خانم «سمانه افشاری» کارشناس وزارت راه و شهرسازی ایران در یادداشتی به موضوع راه ابریشم جدید پرداخته و تاکید می‌کند ابتکار «کمربند و جاده» یک کلان‌پروژه جهانی است اما به دلیل قرارگیری در مسیر راه‌ابریشم تاریخی، تمرکز ویژه‌ای بر آسیا، شرق آفریقا، اروپای شرقی و خاورمیانه دارد که دربرگیرنده کشورهایی با بازارهای نوظهور است.

متن کامل این یادداشت را در زیر مشاهده می‌کنید:

این ابتکار در سال ۲۰۱۳ توسط «شی جین‌چینگ» رئیس‌جمهور چین، رونمایی شد و تا سال ۲۰۱۶ با عنوان «یک کمربند، یک جاده» شناخته می‌شده است. «ابتکار کمربند و جاده» ارتباط قاره‌های آسیا، اروپا، و آفریقا و دریاهای مجاور آن را ارتقا می‌دهد، همکاری بین کشورها در مسیر یک کمربند، یک جاده  را ایجاد و تقویت می‌کند، شبکه‌های ارتباطی همه‌جانبه، چندلایه و ترکیبی را به وجود می‌آورد، و توسعه پایدار، متنوع، و مستقل را در این کشورها تحقق می‌بخشد.

«ابتکار کمربند و جاده» یک کلان‌پروژه جهانی است اما به دلیل قرارگیری در مسیر راه‌ابریشم تاریخی، تمرکز ویژه‌ای بر آسیا، شرق آفریقا، اروپای شرقی و خاورمیانه دارد که دربرگیرنده کشورهایی با بازارهای نوظهور است. در حال حاضر ۷۱ کشور در این ابتکار مشارکت دارند که یک-سوم تولیدناخالص داخلی و دو-سوم جمعیت جهان را شکل می‌دهد.

ایران در کریدور حمل و نقل بین‌المللی شمال-جنوب

در طرح ابتکار کمربند و جاده، ایران در کریدور اقتصادی چین-آسیای مرکزی–غرب آسیا بالقوه نقش مهمی دارد که می‌تواند با دیپلماسی حمل و نقلی فعال خود را از منافع بی‌شمار ترانزیتی، تجاری، اقتصادی، و ارتباطی بهره‌مند سازد. از طرف دیگر، جایگاه ایران در کریدور حمل و نقل بین‌المللی شمال-جنوب، به عنوان کریدور رقیب راه ابریشم، نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است که هم در مسیر اتصال شمال به جنوب و هم در مسیر راه ابریشم به نوعی تکمیل‌کننده است. 

کریدور حمل و نقل بین‌المللی شمال-جنوب (International North-South Transport Corridor (INSTC)) یک پروژه حمل و نقلی چندوجهی  (ریلی، جاده‌ای، دریایی) به طول ۷۲۰۰ کیلومتر است که در سال ۲۰۰۰ با هدف ارتقای همکاری‌های حمل و نقلی و تجاری بین کشورهای عضو شامل روسیه، هند و ایران تاسیس شد. این کریدور اقیانوس هند و خلیج فارس را از طریق ایران به دریای خزر متصل می‌کند و سپس از طریق آسیای میانه و روسیه به اروپای شمالی متصل می‌شود. این کریدور می-تواند به طور بالقوه مناطق بالتیک، نوردیک و آرکتیک را نیز در برگیرد. سرعت ترانزیت در این مسیر دوبرابر و هزینه آن تا ۳۰ درصد کمتر است که این مسیر را نسبت به مسیر سنتی کانال سوئز به-صرفه‌تر و رقابت‌پذیرتر می‌کند. در سال ۲۰۱۲، کشورهای آذربایجان، ارمنستان، قزاقستان، بلاروس، تاجیکستان، قرقیزستان، عمان، سوریه، ترکیه، اکراین و بلغارستان (عضو ناظر) نیز به زمره کشورهای عضو پیوستند. 

