دکتر «آرش رئیسی نژاد» استادیار دانشگاه تهران جدیدا کتابی را تحت عنوان «ایران و راه ابریشم نوین؛ از ژئوپولیتیک راه تا دیپلماسی راه» تألیف کرده و در آن به پیشینه راه ابریشم باستانی و سپس راه ابریشم نوین یا همان «ابتکار کمربند و جاده» پرداخته و اهمیت ژئوپولیتیک راه را در عصر کنونی بررسی نموده است.

کتاب فوق در پنج فصل نوشته شده که عبارتند از: راه ابریشم و کنشگران موثر، ژئوپولیتیک راه زوایای راه ابریشم نوین، رخدادها و روندهای راه ابریشم نوین، دالان‌های «کمربند» راه ابریشم نوین و دیپلماسی راه و سیاستگذاری.

بنا به اهمیت ابتکار کمر بند و جاده و نقش آن در سیاست بین‌الملل و همچنین در عرصه جغرافیایی و سیاسی ایران، خبرنگار بخش فارسی رادیو و تلویزیون مرکزی چین با دکتر رئیسی نژاد درباره انگیزه وی از نگارش چنین کتابی به گفت‌وگو نشسته است.

مشروح مصاحبه با دکتر رئیسی نژاد را در زیر مشاهده می‌کنید:

رادیو و تلویزیون مرکزی چین: لطفا از انگیزه خود برای نگارش کتاب راه ابریشم نوین برای مخاطبان ما بگویید. اساسا چرا احساس کردید نیاز به تألیف این کتاب وجود دارد؟

آقای رئیسی نژاد: امروزه راه ابریشم نوین یا آنچه که تحت عوان ابتکار «کمربند و جاده» از آن یاد می‌شود، مهم‌ترین کلان‌پروژه قرن بیست و یکم میلادی است و در طول تاریخ چنین کلا‌ن‌پروژه‌ای از لحاظ حجم سرمایه گذاری، شدت تاثیر گذاری، تاثیر آن بر سیر و سویه و پویایی رقابت‌های اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، هنجاری و نظامی بی‌همتا بوده است.

دلیل اول نگارش این کتاب به سرشت این کلان‌پروژه برمی‌گردد. دوم درهم‌تنیدگی این کلان‌پروژه با ایران است. این کلان‌پروژه در خلأ شکل نگرفته و در واقع برخاسته از راه ابریشم باستانی است که به مدت تقریبا دو هزار سال بر چیدمان قدرت در عرصه بین‌الملل تاثیرگذار بوده است. راه ابریشم باستانی از چین شروع می‌شد، به آسیای میانه، ایران و از ایران به سمت دریای مدیترانیه یا به سمت ترکیه امروزی و از آنجا به اروپا و اروپای جنوبی می‌رسید. تمام تاریخ ایران را که نگاه کنید حداقل از زمان اشکانیان تا زمان صفویه تقریبا بالای 1500 سال ایران کاملا درگیر راه ابریشم هست. این راه، راهی است که هم موجد ثروت بوده یعنی در واقع حکومت‌های حاکم بر ایران از طریق کنترل تجارت و دادوستدهای بازرگانی در مسیر راه ابریشم میان کشورها درآمد کسب می‌کردند بلکه موجد خطر و تهدید هم بوده است. اگر به «ایلغار» مغول نگاه کنید از شرق به غرب یا حتی اعراب هم که حتی از شرق به غرب حرکت می‌کنند به دنبال این هستند که کنترل راه‌ها را در دست بگیرند. شما نمی‌توانید کشور ایران را بدون در نظر گرفتن راه ابریشم تصور کنید. این راه نه تنها باعث انتقال پول و ارزش بوده بلکه انتقال ایده، ادیان، ادبیات و فرهنگ نیز در همین مسیر صورت می‌گرفته است. فرهنگ ایرانی و تمدن ایرانی دقیقا در مسیر راه ابریشم باستانی گسترش پیدا کرده است. پس دومین دلیل برای نگارش این کتاب پیشینه‌ای است که برای راه ابریشم نوین یعنی همان راه ابریشم باستانی در تاریخ ایران وجود دارد. سومین دلیل ضرورتی است که برای آینده سرزمینی یک کشور می‌توانیم متصور شویم. مع الاسف به دلیل مشکلاتی که با غرب و در راس آن آمریکا به دلیل تحریم‌ها وجود داشته در دهه اخیر هیچ رشد اقتصادی نداشته‌ایم. همه این موارد باعث شده که ما نیازمند یک کلان‌ استراتژی برای تغییر الگوهای حکمرانی باشیم. اگر بخواهید این تغییر را تجربه کنید نمی‌توانید خود را از فاکتور راه ابریشم نوین جدا کنید. به این معنا که بسیاری از حکمرانان متوجه شده‌اند که برای دستیابی به توسعه کلان اقتصادی نباید صرفا به فروش نفت خام اکتفا کنند. در اینجاست که ما نیازمند نگاه به پدیده‌های نوین در عرصه اقتصاد بین‌الملل هستیم. یکی از مهمترین پدیده‌ها در اقتصاد بین‌الملل، بحث کریدورها و در راس آن راه ابریشم نوین است. البته کریدورهای دیگری نیز وجود دارند اما راه ابریشم نوین با دالان‌های متعدد، مهمترین نمود و نماد کریدورهای بین‌المللی است. به همین دلیل ما نیازمند یک عنصر نوین (کریدورهای بین‌المللی) هستیم تا در عرصه اقتصاد، سیاست، توسعه کلان و امنیت پایدار شاهد تغییر الگوی حکمرانی باشیم و در اینجاست که راه ابریشم نوین اهمیت پیدا می‌کند.

