بیست و دومین نشست شورای سران کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای از 15 تا 16 سپتامبر (24 تا 25 شهریور)، در شهر باستانی سمرقند ازبکستان برگزار می‌شود. پس از شیوع کووید-19 این نخستین بار است که رهبران کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای درباره مسائل مهم به صورت رو در رو بحث و مشورت می‌کنند.

در شرایط پیچیده کنونی بین‌المللی، این اجلاس که توجه خاصی به دنبال داشته،  نقطه عطف جدیدی در ارتقای توسعه آینده سازمان همکاری شانگهای خواهد بود.

یکی از نکات برجسته اجلاس امسال این است که سازمان همکاری شانگهای دومین توسعه خود را آغاز خواهد کرد.

«جانگ مینگ»، دبیرکل سازمان همکاری شانگهای چند روز پیش در مصاحبه با رسانه‌ها گفت که سران کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای در اجلاس سمرقند یادداشتی مبنی بر تعهد ایران به پیوستن به سازمان همکاری شانگهای امضا خواهند کرد و سپس ایران تشریفات پیوستن به سازمان همکاری شانگهای را انجام خواهد داد.

الحاق ایران به سازمان همکاری شانگهای یک وضعیت برد-برد را به همراه خواهد داشت. ایران مدت‌هاست که راهبرد دیپلماتیک «نگاه به شرق» (با محوریت آسیا) را تدوین کرده، اما به دلایل مختلف به شکل مطلوبی به جلو حرکت نکرده است. عضویت رسمی در  سازمان همکاری شانگهای بدون شک به دولت رئیسی در اجرای این راهبرد دیپلماتیک کمک خواهد کرد. کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای شامل چین و هند و دیگر مصرف کنندگان عمده انرژی هستند، ایران  تولید و صادر کننده بزرگ نفت و گاز است و با هویت عضو رسمی سازمان همکاری شانگهای می‌تواند بازار مطمئن برای صدور انرژی را از آن خود کند.

از سوی دیگر، الحاق ایران نفوذ سازمان همکاری شانگهای را بیشتر خواهد کرد. با الحاق ایران و هند و پاکستان که قبلاً به آن ملحق شده‌اند، پوشش جغرافیایی سازمان همکاری شانگهای از چین، روسیه و آسیای مرکزی به جنوب آسیا و غرب آسیا گسترش می‌یابد. ایران یک قدرت بزرگ در خاورمیانه است و نقشی محوری در همکاری‌های امنیتی منطقه‌ای ایفا می‌کند.

در حال حاضر بسیاری از کشورها علاقه و تمایل شدید خود را برای پیوستن به سازمان همکاری شانگهای ابراز کرده‌اند و حتی برخی گزارش ها حاکی از آن است که «یک صف طولانی در خارج از سازمان همکاری شانگهای وجود دارد». چرا سازمان همکاری شانگهای می‌تواند کشورهای بیشتری را برای پیوستن به آن جذب کند؟ سه دلیل اصلی وجود دارد که عبارتند از:

اول، کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای در مسیر همکاری برد-برد قدم گذاشته‌اند. داده‌ها نشان می‌دهد که در سال 2021، مجموع تولید ناخالص داخلی کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای حدود 23.3 تریلیون دلار  بود که بیش از 13 برابر بیشتر از ابتدای تأسیس آن است. در سال 2021، حجم تجارت بین چین و کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای به 343.1 میلیارد دلار رسید که نسبت به سال قبل 40 درصد و 28 برابر بیشتر از زمان تأسیس سازمان همکاری شانگهای (2001) افزایش داشته است.

دوم، همکاری امنیتی میان کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای به نتایج قابل توجهی دست یافته است. همکاری امنیتی همیشه اولویت اصلی سازمان همکاری شانگهای بوده است. طی سالیان متمادی، کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای با برگزاری رزمایش‌های مشترک ضد تروریسم، رزمایش‌های مشترک سایبری ضد تروریسم و سایر فعالیت‌ها، به طور مستمر همکاری‌های امنیتی را در سازمان تعمیق بخشیده، هماهنگی را در حوزه مبارزه با تروریسم تقویت کرده و با وجود همکاری امنیتی مؤثر سازمان همکاری شانگهای، منطقه آسیای مرکزی روند «خاورمیانه شدن» پیش بینی شده توسط برخی از محققان غربی را تجربه نکرده است.

سوم، سازمان همکاری شانگهای الگویی برای اجرای جامعه‌ای بشری با سرنوشت مشترک است. سازمان همکاری شانگهای در هنگام جذب اعضاء هرگز روی ایدئولوژی یا به اصطلاح «ارزش‌ها» دست نگذاشته، بلکه سود متقابل و نتایج برد-برد را هدف قرار می‌دهد و افراد همفکر را برای جستجوی توسعه مشترک متحد می‌کند. اقوام و مذاهب کشورهای عضو متنوع است، نظام‌های اجتماعی و سنت‌های فرهنگی متفاوت است، اما این مانع از آن نمی‌شود که آنها به همسایگان خوب، دوستان خوب و شرکای خوب یکدیگر تبدیل شوند.

برخی رسانه‌های غربی از سازمان همکاری شانگهای با عنوان «ناتوی شرقی» یاد می کنند، اما در واقع این دو سازمان تفاوت اساسی دارند. ناتو یک اتحاد سیاسی و نظامی به رهبری ایالات متحده است، در حالی که سازمان همکاری شانگهای یک سازمان بین‌المللی منطقه ای است که صلح، همکاری و توسعه را دنبال می‌کند. سازمان همکاری شانگهای یک اصل روشن دارد - عدم تعهد، هدف قرار ندادن هیچ شخص ثالثی. سازمان همکاری شانگهای اولین سازمان بین‌المللی بین‌دولتی است که به نام یک شهر چینی نامگذاری شده است، اما این به معنای تسلط چین بر این سازمان نیست. همه کشورهای عضو این سازمان از جایگاه برابر و حق بیان یکسان برخوردارند، در حالی که  ناتو تقریباً  محفلی اختصاصی برای حرف زدن  ایالات متحده است.

در حال حاضر که وضعیت بین‌المللی دستخوش تغییرات عمیق و پیچیده‌ای است، بسیاری از کشورها به دنبال ایجاد نوع جدیدی از روابط بین‌المللی با احترام متقابل، انصاف و عدالت و منفعت متقابل هستند. سازمان همکاری شانگهای خلاقانه «روح شانگهای» را مطرح کرده و همیشه آن را پیاده می‌کند که جوهر آن نوع جدیدی از روابط بین المللی‌است؛ این در واقع دلیل اساسی «جاذبه مغناطیسی» قوی سازمان همکاری شانگهای برای بسیاری از کشورهای منطقه  به ویژه کشورهای در حال توسعه است.