«کیریاکوس میتسوتاکیس»، نخست وزیر یونان که دعوت شده بود تا به انگلیس سفر کند در اقدامی نادر توسط میزبان مورد بی‌توجهی قرار گرفت و دیدار برنامه‌ریزی‌شده وی با «ریشی سوناک»، نخست وزیر بریتانیا در 28 نوامبر (7 آذر) توسط طرف انگلیسی لغو و باعث ایجاد تنش بین دو کشور شد و همچنین بریتانیا را که از بازگرداندن آثار باستانی دیگر کشورها خودداری می‌کند را در کانون انتقادات افکار عمومی قرار داد.

میتسوتاکیس در مصاحبه‌ای با شبکه خبر «بی بی سی» در 26 نوامبر (5 آذر) گفت که ادامه نمایش مجسمه‌های سنگی در موزه بریتانیا مانند دو نیم کردن تابلوی «مونالیزا» است، این منازعه درباره حق مالکیت نیست، بلکه مربوط به «وحدت» است. خبرگزاری یونانی آتن گزارش داد که همین سخنان بود که باعث نارضایتی طرف انگلیسی شد. خبرگزاری رویترز نوشت که اختلاف بر سر مالکیت مجسمه‌های سنگی به این معنی است که دیدار سوناک و میتسوتاکیس برای ادامه مناسب نیست.

در ابتدای قرن 19، «توماس بروس» دیپلمات انگلیسی تعداد زیادی مجسمه‌ مرمرین «پارتنون» و «آکروپولیس» آتن را از جایگاه‌های اصلی آنها خارج و به بریتانیا منتقل کرد. دولت بریتانیا متعاقباً این مجسمه‌های سنگی را برای نمایش در موزه بریتانیا، خریداری کرد. هرچند یونان مدت‌هاست که از موزه بریتانیا خواسته تا مجسمه‌ها را بازگرداند، اما این خواست همواره از سوی انگلیس رد شده است.

برخی می‌گویند بهترین آثار باستانی در همه کشورهای جهان در کشور خودشان نیست، بلکه در موزه بریتانیا نگهداری می‌شوند. اگرچه این گفته تا حدودی اغراق‌آمیز است، اما بخشی از حقیقت را نیز بیان می‌کند. گفتنی است که موزه بریتانیا در حال حاضر بیش از 8 میلیون عدد اثر باستانی دارد که بیشتر آنها از کشورهای دیگر آمده‌اند. هیچ یک از 10 اثر برتری که در انگلیس است به عنوان بخشی از مجموعه معتبر موزه از خود بریتانیا نیست. علاوه بر مجسمه‌های سنگی پارتنون در یونان، سه مورد از به اصطلاح «10 گنج برتر» موزه بریتانیا از چین آمده‌اند. 140 مومیایی و تابوت در این موزه وجود دارد که هیچ یکی از موزه‌های مصر این میزان را در اختیار ندارد.

موزه بریتانیا همچنین دارای حدود 13هزار اثر باستانی ایرانی از جمله منشور کوروش است که اولین بیانیه حقوق بشر در جهان تلقی می‌شود. گفته شده در گذشته اشخاص بسیاری برای بردن آثار ارزشمند ایرانی به انگلیس مامور شدند، از جمله «هاردفورد جونز» و «سرگور اوزلی» که در زمان پادشاهی فتحعلی‌شاه به ترتیب در سال‌های 1809 و 1811 راهی ایران گشتند و با تنظیم قرار داد سیاسی - نظامی، بخش‌های مهمی از آثار تخت جمشید را به موزه بریتانیا بردند.

منشأ آثار باستانی موزه بریتانیا اغلب برچسب «مشروع» دارند، اما منشأ واقعی آنها جنگ، دزدی و خرید از بازار سیاه است. یکی از مدیران موزه بریتانیا زمانی استدلال کرد که «تمام اشیاء موجود در مجموعه موزه حاصل غارت نیستند.»  این اظهارات از طرفی نشان می‌دهد که بخش بزرگی از مجموعه موزه بریتانیا در نتیجه غارت به دست آمده است. موزه بریتانیا استثناء نیست، موزه‌های فرانسه، آلمان، ایالات متحده و سایر کشورهای غربی  نیز به طور جدایی ناپذیری با استعمار پیوند دارند.

کشورهای مختلف تلاش‌های بی‌وقفه‌ای برای بازگرداندن آثار باستانی غارت شده خود انجام داده‌اند. هفتم تیرماه امسال، سنگ نگاره «سرباز ساسانی» که به صورت قاچاق به بریتانیا منتقل شده بود، به ایران بازگشت. این اثر باستانی به مدت سه ماه در موزه بریتانیا به نمایش گذاشته شده بود، هفت سال پیش توسط پلیس مرزی بریتانیا در فرودگاهی در نزدیکی لندن کشف و ضبط و پس از آن برای «نگهداری» به موزه بریتانیا تحویل داده شد. اثری که در سال‌های اخیر به خارج از ایران قاچاق شده بود، سال‌ها به‌طور غیرقانونی در اختیار موزه بریتانیا بود و در نهایت تحت فشار به صاحب اصلی آن بازگردانده شد. اما با این وجود، این یک نمونه کمیاب از بازگشت موفقیت آمیز آثار باستانی از انگلستان محسوب می‌شود.

بریتانیا همواره از بازگرداندن آثار فرهنگی از کشورهای مختلف به بهانه «ایمنی حفاظت از آثار باستانی» خودداری کرده است. با این حال، در آگوست امسال خبری منتشر شد مبنی بر این که 2000 مورد از مجموعه موزه بریتانیا «مفقود» شده؛ این دروغ کاملا آشکار بود به گونه‌ای که حتی افراد آگاه در بریتانیا نیز دیگر تحمل آن را نداشتند. روزنامه بریتانیایی «گاردین» به نقل از «بل ریبیرو آدی»، نماینده حزب کارگر در پارلمان انگلیس نوشت: یکی از توهین‌آمیزترین دلایل بریتانیا (برای امتناع از بازگرداندن آثار باستانی) این است که کشورهای مبدأ توانایی مراقبت از آنها را ندارند. یا دزدیده شدن آنها در کشورهای مبدأ آسان است. اما در بریتانیا، سارقان می‌توانند آثار باستانی را در وب‌سایت‌ها بفروشند.

«ناپدید شدن» اسرارآمیز آثار باستانی از موزه بریتانیا نشان می‌دهد که این موزه نمی‌تواند از تعداد زیادی از آثار باستانی دیگر کشورها محافظت کند؛ امری که نگرانی‌های گسترده‌ای را در میان کشورهایی که این آثار باستانی به آنها تعلق دارد، برانگیخته است. آثار باستانی رد پای تمدن و محمل عواطف تاریخی و حافظه فرهنگی یک کشور و ملت هستند. بهترین مقصد برای آن دسته از آثار باستانی که به طور غیرقانونی از کشور مبدأ خارج شده‌اند، بازگشت به وطن است.

 نویسنده: لوئو لایی آن تحلیلگر سیاسی و روزنامه نگار چین