رادیو و تلویزیون مرکزی چین: توافق جامع 25 ساله ایران و چین فروردین ماه امسال امضا شد و با سفر اخیر آقای امیرعبداللهیان اجرایی شد. نسبت این توافق را با ابتکار کمربند و جاده چگونه ارزیابی می‌کنید؟

آقای رئیسی نژاد: من قرارداد 25 ساله ایران-چین را یک دستاورد می‌بینم گرچه تفسیرهای مثبت یا منفی هم درباره آن وجود دارد. این توافق پتانسیل‌هایی دارد که بر اساس آن ایران بتواند روابط خود را با چین تقویت کند. البته شخص بنده علاقه داشتم قرارداد فوق حول جایگاه ایران در راه ابریشم نوین چین طراحی می‌شد نه صرفا براساس روابط دو جانبه دو کشور. به نظرم ایران نیازمند به این توافق بود با لحاظ مسائل امنیت و استقلال این کشور که بایستی حتما پاس داشته شود.

رادیو و تلویزیون مرکزی چین: به نظر شما ابتکار کمربند و جاده چگونه می‌تواند مفهوم چندجانبه‌گرایی را به پیش ببرد؟

آقای رئیسی نژاد: از سال 2008 که رکود اقتصادی رخ داد به این سو آرام آرام مسائل متعددی روی داد که نشان داد جهان تک قطبی در حال گذار یا در حال دگرگونی است. مهمترین نمود و نماد این گذاره را باید ابتکار کمربند و جاده بدانیم. نهادهای امنیتی ایالات متحده در سال‌های 1996 و 1997 در گزارش‌های خود به بحث مهار چین را مطرح کرده‌اند. در سال‌های پس از آن به دلیل مشکلاتی مانند جنگ‌های مبارزه با تروریسم، رکود اقتصادی و غیره کمتر به این موضوع پرداختند اما در سال‌های 2013 و 2014 دوباره چین را در دستور کار خود قرار دادند و دلیل آن هم دقیقا همین کلان پروژه راه ابریشم بود. ابتکار کمربند و جاده که شامل شبکه‌های ارتباطی، لوله‌های نفت و گاز، زیرساخت‌های متعدد مانند فرودگاه و غیره است ارتباط مستقیم با 65 درصد جمعیت جهان و 40 درصد تولید ناخالص ملی جهانی دارد. این یعنی یک جهان جدید یا یک نظم نوین جهانی حول محور چین و به همین دلیل آمریکا ابتدا با سیاست «چرخش به سوی آسیا» در دوره اوباما و سپس در دوره ترامپ با لحن تندتری تصمیم به مهار چین گرفته است. اگر دقت کنید آقای ترامپ نقطه مقابل آقای بایدن ترسیم شده است اما در سیاست برخورد با  چین هیچ تفاوتی ندارند و هر دو قصد مهار چین را دارند. تفاوت آنها این است که ترامپ یکجانبه و از طریق جنگ اقتصادی به جنگ چین می‌رود اما بایدن تلاش می‌کند به همراه متحدین به مهار چین بپردازد. در دهه‌های آینده رقابت اصلی میان این دو بر سر چگونگی مهار چین و بزرگترین دغدغه آمریکا خواهد بود.

