مصطفی انتظاری هروی/ مدیرمسئول خبر فوری

توافق ایران و عربستان برای بهبود رابطه پس از ۷ سال قطع ارتباط، خوش‌بینی‌ها به احتمال احیای برجام را افزایش داده است، اما چرا؟

توافق هسته‌ای ایران و کشورهای موسوم به ۱+۵ دی ماه ۱۳۹۴ به اجرا درآمد. درست ۷ سال قبل؛ همان سالی که اعدام شیخ نمر و به دنبال آن حمله به سفارت و کنسولگری عربستان بهانه دست عربستان سعودی داد تا به‌خاطر برجام از ایران انتقام بگیرد.

کیست که از یاد برده باشد بزرگترین دشمن برجام در آن دوره عربستان بود. در نوروز ۱۳۹۴ آن زمان که ایران و آمریکا در لوزان به توافق نزدیک شده بودند، ملک فیصل با عجله خود را به جان کری رساند و در هواپیما با او مذاکراتی کرد که نتیجه‌اش برهم خوردن توافق در آن دوره و تعویق سه ماهه تا تیرماه ۹۴ بود.

در سال ۹۶ آنگاه که دونالد ترامپ پس از یکسال تهدید و جدی گرفته نشدن از سوی دولت روحانی، از برجام خارج شد، بسیاری این تصمیم را تحت تاثیر فشار لابی یهودی و دلارهای سعودی می‌دانستند که بالاخره کار دست توافق هسته‌ای داد.

اما با روی کار آمدن دموکراتها در انتخابات ۲۰۲۰ ورق برگشت و رابطه عربستان سعودی و کاخ سفید شکرآب شد. نتیجه این تیرگی روابط، فاصله گرفتن ریاض از پیمان صلح ابراهیم بود که در دوره ترامپ، اعراب را به سرعت به تل‌آویو نزدیک می‌کرد.

در چنین شرایطی، عربستان سعی کرد نگاه به شرق را در راهبرد سیاست خارجی خود تقویت کرده و مستقل از آمریکا عمل کند. روندی که البته گاه دسیسه‌چینی‌های غربی - عربی همراه بود و خود را در سناریوی هجمه رسانه‌ای به ایران نشان داد.

اما با شکست این پروژه‌های رسانه‌ای و درک این واقعیت از سوی رهبران سعودی که قادر به حذف ایران از معادلات منطقه‌ای نیستند، عربستان کم کم از طریق عراق مذاکراتی جدی با ایران را در پیش گرفت و پس از بازگشت آرامش به خیابانهای ایران به این روند شتاب بخشید.

در این شرایط، تحریم‌های اتحادیه اروپا علیه ایران و فضای ناامیدی نسبت به گشایش سیاسی در روابط بین‌الملل، نرخ دلار در ایران را به عدد عجیب ۶۰هزار تومان رساند و زنگ خطر در ارتباط با بحران اقتصادی را به صدا درآورد و همین امر علاقه تهران به توافق با عربستان سعودی را بیشتر کرد.

تهران پیش از این نیز بارها گفته بود که مایل به تشدید اختلافات منطقه‌ای نیست و در دولت ابراهیم رئیسی، سعی می‌کرد دیپلماسی منطقه‌ای را جایگزین راهبرد مذاکره با غرب کند.

تمامی این شرایط دست به دست هم داد تا تهران و ریاض به توافقی راهبردی با میانجی‌گری عراق، عمان و چین برسند. نقش چینی‌ها در این روند از آنجا کلیدی بود که این کشور در دیدار با مقامات تهران و ریاض بر اهمیت سرمایه‌گذاری در  پروژه استراتژیک "راه ابریشم" که از خاورمیانه می‌گذرد، تاکید کرده و بنابراین موافق هرگونه بی نظمی در این منطقه ثروتمند نیست. چه این بی‌نظمی جنگ باشد، چه انقلاب.

چین که بانی توافق تهران و ریاض شد، خود عضو کشورهای ۱+۵ است و بنابراین قابل درک است که گام بعدی این کشور برای حفظ آرامش در منطقه، احیای برجام و دور کردن خطر رقابت هسته‌ای در جنوب غربی آسیا باشد. برخلاف تصورات رایج، چین قصد جنگ نیابتی با آمریکا در این منطقه را نداشته و صرفا وارد رقابتی اقتصادی با واشنگتن شده است و در این رقابت، شاید حاضر باشد در کنار آمریکا قرار بگیرد تا چالش‌های سیاسی و امنیتی را مدیریت کند.

بنابراین اصلا بعید نیست که چین بخواهد زمینه احیای برجام را مهیا کند، آن هم درست در زمانی که آمریکا و اروپا با تحریم‌های مداوم، هیچ ابزار فشاری علیه ایران ندارند. این گزاره وقتی تقویت می‌شود که بدانیم، واشنگتن در دور جدید مذاکرات در دولت بایدن، همواره می‌خواست برجام هسته‌ای را به برجام موشکی و برجام منطقه‌ای گره بزند و حالا که با توافق ایران و عربستان، عملا برجام منطقه‌ای به سبک چینی امضا شده، آیا بهانه‌ای برای عدم توافق باقی می‌ماند؟

حالا وقت آن رسیده که شرق دور به کمک خاور نزدیک بیاید تا معادلات در هم پیچیده را حل کند و اولین گام برای باز کردن این کلاف سردرگم، کاهش خطر جنگ در منطقه جنوب غربی آسیاست و گام دوم، حذف موانع تحریمی، که فرصتهای سرمایه‌گذاری را از چینی‌ها نگیرد.

چین برخلاف آمریکا و اروپا که نگاه امنیتی به حوزه خلیج فارس دارند، از منظر اقتصادی به این منطقه می‌نگرد. شاید برای همین است که آمریکا به‌دنبال صادرات سلاح به اعراب است و اما چین، به ظرفیتهای حوزه انرژی و دریایی منطقه نگاه دارد. پس اگر واشنگتن برای پی گرفتن راهبردهای امنیتی خود، گره‌های اقتصادی ایجاد می‌کند، چین برای باز گردن این گره‌های اقتصادی، توافق‌های امنیتی تازه ایجاد می‌کند، چراکه برای یک سرمایه‌گذار، هیچ چیز بدتر از تنش در حوزه‌های سرمایه‌گذاری نیست.

به این ترتیب اگر در روزهای آینده، خبر تبادل زندانیان ایران و آمریکایی را شنیدید و یا ناگهان پرده از گفتگوهای برجامی در این یا آن کشور برداشته شد، زیاد حیرت نکنید. منطقه ما وارد عصر تازه‌ای از گفتمان دیپلماتیک شده است، دوره‌ای که حرف بازرگانان چینی بیش از نظامیان آمریکایی در منطقه خریدار دارد.

مطالب بالا نظرات شخصی کارشناس محترم است و موضع رسمی بخش فارسی رادیو و تلویزیون مرکزی چین را منعکس نمی‌کند.