همه گیری جهانی کروناویروس جدید در سال 2019 آزمون بزرگی برای همه کشورها، فرهنگها و مردم جهان بود. درست است که ابعاد این همه گیری بیشتر از جنبه بیماریشناسی و نمونه های مشابه آن در دهه ها و سده های پیش بررسی شد و همچنان مطالبی در این راستا تهیه و تولید میشود، اما واقعیت این است که به یک جنبه بسیار مهم از بروز این پدیده کمتر پرداخته شده است.

بشر در دوره ماقبل همه گیری کروناویروس 2019 غرق در خودستایی از پیشرفتهایش در زمینه های مختلف از جمله در آموزش سطح بالا و در مقیاس گسترده بود، چیزی که در دهه ها و سده های گذشته وجود نداشته است، و در اثبات آن به اشاره به آمار آموزش متوسط و عالی در میان جمعیت خود به ویژه جمعیت زنان کفایت میکرد. اما پس از بروز همه گیری، رفتارهای شگفت انگیز مردم و به ویژه سیاستمداران کشورها، شدیداً کیفیت، ماهیت، تأثیر و هزینه های روشهای آموزشی را زیر سؤال برد. در حالیکه مردم دهه ها به واکسنهایی مثل واکسنهای پایه یا سه گانه و واکسن آنفلوانزا عادت کرده بودند و در بیشتر کشورها یکی از اولین کارهای بعد از تولد نوزاد رسیدگی به واکسنهای او بود، در مدتی کوتاه چنان افسانه هایی درباره واکسنهای کرونا ساخته و شایع شد که گاه دهان از این همه قوه تخیل باز میماند. غریبتر از آن شدت باور این افسانه ها در میان توده هاست که نشان میدهد، هر قدر هم مردم به امری مثل سپردن بچه های خود به نظام آموزش و پرورش همت بگمارند و دولتهای خود را بابت کاستیهای آن مورد انتقاد و سرزنش قرار دهند و عمر و سرمایه کلانی را صرف آن کنند، صرفاً از سر عادت است و نه از سر باور به مرجعیت آموزش و پرورش و علم و آگاهی از ارزش علم اندوزی.

از معروفترین افسانه های مربوط به واکسن کرونا وجود چیپ یا نوعی ردیاب در واکسنهاست که گویا علم چنان پیشرفت کرده که میتوان چنین کاری کرد، ولی نمیتوان برای ردیابی از وسیله های دیگری استفاده کرد. کسی هم نیست بپرسد اینهمه کار برای ردیابی اینهمه انسان با چه هدفی چه منظوری؟ آیا اقتصاد و تجارت و زندگی دنیا حدود دو سال بابت چنین کاری متوقف و لنگ شده است؟ واقعاً گاه جایگاهی که مردم برای خود قائلند، شگفت انگیز است.

از افسانه های دیگر و اخیرتر خاصیت آهنربایی واکسن کروناست که در ایران شایعتر شد. بعد از همه گیری این شایعه بود که معلوم شد چقدر آدم آهنربایی در ایران وجود دارد و تا به حال از این خاصیت خود بیخبر بوده اند. کاش مردمی که به این شایعات دامن میزنند، از شدت و عمق تأثیر آن در وجهه کشور و فرهنگ و سطح سواد و آگاهی مردمشان خصوصاً در خارج از کشور آگاه بودند. کاش دستکم برای رسیدن به جایگاه شایعه سازی و شایعه پراکنی با استفاده از پیشرفته ترین دستگاهها و ابزارهای بشر که قرار بود علم و آگاهی مردم را بالا ببرد، آنقدر عمر خود را در کلاسهای درس تلف نمیکردند و دستکم خدمتی به صنعت کشورشان، جایی که به هر حال قرار است با تمام کاستیهایش زندگی کنند، میکردند. واقعاً آیا چنین ابزار پیشرفته ای که در جیب ماست و از پیشرفته ترین فناوریهای فرستاده شده به فضا در آغاز عصر فضا هزاران بار سریعتر و پیشرفته تر است، باید صرف استفاده ای چنین سطحی شود و بعد که شایعه ای سرد شد، تا شایعه داغ بعدی به خوشمزگی درباره به درد نخور بودن درس انتگرال در دبیرستان پرداخت؟

جالب اینکه وقتی در کشوری جلوی شایعه سازی گرفته میشود، همین افراد به آن عنوان سانسور میدهند، ولی در جاهایی که جلوی شایعه سازی گرفته نمیشود و مردم از به اصطلاح آزادی بیان خود در این جهت استفاده میکنند، هیچکدام از شایعه سازان مسؤولیتی در قبال خسارتهای جانی و مالی مستقیم و غیرمستقیمی که به مردم وارد میکنند، قبول نمیکنند. در دنیای جدید رفتار به اصطلاح مجازی انسانها آینه ای از رفتار حقیقی آنهاست و کار شایعه سازان با افراد بی مبالاتی که بی تفاوت به قرنطینه و شهربندان حتی به قیمت جا به جا کردن مرگ در آستین خود از یک مسافرت خود نگذشتند و نمیگذرند، فرقی ندارد.

یک سال و نیم از شروع همه گیری جهانی کروناویروس 2019 گذشته و طی سالهای آینده رفتار و واکنش هر کدام از ملتها و دولتها با آمار و ارقام قضاوت خواهد شد و توجیهات امروز جایگاهی در نقل تاریخ امروز نخواهد داشت.

واقعیت این است که دولت چین با شعارهای انسان محورانه از همان ابتدای همه گیری به مقابله با آن پرداخت و بی توجه به فشارها در این کار چنان پیش رفت که اکنون یکی از امیدهای کشورهای کمتر توسعه یافته برای واکسیناسیون عمومیست. این در حالیست که در مقام ادعای انساندوستی و دمکراسی، برخی کشورها برغم تولید مازاد واکسن، حتی از کمک به دوستان و متحدان نزدیک خود نیز سر باز میزنند و اهمیتی به عواقب جهانی آن نمیدهند.

مجتبی پویا