جایگاه ایران در کریدور شمال-جنوب به دلیل موقعیت جغرافیایی که خلیج فارس را به اوراسیا متصل می‌کند استراتژیک است. بندر چابهار به عنوان تنها بندر اقیانوسی کشور با دسترسی مستقیم به اقیانوس هند مهم‌ترین نقطه در این مسیر است تا حدی که هند خود را متعهد به سرمایه‌گذاری بلندمدت در بندر چابهار کرده است تا از این راه با سرمایه‌گذاری و نفوذ چین در بندرگوادر (به فاصله حدود ۲۰۰ کیلومتری از چابهار) رقابت کند. بندر گوادر هاب اصلی تجاری پاکستان و بخشی از کریدور اقتصادی چین – پاکستان موسوم به سی‌پک CPEC است. از آنجا که هند سرمایه‌گذاری سنگین چین در گوادر را بخشی از سیاست محاصره استراتژیک چین علیه هند می‌داند، این کشور قصد دارد با سرمایه‌گذاری در چابهار گوادر را از رقابت خارج کند و مسیر پاکستان را که افغانستان و آسیای مرکزی را به اقیانوس هند متصل می‌کند قطع کند و در عین حال تنها راه ارتباطی خود (بدون نیاز به عبور از پاکستان) را با افغانستان، آسیای مرکزی و روسیه جهت توسعه روابط تجاری تامین کند. ایران البته خود را صحنه رقابت قدرت‌های منطقه‌ای نمی‌بیند و از سرمایه-گذاری‌های زیرساختی کشورهای مختلف استقبال می‌کند.

کنفرانس «راه ابریشم نو و خاورمیانه»

موضوع جایگاه ایران در کریدورها در نشستی که با عنوان کنفرانس «راه ابریشم نو و خاورمیانه» در حاشیه برگزاری دومین روز از نمایشگاه حمل و نقل، لجستیک و صنایع وابسته در تاریخ بیست و نهم آذرماه ۱۴۰۰ برگزار شد مورد بحث و بررسی قرار گرفت و مسئولان و کارشناسان به بررسی جایگاه ایران در کریدور راه ابریشم موسوم به «یک کمربند، یک جاده»، ظرفیت‌های ایران برای بهره‌مندی حداکثری از مزایای نقش‌آفرینی فعال در این کریدور و نیز آسیب‌شناسی وضع موجود پرداختند. 

دراین نشست آقای کاظم جلالی، سفیر ایران در روسیه، و آقای مجیدرضا حریری، رئیس اتاق بازرگانی ایران و چین به سخنرانی پرداختند. سپس در پنلی تخصصی آقای جواد سمسامی لر، رئیس انجمن سراسری شرکت‌های حمل و نقل، آقای امین ترفع، مدیرکل دفتر تجاری‌سازی وزارت راه و شهرسازی، و آقای آرش رئیسی‌نژاد، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران ابعاد مختلف نقش ایران در کریدور راه ابریشم را مورد ارزیابی قرار دادند.

آقای حریری گفت: در شرایط فعلی کشور، برای بهره‌بردن از مسیر راه ابریشم می‌بایست بر پروژه‌هایی کلیدی در داخل کشور تمرکز کرد که بیشترین بازدهی را دارد؛ من‌جمله برقی‌سازی قطار تهران-مشهد و اجرای پروژه‌های کوتاه و سبکی که قابلیت اجرایی شدن دارند که در آن زمره می‌توان به اتصال نقطه مرزی شرق ایران به بندر گوادر پاکستان اشاره کرد. 

آنچه به طور خاص در این کنفرانس مورد تاکید قرار گرفت، اتخاذ درک صحیح از مفهوم کریدور است. عمدتا از کریدور به مسیر حمل و نقلی اطلاق می‌شود. اما در حقیقت کریدور یک مفهوم است که با ماهیتی پویا و چندبعدی ارتباطات شبکه‌ای بین نقاط اتصال مشخص را فراهم می‌آورد. این ارتباطات اقتصادی، فرهنگی، تجاری و دیجیتالی است و صرفا به زیرساخت‌های حمل و نقلی محدود نمی‌شود.

در مجموع با توجه به آنچه بحث شد، به نظر می‌رسد ایران می‌بایست با بازنگری ذهنیت، مواضع و درک واقع‌بینانه از آرایش ژئوپلیتیک منطقه بر اساس منافع ملی در دیپلماسی حمل و نقلی خود تحول ایجاد کند تا بتواند حتی‌المقدور بیشترین و پایدارترین منفعت را از مزیت‌های طبیعی و نسبی کشور تامین کند.