ابتکار چین با عنوان معنادار کمربند و جاده، جهان و به ویژه غرب را شوکه کرد. زیرا این ابتکار اهداف بسیار گسترده ای دارد.

آغاز طراحی این پروژه به رقابت های آمریکا و چین در بستر قدرت هژمون در قرن 21 باز می گردد. به این معنا که کمربند و جاده، فراتر از مسائل تجاری و راه سازی است. این مسیر تعیین کننده جهت قدرت اقتصادی در آینده جهان است.

چین یک کشور تولید کننده و تاجری موفق است و یک دلار بدون حساب و کتاب خرج نمی کند و چینی ها ابتکار را مطرح کرده اند که میلیون ها دلار برای عملیاتی کردنش خرج می شود. هزینه هنگفت کمربند و جاده برای چین، نشان از ارزش اجرایی بالای این ابتکار است.

با احداث 4 فاز کمربند و جاده، حدود 110 کشور در قاره آسیا، آفریقا و اروپا به هم متصل می شوند و اقتصاد این کشورها با اقتصاد چین در می آمیزد و تبدیل به بازار گسترده ای می شوند که زمانی تاریخی ترین مسیر تجاری جهان یعنی جاده ابریشم چنین بازاری را تجربه کرده بود.

بازاری جهانی که مدیریت آن در دست چینی ها باشد، برای آمریکایی ها قابل قبول نیست و طی این مدت انواع کارشکنی، شایعه سازی و چین هراسی را به راه انداختند.

اخیرا در اجلاس سران گروه 20، آمریکایی ها طرحی موازی با ابتکار کمربند و جاده را ارائه کرده اند این همان چیزی است که در گروه 20 مورد توافق قرار گرفت و به تعریفی تنها دستاورد این اجلاس به شمار می رود. مسیری رقیب کمربند و جاده که هندوستان را به عمان و عربستان سعودی و اردن و سپس به اسرائیل وصل می کند و نهایتا از طریق مدیترانه به اروپا می رسد.

رقابت های گسترده ای که بین آمریکا و چین وجود دارد در فصل جدید خود؛ هندوستان را به میانه میدان کشیده است. آمریکا از هند به عنوان اهرم فشاری علیه چین استفاده می کند و این بار در صدد شکست دادن ابتکار کمربند و جاده مطرح شده چین است.

ایران تا امروز نتوانسته از نقش تاریخی خود در جاده ابریشم دفاع کند و در پروژه کمربند و جاده نقشی در خور نداشته است.

ایران تنها در حد واسطه ای بود، برای این که از خاکش استفاده شود و شاخه ای از کمربند و جاده که از منطقه آسیای مرکزی وارد افغانستان و سپس به ترکمنستان و بعد به طرف ایران بیاید و از این طریق تجارت چین به واسطه خاک ترکیه به اروپا برود.

بنابراین درست است که ایران در این چهارچوب تجاری دیده شده و می تواند منافعی داشته باشد ولی تا اینجا خود ایران برای دستیابی به فرصت های تجاری این پروژه اقدام درخوری صورت نداده و از جایگاه تاریخی خود در پروژه جاده ابریشم جدید دفاع نکرده است.

شعبه ای از این خط می توانست با تلاش ایران به سمت خلیج فارس بیاید و از طرف بندرعباس به سمت عمان برود. چنین اقدامی در صورت اجرا امروز پیشنهاد آمریکایی ها مبنی بر احداث مسیری تجاری بین هند و کشور های عرب حاشیه خلیج فارس را بی اثر می کرد.

با اینکه ایران هم کوتاه ترین مسیر و هم امن ترین مسیر آسیای مرکزی به سمت اروپا است اما به دلیل تحریم های آمریکا دست بازی نداشت. تحریم ها شرکت های چینی را از فعالیت بیشتر باز داشت و جغرافیای مساعد ایران در منطقه مورد غفلت واقع شد.

ابتکار کمربند و جاده دشمنی بین هند و پاکستان را به رقابت تبدیل کرده است. در مقابل طرحی که آمریکایی ها برای خاورمیانه پایه ریزی کرده اند و با کمک هند و اسرائیل در دست عملیاتی شدن است، ایران چاره ای نخواهد داشت و منافع ایران در این است که با چین، افغانستان و پاکستان بر سر فراز و فرود اجرای کمربند و جاده به توافق و تفاهم برسد و بتواند منافع خود را با سرعت بخشیدن به اجرای این ابتکار تامین کند.

تعلل در اجرای کمربند و جاده به نفع کشورهای تعریف شده در این ابتکار نیست زیرا رقبا ایده های خود را به سرعت عملی خواهند کرد.

نویشنده: پیر محمد ملازهی، دیپلمات پیشین وزارت امور خارجه ایران و کارشناس حوزه آسیای مرکزی

مطالب نوشته شده در این مقاله برگرفته از نظرات شخصی نویسنده است و موضع رسمی بخش فارسی رادیو و تلویزیون مرکزی چین را منعکس نمی کند.