در این شرایط یک نوع چندجانبه گرایی میان آمریکا و متحدانش شکل خواهد گرفت و تلاش می‌کند متحدانش را برای مهار چین ترغیب کند و فشار بر کشورهایی وارد کند که آرام آرام به سمت چین آمده‌اند و از طرف دیگر هم چین تلاش خواهد کرد چندجانبه گرایی مدل خود را ایجاد کند. این مدل را در حضور پررنگ چین در سازمان همکاری شانگهای، منطقه خلیج فارس و آفریقا می‌بینیم. این رویکردها در نهایت باعث خواهد شد که دو کمپ چندجانبه‌گرایی شکل بگیرد. اگر کشورها نتوانند میان این دو کمپ بازی کنند باعث نگرانی خواهد بود و امیدوارم در ایران همکاری با چین تقویت شود و در کنار آن با روسیه، غرب، هند و کشورهای همسایه همکاری صورت بگیرد تا موازنه‌ای شکل بگیرد.

رادیو و تلویزیون مرکزی چین: مفهوم ژئوپولیتیک راه و دیپلماسی راه دقیقا به چه معناست و چه تاثیری بر همدیگر دارند؟

آقای رئیسی نژاد: من در کتابم بحث ژئوپلتیک راه و دیپلماسی راه را پیاده کردم. به گمانم ظهور ابتکار کمربند و جاده و دیگر کریدورهای بین‌المللی باید تصمیم گیرندگان ایرانی را به درک این دو مفهوم سوق دهد. ژئوپلتیک راه یعنی اینکه اِلِمان‌های ژئوپلتیکی در شکل دادن به کریدورها و راه‌های بین‌المللی تاثیر دارند وهمچنین کریدورهای بین‌المللی بر چیدمان‌های ژئوپلتیکی تاثیر می‌گذارند. به همین ترتیب دیپلماسی راه اشاره دارد به اینکه چگونه کریدورهای بین‌المللی بر روی سیر صعودی دیپلماسی کشورها تاثیر می‌گذارد و از سوی دیگر دیپلماسی کشورها چگونه می‌تواند باعث شکل گیری، راه اندازی و جهت گیری کریدورها شود. به نظر بنده مهمترین کلان استراتژی که ایران می‌تواند همزمان با ابتکار کمربند و جاده راه بیاندازد همین دیپلماسی راه است. ایران می‌تواند از طریق پیوند خوردن با کشورهای اطراف و در میانه این کریدورها قرار گرفتن یک امنیت پایدار و یک بازدارندگی عمومی ایجاد کند تا کسی نتواند مدام آن را تهدید کند یا خطرآفرینی کند. اگر بتوانیم نقطه ثقل و شریک قدرت‌های بزرگ در این کریدورها شویم به بازدارندگی عمومی به وسیله درهم تنیده شدن بازار ایران و کشورهای اطراف و قدرت‌های بزرگ دست می‌یابیم. به بیان واضح تر بدون این بازدارندگی عمومی نمی‌توان توسعه اقتصادی داشت.