سران چهار کشور آمریکا، ژاپن، هند و استرالیا در تاریخ 24 سپتامبر برابر با 2 مهرماه در واشنگتن با یکدیگر ملاقات کردند و از تعمیق روابط با یکدیگر و ارتقاء همکاری در راستای مقابله با چالش های موجود خبر دادند؛ اگرچه آمریکا مدعی شد که «مکانیسم چهار کشوری» بین این کشور و ژاپن و هند و استرالیا، کشورهای خاصی را هدف نگرفته است اما اسناد منتشر شده بعد از نشست بین سران این کشورها نشان می دهد هدف از این مکانیسم، چین است!

تحلیلگران بر این باورند که آمریکا اخیرا در محافل کوچک بسته و انحصاری در منطقه آسیا-اقیانوسیه مشارکت می کند و این رویکرد واشنگتن، صلح و ثبات منطقه را به طرز جدی به خطر می اندازد. باید گفت که ذهنیت جنگ سرد آمریکا، ژاپن، هند و استرالیا محبوب نیستند و بدنامند!

مکانیسم چهار کشور، تنها مکانیسم چند جانبه ایجاد شده از سوی آمریکا در منطقه آسیا و اقیانوسیه محسوب نمی شود. همین چند وقت اخیر بود که آمریکا، انگلیس و استرالیا از برقراری مشارکت سه جانبه امنیتی جدید میان خود خبر دادند که بر اساس آن، آمریکا و انگلیس از ساخت زیردریایی های هسته ای استرالیا پشتیبانی می کنند!

بعد از روی کار آمدن دولت «جو بایدن» رئیس جمهور آمریکا، نهادینه سازی گفتگو میان آمریکا-ژاپن-هند و استرالیا سرعت گرفته است و دولت آمریکا از این گفتگوهای نهادینه به عنوان مکانیسمی ستونی در راستای پیشبرد به اصطلاح استراتژی هند-اقیانوسیه استفاده می کند؛ استراتژی دولت بایدن و مشارکت آن در مکانیسمی چند جانبه برای جلب حمایت متحدان و شرکای بیشتر جهت ملحق کردن آنها به رقابت های استراتژیکی قدرت های بزرگ، روز به روز نمایان تر شده است.

در این بین، ائتلاف استرالیا-انگلیس-آمریکا روی زمینه های امنیتی تمرکز دارد و مکانیسم چهار کشوری نیز در حال حاضر همکاری در عرصه های اقتصادی و دیگر زمینه ها را تقویت می کند.

در حقیقت آمریکا در تلاش است تا این مکانیسم ها را مکمل یکدیگر قرار دهد تا به هدف مهار حداکثری چین دست یابد.

تحلیلگران می گویند که دیپلماسی «حلقه کوچک» آمریکا در منطقه آسیا-اقیانوسیه باعث تشدید تنش های منطقه ای شده و امنیت و ثبات منطقه ای را به طرز جدی به خطر انداخته و در عین حال به منافع کشورهای منطقه صدمه زده است و این یک دیپلماسی بدنام و منفور تلقی می گردد.

«جانگ تنگجون» معاون مؤسسه آسیا-اقیانوسیه مؤسسه مطالعات بین الملل چین بر این باور است که مکانیسم چهار کشوری آمریکا بدون تردید محصول ذهنیت جنگ سرد است که خطر سقوط منطقه آسیا-اقیانوسیه به یک جنگ سرد جدید را افزایش می دهد.

در طول سال های گذشته، شرایط امنیتی آسیا-اقیانوسیه نسبتا پایدار شده است اما بعد از ظهور مکانیسم چند کشوری، نیروهای خارجی به مداخله گری های خود در این منطقه ادامه داده اند و امنیت و ثبات کلی این منطقه را مختل ساخته اند.

بعد از اعلام طرح همکاری های آمریکا، انگلیس و استرالیا در زمینه ساخت زیردریایی های هسته ای، دولت های اندونزی و مالزی نگرانی های خود در این زمینه را اعلام کردند؛ وزارت امور خارجه اندونزی به استرالیا تاکید کرد که به تعهدات خود در زمینه پیمان های مربوطه پایبند باشد و به قوانین بین المللی احترام بگذارد. از طرف دیگر، «اسماعیل صبری یعقوب» نخست وزیر مالزی نیز تاکید کرد که این احتمال وجود دارد که ائتلاف استرالیا-انگلیس-آمریکا به کاتالیزوری برای شروع رقابت تسلیحات هسته ای  در منطقه هند و اقیانوس آرام تبدیل شود.

تحلیلگران می گویند که آمریکا امیدوار است که از مکانیسم چهار کشوری برای شرکت در رقابت قدرت های بزرگ استفاده کند اما با توجه به تفاوت های چهار کشور فوق و منابع و قابلیت های محدود آنها، موفقیت این تلاش واشنگتن دشوار خواهد بود.

مکانیسم چهار کشوری طی نیم سال اقدام به برگزاری دو نشست کرده است و به نظر می رسد که پیشرفت آن به صورت هموار در جریان است آن هم در حالی که نتایج قابل توجهی بدنبال نداشته که علت اصلی این عدم موفقیت، وجود اولویت ها و منابع متفاوت کشورهای فوق بوده است.

آمریکا در حالی امیدوار به تبدیل این مکانیسم چهار کشوری به حلقه ای کوچک و همه جانبه علیه چین است که سایر کشورها لزوما به دنبال تقابل شدید با چین نیستند.

هند که سابقه بی تعهدی دارد، محتاط ترین عضو مکانیسم چهار کشوری محسوب می شود؛ «راجا موهان» محقق هندی در این رابطه تاکید دارد که همواره در این کشور دو دیدگاه و طرز فکر نسبت به مکانیسم چهار کشوری وجود داشته است اما این درحالیست که حتی کسانی که از این مکانیسم استقبال می کنند، نگرانند که دولت هند نهایتا سیاست عدم تعهد و استقلال دیپلماتیکی بلند مدت خود را کنار بگذارد.

«هاش پانت» محقق ارشد بنیاد تحقیقاتی «آبزرور» هند نیز می گوید که ائتلاف استرالیا-انگلیس-آمریکا باعث شده است که هند روز به روز نسبت به تاثیر سازوکارهای مشابه ایجاد شده توسط آمریکا در تضعیف ضرورت استراتژیکی مکانیسم چهار کشوری نگران تر شود.

«جائو هونگ‌وی» استاد دانشگاه «هوسی» ژاپن با اظهار نظر درباره زنجیره های تامین امن نیم رسانا و زیرساخت های با کیفیت بالایی که چهار کشور عضو مکانیسم چهار کشوری مدعی ساخت مشترک آنها شده اند، می گوید که این چهار کشور فاقد توانایی و قابلیت لازم برای مشارکت در اجرای پروژه های مقیاس وسیع زیرساختی در خارج هستند.

هونگ وی با اشاره به اینکه از جمله مشکلات پیش روی کشورهای عضو مکانیسم چهار کشوری در این زمینه کسری تولید داخلی، فقدان استعداد و منابع مالی و مشکلاتی همچون هزینه های سنگین مهندسی و بازه های طولانی مدت ساخت و ساز است، گفت اصطلاح همکاری کشورهای فوق در زنجیره صنعت نیم رسانا به معنای نقض قوانین بازاری است که مشارکت بسیاری از کشورها در آن را دشوار می سازد و بنابراین چشم اندازهای خوش‌بینانه ای برای آن در نظر گرفته نمی شود.