیت‌های بزرگی برای توسعه همکاری‌ها بین دو کشور در حوزه‌های مختلف از جمله ترانزیت، حمل و نقل و تبادل فناوری وجود دارد. در مقطعی که من در گوانگ‌جو بودم، در تلاش بودیم نه تنها با استان گوانگ‌دونگ بلکه با دیگر استان‌های چین برای توسعه ارتباطات و پروژه‌ها بین طرف های چینی و ایرانی همکاری برقرار کنیم. ابتکار کمربند و جاده مطروحه رئیس جمهور شین جین پینگ که مفهوم آن در سال‌های اخیر دچار تحول شده در کنار ابتکارات جدید مطرح شده همپوشانی دارند و فضایی خوب برای همکاری چین با دیگر کشورها از جلمه بین چین و ایران ایجاد کرده است. رویکرد و ذهنیت این ابتکارات مبنی بر همکاری برد-برد است. ایران از ابتکار کمربند و جاده و دیگر ابتکارات آقای شی جین پینگ استقبال می‌کند. جایگاه ژئوپلتیک ایران در منطقه و غرب آسیا، به عنوان یکی از محورهای مهم ترانزیتی و یکی از قدرت‌های اقتصادی مهم در غرب آسیا می‌تواند به توسعه ابتکار کمربند و جاده کمک کند. متاسفانه امروز در جهان شاهد هستیم که برخی از منازعات در یک دو سال اخیر شرایط جهانی را به تنش کشانده و موجب از دست رفتن جان انسان‌ها و بسیاری از ظرفیت‌ها شده است. این واقعیت‌ها این را این امر را ایجاب می‌کند که ما بر مبنای ابتکارهایی که آقای شی جین پینگ مطرح کرده بر اساس گفتگو، فهم متقابل و توسعه فراگیر، بیشتر کار کنیم. فکر می‌کنم از ظرفیت کمربند و جاده هنوز به طور کامل استفاده نشده و هنوز ظرفیت‌های زیادی وجود دارد. ایران می‌تواند سهم مهمی در پروژه‌های مربوط به این ابتکار داشته باشد. روابط ممتاز و اعتماد متقابل بین دو کشور و رهبران آنها نیز به ایران در تحقق این امر کمک خواهد کرد.

نویسنده: حامد وفایی، کارشناس و تحلیلگر حوزه شرق آسیا ایران

مطالب نوشته شده در این مقاله برگرفته از نظرات شخصی نویسنده است و موضع رسمی بخش فارسی رادیو و تلویزیون مرکزی چین را منعکس نمی کند.